We gaan een vakbondsbeweging bouwen

Niek Stam over het 3de Havencongres en de situatie in de FNV

Bestuurder FNV Havens Niek Stam in het kantoor van FNV Havens in Rotterdam. (Foto: Manifest/MM)

Niek Stam tijdens interview. (Foto: Manifest/MM)

Wil van der Klift en Maarten Muis spraken op dinsdag 30 mei jl. in Rotterdam met Niek Stam van FNV Havens. Manifest publiceert het interview in twee delen. In dit eerste deel gaan we in op de fusie en de situatie in de FNV, met extra aandacht voor de vraag hoe FNV Havens macht opbouwt aan de basis. In het volgende deel, in de krant van juli, vertelt Niek Stam hoe een strijdbare vakbeweging vooral ook een juist antwoord moet vinden op de bedreiging van de werkgelegenheid, bescherming van de welvaartsstaat en de arbeidsvoorwaarden door de robotisering.

Manifest laat al jaren met interviews met vakbondsbestuurders de veranderingen zien in de FNV, met voorbeelden van geslaagde vormen van organizing, op basis van lessen die kunnen worden getrokken uit vakbondsmacht elders in de wereld. Maar vooral toont Manifest hoe de Nederlandse vakbeweging worstelt met het vraagstuk van machtsvorming op de werkvloer en ledenwerving. Daarbij is momenteel van groot belang of de recente fusie van de FNV een bijdrage heeft geleverd aan de versterking van de positie van de Nederlandse arbeidersklasse en een strijdbare vakbeweging. Daarbij spelen inspirerend leiderschap, scholing en kadervorming een doorslaggevende rol. Het nieuwe bestuur van de FNV begon met het vragen naar ideeën die leven in de verschillende sectoren voor het opstellen van een beleidsagenda voor de komende jaren. FNV Havens neemt deze uitdaging aan. Niek Stam vertelt vanuit welke vakbondspraktijk deze ideeën vorm krijgen.

De FNV was met meer dan 5000 leden samen op de Dag van de Arbeid in Amsterdam. Je was er ook. Wat is je opgevallen?

Niek Stam

Er is nog nooit zoveel onzekerheid geweest onder de werkende bevolking van Nederland. Wij als FNV zouden die ontevredenheid moeten bundelen en een route moeten uitstippelen. Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, had er iemand met een visie en uitstraling op het podium moeten staan die je met enthousiasme meeneemt op het vakbondspad: we kunnen wél iets veranderen en dat gaan we ook als volgt doen. Nu halen we met de speech van de huidige FNV-voorzitter het achtuurjournaal nog niet eens. Het is veel te weinig inspirerend.

We zijn in het derde jaar van een gefuseerde FNV. De sectoralisatie, waarmee ook een sterke herkenbare FNV Havens wordt nagestreefd, is nu al enige tijd bezig. Heb jij de kracht van de FNV zien toenemen?

Niek Stam

Mijn mening is, en ik ben echt niet de enige die dat vind, dat de fusie is opgelegd door de werkgevers en de politiek. Er is geen lid geweest op de werkvloer, waar dan ook in Nederland die dacht: nu wordt het echt eens tijd dat er één FNV komt, want nu ben ik het helemaal zat. Er was zelfs geen bondsraad die dat heeft geroepen. Die bondsraden van Bondgenoten, Hout en Bouw en AbvaKabo begonnen voor de fusie net een beetje te snappen hoe ze macht konden uitoefenen in de polder. Het kabinet en de werkgeversorganisatie VNO-NCW werden daar helemaal panisch van en eisten dat het snel afgelopen zou zijn.

De fusie is er dus op oneigenlijke gronden doorheen gejast?

Niek Stam

Dat is punt één. Uiteindelijk is het goedgekeurd onder de voorwaarde dat er sectoralisatie zou plaatsvinden. Dat er dus sterke en herkenbare vakbondsmacht zou ontstaan per sector. We constateren nu dat precies het tegenovergestelde plaatsvindt. Er vindt centralisatie plaats, waarbij het hoofdbestuur met campagnes de inzet van de strijd naar zich toetrekt. Je hebt juist sectoralisatie nodig om het eigen arbeidsvoorwaardenbeleid per sector te kunnen voeren. Om zo herkenbaar te zijn op de werkvloer. De havenwerkers zal het een worst zijn wie Han Busker is. Als ze maar weten wie Ed Andriessen, vz. FNV Havens, en hun vakbondsbestuurders zijn. Zo zou het in elke sector moeten zijn.

De bond als collectief van en voor mensen op de werkvloer en herkenbare onderhandelaars in het arbeidsvoorwaardenbeleid?

Niek Stam

De leden in de sector zouden aanhangers moeten zijn van de bestuurder die leiding geeft, ik noem dat altijd een bestuurder als secretaris en een voorzitter die een kaderlid is. Zo hoort het te zijn. Zo zijn we herkenbaar als bond in de eigen sector. Het ledenparlement hoort, in plaats van landelijk gekozen te worden, een verzameling te zijn van alle voorzitters van alle subsectoren. Die daar dan heengaan met mandaat van de eigen achterban. Dat zij alles doen met instemming en rugdekking van de leden die zijzelf georganiseerd hebben en regelmatig spreken.

Plus een goede analyse toch? We hebben vakbondsleiders nodig die kennis van zaken hebben. Die weten waar ze over spreken.

Niek Stam

Ja, precies. Ik weet bijvoorbeeld dat er iemand in het ledenparlement zit die het enige lid is op zijn bedrijf. Die is dus niet eens in staat om andere mensen te organiseren.

Je legt in je uitingen binnen de vakbeweging vaak de nadruk op het bewustmaken en scholen van de leden. Het Havencongres - dit jaar alweer het derde - dat jullie organiseren als FNV Havens ademt duidelijk een strijdbare sfeer uit. Centraal staat het actieplan op basis van goede analyse en gedragen door het collectief. Hoe gaat dat in zijn werk?

Niek Stam

We scouten rond de 25 kaderleden waarvan we inschatten dat zij goed genoeg zijn om een congres te kunnen organiseren. Dat noemen we de 'havenklas'. Zij gaan zeven tot acht dagen op scholing. Tussendoor moeten ze samen met elkaar opdrachten maken. We leren hun een analyse te maken van het eigen bedrijf en de sector.

Tegelijkertijd laten we ze over de grens kijken welke ontwikkelingen er daar te zien zijn in dezelfde sector en wat andere vakbonden daaraan proberen te doen. Om te leren hoe we hier in Rotterdam kunnen zorgen dat bepaalde ontwikkelingen minder slecht uitpakken voor de belangen van de werkers op het bedrijf. Daar helpt de werkorganisatie van FNV Havens natuurlijk flink bij, want dat is een lastig proces. We gaan op zoek met de 'havenklas' naar aanbevelingen die zorgen dat we de negatieve gevolgen van de ontwikkelingen voor zijn. Die worden helder en direct opgeschreven in de Havenkrant en in de havens verspreid.

We organiseren daarna in Amsterdam twee vergaderingen, in Zeeland twee en in Rotterdam evenveel. Daar kan ieder lid komen. Na een algemeen gedeelte, dat ik meestal voor mijn rekening neem, gaan de leden na de pauze uiteen in subgroepen per sector. Daar worden de eigen aanbevelingen voor de eigen sector besproken. De leden kunnen wijzigingsvoorstellen indienen. Als dat door tien andere leden gesteund wordt, is het aangenomen. We streven naar collectiviteit. Wat in deze vergaderingen wordt besloten gaat dan uiteindelijk naar het Havencongres. Gedelegeerden van sectoren en bedrijven, het aantal op basis van organisatiegraad, stemmen dan over de aanbevelingen. Het congres is ook een dag van samenzijn en solidariteit. Het moet krachten eenheid uitstralen. En dan is het nog niet geregeld in de cao. Dan begint het pas.

Er is dus een heel traject voorafgaand aan het Havencongres?

Niek Stam

Ja, het is een intensief traject van scholing en bewustwording.

Zie jij andere sectoren in de FNV waar vergelijkbare zaken gebeuren? Er gaan soms wel stemmen op om de strijd in de sectoren meer met elkaar te verbinden. Bijvoorbeeld van de strijd in de zorg met die in de havens.

Niek Stam

Wat gaan we verbinden dan? Ik zie wel dat ze in de zorg verbinden, maar dat doen ze met verband. Wordt het weer iets van wie het eerst samengaat daar gaan we dan achteraan lopen? Ik heb wel ideeën hoe de zaken aan elkaar verbonden kunnen worden, maar dat doe je met een goed gevoerd debat op basis van een heldere analyse. Neem bijvoorbeeld de vraag kortgeleden van het hoofdbestuur over ideeën voor een gedeelde agenda. Belangrijk is vooral dat als we met die ideeën het land in gaan, de juiste mensen in de zalen zitten waar we komen spreken. Er ontstaan pas verbanden als mensen ook daadwerkelijk samenkomen en bereid zijn andere mensen hier ook voor te interesseren. Er werken zat mannen in de haven, waarvan de vrouwen in de zorg werkzaam zijn. Dat is in de bouw ook zo. Er zitten trouwens vaak meerdere sectoren aan de gezamenlijke keukentafel. Er zijn voldoende vakbondsthema's die deze sectoren verbinden. Noem maar de AOW, VUT, robotisering, dat komt overal terug. Op die manier moet je het gaan verbinden.

Gaan de leden echt weer vergaderingen van de FNV bezoeken?

Niek Stam

Waarom niet? Dat konden we in 2004 toch ook. Toen kregen we toch ook de Coolsingel vol en daarna het Museumplein. Ik heb geen zin eerst allemaal vergaderingen te houden met zorg en havens zonder duidelijke route. Iedereen moet eerst maar zijn eigen mensen mobiliseren. Er moet geregeld zijn dat iedereen op zijn eigen werkplek gaat zeggen: we gaan deze kant op. Dan zijn er ook delegaties vanuit de havens, vanuit de bouw, vanuit de zorg, die de vergaderingen gaan bezoeken waar sectoren elkaar kunnen informeren. De informatie die daar gedeeld wordt, kan weer door de delegaties meegenomen en in de kantines van de betreffende bedrijven in de eigen sector uitgedragen worden. Zo gaan we een beweging bouwen.

FNV Havens komt met ideeën. Wil je ook zelf je verantwoordelijkheid hierin nemen en het land ingaan om te spreken?

Niek Stam

Ja, ik geef graag overal lezingen over de gevolgen van robotisering.

Je werkt steeds zeer sterk vanuit het eigen speelveld van de havens. Je bemoeit je nauwelijks met de situatie in de andere sectoren en probeert die ook niet te veranderen. Is er een reden voor dat je meestal de interne FNV-politiek links laat liggen?

Niek Stam

Elke bestuurder hoort toch te spreken over zijn eigen sector? Zou toch raar zijn als Niek Stam als een soort olifant in een porseleinkast aan komt huppelen en zegt: we gaan het even zus en zo doen. Het probleem is dat het Dagelijks Bestuur van de FNV op dit moment niet de juiste dingen doet.

En wat zijn de juiste dingen dan wel op dit moment?

Niek Stam

Wij komen binnen drie weken met ideeën. Iedereen in de FNV is uitgedaagd door het hoofdbestuur. Ik zie ook graag andere sectoren met goede voorstellen komen. Ik zou graag alle ideeën die bestaan willen zien. Ik zie in andere sectoren bijvoorbeeld ook op punt één de hunkering naar duidelijkheid over de AOW staan. Punt twee is de VUT. Derde punt is het vraagstuk achter de leus échte banen. Maar wat is een echte baan? Want morgen kan een robot het overnemen. De uitdagingen zijn er dus. Wij van FNV Havens pakken die al dagelijks op.

(Wordt vervolgd)