Er zijn verschillende tijdstippen in de geschiedenis mogelijk om als start te nemen voor een analyse. Tijdens het jaar waarin we het succes van de Grote Oktoberrevolutie herdenken is het absoluut noodzakelijk ook over de teloorgang van het reëel bestaande socialisme te spreken. We zijn ons nog altijd onvoldoende bewust hoe groot de impact was en is van die gebeurtenissen. Kennis van de gevolgen van die ramp voor de arbeidersklasse en van de razendsnelle technologische ontwikkelingen is nodig voor een juist en effectief klassenantwoord.
In ieder geval zullen we vooral ook in onze analyse over het imperialisme moeten meenemen de brexit en de verkiezing van Trump tot president van de VS, omdat beide gebeurtenissen het politieke en economische landschap in de wereld en in de EU danig aan het veranderen zijn. Over de invloed van de VS op de politiek van de EU hoeft nu niet meer te worden getwist. Duidelijker dan ooit de afgelopen jaren is de vervlechting van de politiek van de VS met die van de EU zichtbaar geworden. We zien ook de dominantie van de VS steeds duidelijker, politiek en economisch. In Nederland worden grote multinationals bedreigd door Amerikaanse hedgefunds. Het Amerikaanse imperialisme zet de toon en wordt steeds agressiever: 'America First'. Het gaat er niet alleen om te analyseren hoe de EU zich teweerstelt, maar nog veel meer hoe en met welke middelen de VS hun hegemonie opdringen. Dus niet alleen dat de EU zich gedwongen zegt te voelen het militaire budget te verhogen, maar ook hoe de VS daadwerkelijk inhoud geven aan hun nieuwe oorlogsvoorbereidingen en uitgaven.
De VS grijpen terug op de politiek van voor Obama op het moment dat de EU verzwakt is en door onderlinge tegenstellingen steeds zwakker wordt. Niet duidelijk is of de onderlinge tegenstellingen zullen leiden tot een andere politiek op korte termijn. Of Trump sterk in het zadel zit is twijfelachtig, maar voorlopig leidt zijn politiek tot een versnelde aanval van belangrijke delen van het Amerikaanse grootkapitaal op hun mondiale concurrenten.
In Europa staan een tweetal belangrijke verkiezingen (in Duitsland en Frankrijk) voor de deur die vergaande gevolgen kunnen hebben en de naoorlogse balans nog verder dan nu al zullen kunnen uithollen. De verkiezingen in Nederland kregen weliswaar grote internationale aandacht maar bevestigen echter vooral dat partijen als die van Wilders, Le Pen of de AfD er feitelijk steeds beter in slagen de politiek van de burgerlijke partijen naar rechts te laten verschuiven. Het fascisme en racisme kloppen steeds duidelijker aan de Europese deuren. De komende jaren worden spannend.
Daarbij zal veel afhangen van het optreden van de arbeidersklasse. Het is de onvrede onder de bevolkingen van de Europese staten en de VS die tot de nieuwe politieke verhoudingen hebben geleid. Maar het politieke bewustzijn van de arbeidersklasse, zeker in Europa, heeft vooral een negatieve wending gekregen door en na de val van het reëel socialisme als gevolg van de kapitalistische contrarevoluties.
Analyses over het imperialisme kunnen niet worden gemaakt zonder analyses over de ontwikkelingen binnen de arbeidersklasse. Er ontwikkelt zich een groot aantal nieuwe uitdagingen en de noodzaak van de ontwikkeling van de daarbij behorende analyses m.b.t. de vraag: wat te doen? Hoe zijn de krachtsverhoudingen, niet alleen tussen de verschillende kapitaalsgroepen, maar vooral ook die tussen Kapitaal en Arbeid? Wat moeten communisten doen onder de gegeven - nog beter te analyseren - omstandigheden om tegenwicht te kunnen bieden? Hoe kunnen we beter dan nu invloed uitoefenen en onze ideologische kennis onder de arbeidersklasse verspreiden, zonder te capituleren en ons te verschuilen achter het alarmerend lage bewustzijnsniveau van de arbeidersklasse op dit moment?
Al dit soort vragen zullen de revue moeten passeren op de agenda van ons overleg. Studie en analysen zullen een veel groter deel moeten gaan uitmaken van ons gezamenlijke werk. We zullen niet alleen beter moeten begrijpen en beschrijven hoe het imperialisme zich aan het ontwikkelen is, welke onderlinge tegenstellingen groeien, welke conflicthaarden ontstaan, maar ook en wellicht belangrijker nog, hoe we daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen op het denken van de (voorhoede van) de arbeidersklasse.
Hoe kunnen we de talloze valse illusies bestrijden in een periode dat in Nederland de sociaaldemocratie wordt gedecimeerd en in Duitsland de christendemocratie te maken lijkt te krijgen met een herleving van de sociaaldemocratie, terwijl tegelijkertijd extreemrechts oprukt?
Kennis van het verleden is onmisbaar om het heden beter te kunnen begrijpen. Bovendien draagt die kennis bij aan het opsporen van ontwikkelingen. Die ontwikkelingen zijn van belang om het heden beter te begrijpen met als doel in de ontwikkelingen te kunnen ingrijpen. In de praktijk is er sprake van perioden van grote en snelle veranderingen en perioden waarin veranderingen trager verlopen. De huidige periode is er een van snelle en ingrijpende veranderingen die grotendeels het directe en indirecte gevolg zijn van de kapitalistische contrarevolutie die leidde tot het verdwijnen van de socialistische experimenten zoals die voor en na de Tweede Wereldoorlog gestalte kregen.
Analyses over het imperialisme zouden daarom aan realiteitswaarde winnen als we rekening houden met dat cruciale moment in de wereldgeschiedenis. De schadelijke gevolgen van de ineenstorting van het socialistische experiment zijn tot op de dag van vandaag nog niet helemaal te overzien. Maar op mondiale schaal waren en zijn de gevolgen voor de groei van en tegenstellingen binnen het imperialisme, maar ook - en vooral - de verzwakking van de arbeidersbeweging enorm groot en nog steeds niet helemaal begrepen en verwerkt.
In Nederland bijvoorbeeld kunnen de recente verkiezingsuitslagen voor een belangrijk deel worden teruggevoerd tot die periode. De overweldigende nederlaag van de sociaaldemocratie (de PvdA) kan worden teruggevoerd tot het loslaten van de ideologische grondslagen in 1995 van de toenmalige leiding van die partij (Wim Kok en vooral ook Bram Peper die in die periode het bed deelde met de liberale Nelie Smit Kroes) die een Derde Weg zocht (samen met Blair en Clinton) en daarmee de proletarische basis losliet. Ook de stagnatie van de nieuwe sociaaldemocraten (van de SP) valt op die manier te begrijpen. Zij gooiden in die periode Marx overboord en zijn sindsdien stuurloos en overgeleverd aan het grillige verloop van de burgerlijke ontwikkelingen. Ook het ontstaan van GroenLinks, waarin de CPN begin 1990 verdween, valt te begrijpen met een blik op de mondiale ontwikkelingen, waarin volgens de oprichters van die fusiepartij geen plaats meer was voor communistische partijen, gebaseerd op klassenanalyse en klassenstrijd.
Diezelfde ontwikkelingen leidden op hun beurt weer tot steeds grotere verwarring onder de arbeidersklasse die weliswaar steeds meer in conflict raakt met het kapitalisme/imperialisme, maar ideologisch verdwaald is geraakt en nu grijpt naar radicalistische, nationalistische en populistische partijen en bewegingen. Inmiddels wist het imperialisme zich, ondanks grote interne tegenstellingen, te versterken. Het imperialisme kan zich relatief ongestoord verder ontwikkelen zolang de arbeidersklasse onderling zo verdeeld blijft als ze nu is.
Het is van het grootste belang dat de ontwikkelingen in de EU-landen mondiaal worden geduid. Zowel om het imperialisme te begrijpen als om de ontwikkelingen van het proletariaat beter te begrijpen. Trump en het Amerikaanse kapitaal, dat nu een nieuwe of hernieuwde plek aan de top van het machtscentrum in de VS tracht te verwerven, hebben een mondiale agenda. De politiek van de VS is een terugkeer naar de onversneden agressieve variant van de Amerikaanse mondiale dominantie van een paar decennia terug. Inmiddels is echter de arbeidersklasse in Europa en de VS verder verzwakt en trachten lieden als Wilders, Le Pen en de leiding van de AfD gebruik te maken van de ideologische verwarring die heerst onder de arbeidersklasse.
Het is van het grootste belang dat onze vier communistische partijen, samen met de Zwitserse Arbeiderspartij gaan werken aan gezamenlijke bestudering van de diepgaande veranderingen binnen het imperialisme, maar vooral binnen de arbeidersklasse, na de geslaagde kapitalistische contrarevolutie. Zicht op de historische ontwikkelingen is daarvoor van belang, maar noodzakelijk zijn vervolgens actuele analyses die beginnen bij de periode na de contrarevolutie. Zonder een juist inzicht in wat er toen verloren ging aan mogelijkheden voor de arbeidersklasse en wat er aan nieuwe mogelijkheden ontstond voor het imperialisme is een analyse waarmee gewerkt kan worden ondenkbaar. Daarbij zullen ook actuele kwesties als de mondiale arbeidsdeling en verdergaande robotisering en automatisering en biotechnische ontwikkelingen moeten worden betrokken omdat hier mondiaal, nationaal en lokaal nieuwe uitdagingen ontstaan voor de klassenstrijd. Zo'n gezamenlijke zoektocht van onze vier (+ één) partijen kan zeker ook een bijdrage leveren aan de moeizame zoektocht (mondiaal, nationaal en lokaal) van de versnipperde communistische wereldbeweging.
NCPN, maart 2017