Mensen zoeken dekking op de Dam tijdens schietpartij in 1945. (Foto: Nationaal Archief/WikiCommons)
Richard Sarlemijn (*)
70 jaar heeft de gevestigde orde over dit bloedbad het stilzwijgen bewaard. Nu is dan op 7 mei 2016 een monument onthuld ter nagedachtenis aan de slachtoffers. Omdat ik mij met een getuigenverklaring had gemanifesteerd als een overlevende, mocht ik daar bij zijn. Dit monument lijkt er alsnog te zijn gekomen door een initiatief van nabestaanden, wat dan alle lof verdient. Toch blijft het knagen dat de achtergronden van deze slachting nog steeds in nevelen zijn gehuld.
Afgaande op de media kom je niet veel verder dan dat aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een paar duizend mensen op de Dam stonden en toen door Duitse militairen plotseling werden beschoten, waardoor er 31 doden vielen en meer dan honderd gewonden en verminkten. Het beeld dat zich vormt uit alle verhalen over het voorval als zodanig is evenwel al minder oppervlakkig. Leden van de zogeheten Nederlandsche Binnenlandsche Strijdkrachten (de BS), een formatie met als Opperbevelhebber Prins Bernhard, rukken op die fatale dag vanaf het Centraal Station op, richting Dam. Onderweg vallen schoten. Als dan deze mannen, in blauw uniform met helm en vuurwapen, in het zicht van de Duitsers komen, is dat dus de vijand. Een BS-er wordt doodgeschoten. De anderen duiken weg. Met militaristische logica veegt de mof dan met een mitrailleur het hele schootsveld schoon, waarbij ook een draaiorgel het moet ontgelden, dat een verboden lied speelde. Afgrijselijk. Dat draaiorgel stond, met de kogelgaten erin, als een museumstuk bij de onthulling van het monument. Het heeft mij niet opgevrolijkt.
Uit de getuigenverklaringen van overlevenden en nabestaanden blijkt dat men maar een vage voorstelling had waarom we toen eigenlijk met onze door de hongerwinter uitgemergelde lichamen naar de Dam moesten komen: het had iets te maken met het einde van de oorlog of een intocht van Canadese of Engelse troepen. Niemand verklaart: want daar zouden wij de nieuwe burgemeester en andere gezagdragers toejuichen. Dat heb ik ook heel lang niet doorgehad, maar nu ben ik er wel achter dat het daar om draaide: een overhaaste machtsgreep waar het leven van 10.000 Amsterdammers voor in de waagschaal is gesteld.
Uit het boek De Bezetting van L. de Jong blijkt dat de Duitse bezettingsmacht op 5 mei 1945 nog waarschuwde: Keine Kapitulation in Holland, dat zijn valse geruchten, ga vooral niet demonstreren, anders volgen er maatregelen. Ook staat in dit boek zonder commentaar een veelzeggende foto van voor de kogels wegschuilende padvinders en een tegen het Koninklijk Paleis opgericht wit podium. En ik weet nu dat dit precies de ingrediënten waren van voornoemde machtsgreep.
Onlangs heeft Amerikaanse National Geographic Channel (NGC) in de documentaire D-day Battle of Normandy onthuld dat zich in Frankrijk net zoiets heeft afgespeeld. Bij het oprukken van de geallieerde troepen haastte de Franse generaal de Gaulle zich om de macht naar zich toe te trekken door een optocht te houden over de Champs Elysees met achter hem een stoet haveloze maar gewapende verzetsstrijders die toen plotseling vanaf een dak werden beschoten, met talloze slachtoffers tot gevolg. Maar de ongewapende de Gaulle die mogelijk is aangezien voor een soort tamboer-majoor, wandelt onverstoorbaar verder en vertelt daarna de commandant van het communistische verzet dat hij van nu af aan de baas is. En dat is allemaal gefilmd, blijkt nu. Ook hier is het verhaal dat men na 70 jaar geen idee heeft wie de schoten loste. Het NGC wil wel veronderstellen dat de communisten dit op hun geweten hadden.
En als dat is gepasseerd wordt dat een tijdje later in Amsterdam dunnetjes overgedaan. Deze historische parallel is te duidelijk om te missen. Door een recent affiche van Amsterdam 4-5 mei kwam ik op het spoor van het pamflet 'Het Parool' van 6 mei 1945 waarin staat: de heer F. de Boer, directeur van de Stoomvaartmaatschappij Nederland, is benoemd tot burgemeester van Amsterdam met als titel voorlopig regeringscommissaris. Morgen trekken de geallieerde legers Amsterdam binnen en zal op de Dam de plechtige ontvangst plaatsvinden door de nieuwe burgemeester en de Commandant van de Binnenlandsche Strijdkrachten.
Ziehier de bron van het gerucht en de bedoeling met dat podium. Let wel, verplaats je even in de tijd: wie - behalve een kleine kring van ingewijden - had ooit gehoord van al deze gewichtige instanties. Wij woonden boven mevrouw Drees, een zuster van de beroemde Willem: daar hadden wij die informatie natuurlijk van, begrijp ik nu. Er bestaan ook andere foto's van het voornoemde podium met daarop een verzameling notabelen. Na de mislukte poging van 7 mei 1945 is die manifestatie nog enige malen overgedaan. Uiteindelijk paraderen dan de Canadese troepen voor het Koninklijk Huis, waarmee het bewind gesanctioneerd was.
En ook hier, zoals in Parijs, moet de leider van het communistische verzet op audiëntie bij de nieuwe burgemeester waar hij zich dan moet verdedigen tegen de aantijging dat de Nederlandse communisten gehoorzamen aan een buitenlandse mogendheid, de Sovjet-Unie. Vervolgens worden dan de communisten, ondanks hun massa-aanhang, buiten het in elkaar geknutselde college van burgemeester en Wethouders gehouden. Zo is in alle kapitalistische landen die niet door het Rode Leger konden worden bevrijd het kapitalisme gerestaureerd, terwijl dit stelsel juist de oorzaak van de wereldoorlogen is. In dit kader heeft men zelfs het fascistische Franco-regime in Spanje laten zitten.
De Duitse fascisten hadden wel de top van het staatsapparaat vervangen door eigen commandanten, maar verder is die hele structuur in stand gehouden, er werd gewoon doorgewerkt door bazen en knechten. Dit is immers de historische taak van het fascisme: het kapitalisme in crisis er met geweld doorslepen. De machtsgreep van na de oorlog kan daarom ook een staatsgreep heten die vrij gemakkelijk te realiseren was door aan te knopen bij bestendige verhoudingen ondersteund door geheime voorbereidingen tijdens de oorlog.
Zo hadden de Duitsers de padvinders weliswaar verboden, maar verder niet vervolgd. Daarover bestaat een reportage: ze kwamen in het geheim bijeen en bespraken dan dingen. En op 7 mei 1945 worden die geüniformeerden ingezet om gezag uit te stralen. Ik heb zo'n oud-Kajotter gekend, die zei over communisten: we moeten ze grijpen voordat ze het ons doen. Dan weet je dus waar ze het in de oorlog over hadden. Het machtsvacuüm van 1945 had bijvoorbeeld ook kunnen worden gevuld door de macht in handen te leggen van buurtcomités en bedrijfsraden. Maar toen de Duitsers uit Zuid-Nederland waren verdreven, werd daar onmiddellijk een 'Militair Gezag' ingesteld dat zich direct keerde tegen de leider van het communistische verzet: die voldeed niet aan hun normen en dus werd zijn blad De Waarheid meteen verboden.
Doordat de westerse geallieerden naar het oosten afbogen, waar het Rode Leger steeds dichterbij kwam, bleef Noord-Nederland in Duitse handen. Vanuit Londen wordt dan een spoorwegstaking afgekondigd, waardoor er geen voedseltransporten meer naar de steden konden plaatsvinden, en zo ontstaat die hongerwinter. Die heb ik ook ternauwernood overleefd. Er bestaan bedenkingen over diepere bedoelingen met deze staking. Nog een onopgehelderde affaire.
Pas als na de overwinning op de Duitsers de heersende klasse zijn posities - zoals de radio - weer heeft ingenomen worden schijnverkiezingen gehouden, waarbij "het stemvee de poppetjes mag invullen", zoals een VVD-politicus die ik vroeger kende het formuleerde. En terwijl de bevolking nog moet herstellen van de in de oorlog geleden ontberingen, worden onze jongens ingelijfd om de koloniën te heroveren. Nu, 70 jaar later, worden de Indonesische slachtoffers van de toenmalige gruweldaden eindelijk erkend en krijgen ze van de regering een bedragje toegestopt. Die gruwelen zijn geen ongelukkig incident, maar het logische gevolg van het gestelde doel.
De bekende kapitein Westerling kon op tv zijn wrede methodes onweerlegbaar verklaren. Hier zien we nogmaals de historische parallel. De heersende klasse schat in dat dit historische kreukeltje nu wel kan worden gladgestreken. Als dit schandaal toentertijd aan de orde was gesteld, dan zou dat een storm van verontwaardiging hebben opgeroepen en de reactionaire doelen in gevaar hebben gebracht.
Zo ook 'De Schietpartij op de Dam': daarna meldt 'Het Parool' in een klein berichtje dat die heeft plaatsgevonden, maar de oorzaak onduidelijk was. Maar dit zeggen de aanstichters. En dan gaat men over tot de orde van de dag: vooral niet achterom kijken, maar vooruit, de (kapitalistische, nvdr) wederopbouw.
Kortgeleden kwam de oud-commandant van de BS met gedetailleerde memoires waarin hij over 'De Schietpartij' verklaart dat die "merkwaardigerwijze" nooit is opgehelderd. En na de onthulling van het monument stelt een verslaggever van de plaatselijke zender AT5 de logische vraag aan de huidige burgemeester: waarom wordt pas na 71 jaar een gedenkteken onthuld? Antwoord: "Dat is een schitterende vraag, maar ik weet het antwoord niet".
Dan is deze geschiedenis dus nog niet af. Onlangs kwam ook het tv-programma Andere Tijden met een terugblik op De Schietpartij. Ter verklaring werd gewezen op meerdere schietincidenten in het land. Er had zich blijkbaar, zo werd dit psychologisch geduid, een soort collectief gevoel van nou zijn wij de baas voorgedaan onder plaatselijke commandanten van de BS en dat kon men de Opperbevelhebber Prins Bernhard niet aanrekenen: die had daar op afstand geen vat op. Zo blijft de toch al zo geplaagde Prins tactvol in de luwte, maar zo raakt men toch in de knoop. Want toen Milosevic zich inzake vermeende voorvallen bij Srebrenica net zo verdedigde, werd dit argument van tafel geveegd.
Het zou interessant zijn als een van de ingewijden een verklaring zou afleggen, maar tot nu toe is het een gesloten front.
(*) Dit is een ingezonden mening en mogelijke start voor nader onderzoek.