Ron Verhoef
Hoewel de onderhandelingen over een nieuw kabinet nog altijd gaande zijn, zijn de eerste contouren al wel duidelijk. Mocht het inderdaad tot een kabinet Rutte III komen dan zal het basisonderwijs verplicht worden les te gaan geven in het Wilhelmus! Dat gaat niet zo ver als de wens van het CDA dat elke schooldag begonnen wordt met het zingen van het Wilhelmus. Volgens Buma leidt dit tot meer samenhorigheid en gemeenschapsgevoel en bovendien tot een groter respect voor de Nederlandse normen en waarden (welke dat dan ook mogen zijn).
De vraag is natuurlijk hoe dergelijke lessen er dan gaan uitzien? Gaan ze het genuanceerde beeld geven of de gebruikelijke lofzang? Een andere vraag is natuurlijk of het beoogde doel ook wordt bereikt.
Willem van Oranje wordt doorgaans weggezet als een beminnelijke man, met talent voor diplomatie. De Duitssprekende Willem maakte inderdaad een bliksemloopbaan door onder Karel V en zijn zoon Filips II. Zeker in het begin zal er dus sprake geweest zijn van respect voor de koning van Spanje. Toch valt er ook veel op af te dingen. Zijn voorstellen werden niet altijd breed gedragen en hoewel de Nederlanden in die tijd geen democratie konden worden genoemd, was er toch wel enige structuur.
De aristocratische Staten-Generaal mocht de landheer adviseren en daarbinnen nam Willem van Oranje (en het graafschap Holland) een minderheidsstandpunt in. Dat de landvoogden en de koning de adviezen van Willem negeerden kan dan ook niet verbazen. Willem respecteerde dat allerminst. Hij greep naar de wapens om zijn politieke doel alsnog te halen (tegenwoordig zou je dan terrorist heten). Ook andersdenkenden waren niet welkom. Niet alleen nam hij ze niet op in zijn regering maar duldde ook geen openlijke tegenspraak.
Trouw naar zijn aanhangers was hij ook bepaald niet. Het graafschap Vlaanderen (waar de opmars van de Calvinisten was begonnen) stond bijvoorbeeld aan zijn kant. De Vlamingen kregen het echter zwaar te verduren en toen Brugge en Gent vanaf 1582 onder vuur kwamen te liggen, vroegen ze om hulp. Die kwam niet. Ook Antwerpen kon niet rekenen op hulp toen de Spanjaarden de stad belegerden (al vond dat beleg na de dood van Willem plaats, maar ook als hij nog geleefd had, was Willem Antwerpen zeker niet te hulp geschoten). Waarom bleef hulp uit? Omdat Gent en Antwerpen welvarender waren dan Amsterdam en Rotterdam, waar Willem zijn rijkdom vandaan moest halen. Liever zelfverrijking dan broeders in nood steunen, moet hij hebben gedacht. Willem van Oranje is dus zeker geen toonbeeld van saamhorigheid en respect. Mogen basisscholen deze feiten ook gaan noemen? Dat lijkt me volstrekt uitgesloten.
Los daarvan. Hoe kan kennis van het Wilhelmus saamhorigheid teweegbrengen? Is het door gebrek aan kennis van het Wilhelmus dat die saamhorigheid ontbreekt? Lariekoek natuurlijk. Zoals Piketty (en na hem vele andere economen, geen van allen verdacht kunnen worden van communistische of socialistische sympathieën) aantoonde, is de groeiende sociale en economische ongelijkheid de oorzaak van maatschappelijke ontwrichting. De schaamteloze zelfverrijking van de elite en het verslechteren van de arbeidsvoorwaarden voor de rest. In stand gehouden door het tegen elkaar uitspelen van de arbeiders. Verdeel en heers noemen ze dat, daar ligt de basis van het verdwijnen van de saamhorigheid. Hoe moet je je verbonden voelen met iemand die zijn personeel slecht betaalt, geen belastingen betaalt maar wel bakken met geld binnengraait?
Lessen over het Wilhelmus gaan die ongelijkheid niet oplossen. In plaats van de ongelijkheid werkelijk aan te pakken, wat de onderhandelende partijen geenszins van plan zijn, komen ze met symboolpolitiek. Het doet denken aan de 19de eeuw toen het adagium gold: De politiek houdt ze arm en de kerk houdt ze dom. Die kerk speelt geen rol van betekenis meer maar het CDA en de CU nemen die rol graag over en de VVD en D66 vinden dat allang goed, als daarmee de neoliberale orde kan worden gehandhaafd.
Als er dan al verplichte lessen over het Wilhelmus moeten komen dan wel lessen die aan de waaier van opvattingen over Willem van Oranje eer doen. Die bijvoorbeeld ook oog hebben voor hoe Spaanse historici denken over 'onze Willem'. Anders zijn we immers niet veel beter dan landen als Turkije die we verwijten dat ze historici opdragen hoe ze over de Armeense genocide moeten schrijven.
Al met al dus een slecht plan. Les over het ontstaan van Nederland is altijd al gegeven en dat zal zo blijven. Laat de partijen zich verder bezighouden met het aanpakken van de echte problemen, zoals de ongelijkheid, en het Wilhelmus gewoon laten voor wat het is.