Zonnepanelen op daken van huizen en bedrijfspanden zijn belangrijk onderdeel van de gewenste 'Energie-wende' in Duitsland. (Foto: Shutterstock)
Wiebe Eekman
Duitsland wordt vaak geprezen voor haar omslag naar hernieuwbare energie. Duitsland zou in Europa een eerste plaats bekleden voor elektriciteit uit zonne-energie, een derde plaats voor energie uit biomassa en een vierde voor windenergie. Duitsland verbruikte in 2014 614 miljard kWh. Daarvan was 26,2 procent hernieuwbaar.
België en Nederland doen het heel wat minder. Het merendeel van de Duitse hernieuwbare energie wordt geproduceerd door coöperatieven. Is dit dan het pad om te bewandelen?
Duitsland opende de mogelijkheid voor burgers om zelf energie te produceren met hun wet uit 2001: Erneuerbare Energien Gesetz (EEG). Mooi, maar toch wel een bedenking vanuit het oogpunt van sociale rechtvaardigheid: het geheel wordt gefinancierd door een belasting op alle niet-industriële gebruikers van elektriciteit. Die EEG-opslag steeg van 2,05 cent/kWh in 2010 naar 6,35 eurocent/kWh nu in 2016. Dat is meer dan een vijfde van de gehele elektriciteitsprijs die in 2015 28,81 euro/kWh was in 2015.
Coöperatieven bestaan uit mensen die zich verenigen om samen iets te doen. Ze zijn in principe 'niet uit op winstmaximalisatie, maar op doelmaximalisatie'. Meestal heeft elke coöperant één stem, ongeacht het aantal aandelen dat hij heeft. REScoop-EU stelt dat coöperatieven daarom onderling niet concurreren maar samenwerken. Coöperatieven kunnen opgericht worden om samen aankopen te doen. Of om met verschillende talenten samen iets op te bouwen. Energiecoöperaties hebben vaak de eigenaardigheid dat ze tegelijk eigenaar en klant zijn.
Marie Donnelly, directeur bij DG Energy van de Europese Commissie, vindt dit sympathiek: "I believe in new technology, decentralization, in consumer-ownership, (...) Rescoop is a fantastic movement." Voor haar kan de energietransitie naar hernieuwbare energie geleid worden door "grote bedrijven die grootschalige projecten opzetten of door burgers die zich groeperen". Merk op dat hier de rol van de overheid genegeerd wordt. Die coöperatieven bewegen zich op dezelfde 'vrije markt' als grote private bedrijven.
Rescoop-EU, de Europese koepel van energiecoöperatieven, juicht de vrijmaking van de energiemarkt toe, omdat die de opgang van coöperatieven mogelijk maakte. Tegelijk vraagt ze een regulerender kader door de overheid, die "meer ruimte creëert voor ondernemingsvormen die de energieproductie democratiseren, zoals REScoops". En verder: "het is niet aangewezen dat overheden zelf gaan investeren in commerciële energieproductie. Ook publieke producenten hebben er alle belang bij om hun elektriciteit zo duur mogelijk op de markt te verkopen".
Energie is wel een basisbehoefte in onze maatschappij. Waarom zou de overheid niet deze basisbehoefte kunnen waarborgen en tegelijk de milieuvereisten in acht nemen, dat in naam van heel de bevolking? Rescoop verwart hier een overheidsbedrijf met een overheidsdienst. Een overheidsbedrijf verschilt in beleid niet veel van een privaat commercieel bedrijf. Een overheidsdienst krijgt andere opdrachten: géén maximalisatie van de winst, maar goede dienstverlening aan de bevolking, op basis van 100 procent hernieuwbare energie, met alles wat er bij hoort om klimaatvriendelijk en sociaal vriendelijk te zijn. Waarom zou een overheidsdienst niet, evengoed als een coöperatie, democratisch en participatief bestuurd kunnen worden? Uiteraard is dat een kwestie van krachtsverhoudingen en van democratische strijd. Er zijn goede buitenlandse voorbeelden. Waarom zou de democratische controle over elektriciteitsproductie beperkt blijven tot die coöperanten die zich aandelen kunnen veroorloven? Heel de bevolking heeft er recht op.
In Siegburg tussen Keulen en Bonn bezochten wij 'BürgerEnergie Rhein-Sieg eG' Een coöperatie van 120 leden die elk 1 á 5 aandelen van 1000 euro hadden gekocht. Ook de gemeente was coöperant met één stem. Op het dak van het plaatselijk rusthuis werd een enorme oppervlakte aan zonnepanelen aangelegd. Zij produceerden 720 MWh, goed voor een 200-tal huishoudens. De Duitse overheid waarborgt hen 20 jaar lang 26 eurocent/kwh voor de stroom die zij leveren aan het net. Dat terwijl de marktprijs op het net slechts 10 eurocent is. Door dat enorm verschil is het voor die coöperanten dus voordeliger zelf van het net af te nemen dan hun eigen stroom te gebruiken. Wie past het verschil bij? Wel alle gewone stroomgebruikers met het betalen van die 'EEG-opslag' per kWh. Dit is sociaal onrechtvaardig en doet het enthousiasme van de bevolking voor de Energiewende afbrokkelen.
Er is meer. Die 120 leden hadden samen 507.000 euro bijeen gebracht. Zij moesten van de overheid minimaal 20 procent zelf inbrengen. Zij kregen veel subsidies van de gemeente en van de hogere overheid. De grote rest leenden zij bij de bank. Die bank vaart er goed bij. Die subsidies van de overheid zijn eigenlijk openbaar geld bijeengebracht door 30.000 belastingbetalers in het stadje en omgeving. Zou de hele installatie dan niet in dezelfde mate openbaar bezit mogen zijn?
Nog een vraag: kan met zulke betalingsmodaliteiten die hernieuwbare energie veralgemeend worden over de hele bevolking? Want de overheid moet aan de hele bevolking verantwoording afleggen over de besteding van het geld en over hoe de doelstelling te halen van 100 procent hernieuwbare energie voor iedereen, tegen betaalbare voorwaarden. Democratische participatie is een strijdpunt om de meerderheid van de bevolking mee te krijgen.
Artikel 31 maart 2016.