De Climate Express naar de milieutop in Kopenhagen in 2009. (Foto: ARCHIVED Department of../Flickr/cc/by-nd)
Wiebe Eekman
Ieder jaar sinds 1970 vervroegt deze datum: de dag dat alle menselijke activiteit over de hele wereld bij elkaar meer grondstoffen en energie verbruikt heeft dan de natuur kan opbrengen en meer afval en vervuiling gedumpt heeft dan de natuur kan verwerken in één jaar. Op 2 augustus, 210 dagen voorbij en nog 155 dagen te gaan tot 31 december was de milieugebruiksruimte op wereldvlak overschreden. Vandaag verbruikt de 'mensheid' dus 170 procent van wat de wereld kan opleveren. We zijn bezig de wereld op te eten onder onze voeten.
De dringendheid van het klimaatprobleem stelt het kapitalistisch economisch systeem waar we vandaag in leven ter discussie. De noodzakelijke desinvestering uit fossiele brandstoffen botst op de winsthonger van de aandeelhouders van de grote energiemultinationals. Verminderen van de energiebehoefte vergt nadenken over alle sectoren van de maatschappij: industriële productie, urbanisatie, mobiliteit, landbouw, opleiding en onderwijs. Planning dringt zich op om de wereldwijde milieugebruiksruimte terug te brengen tot maximum 100 procent van de draagkracht van de planeet.
Dat zou een te snel antwoord zijn. Natuurlijk is er een enorm verschil in milieugebruiksruimte tussen de landen onderling. Natuurlijk is er een enorm verschil in milieugebruiksruimte tussen de doorsnee bevolking en de rijke bovenlaag, ook in onze contreien. De uitstoot van de mensen die het meest vervuilen moet verminderen. De socioloog Ludo De Witte citeert: "Anderson hanteert een vuistregel: de rijkste 20 procent van de wereldbevolking is verantwoordelijk voor 80 procent van de uitstoot, en de rijkste 20 procent van die rijken is verantwoordelijk voor 80 procent van 80 procent van de uitstoot. Wat dus betekent dat de 4 procent rijksten verantwoordelijk is voor 64 procent van de uitstoot!"
Niet het aantal mensen, maar de enorme sociale ongelijkheid is het eerste probleem. Sociale verantwoordelijkheid vergt een planning om de maximum beschikbare milieugebruiksruimte gelijkelijk te verdelen over heel de wereldbevolking. Planning vergt uiteraard ook een brede sociale verantwoording van hoe de beschikbare milieugebruiksruimte uiteindelijk besteed wordt. De twee aspecten hangen samen.
Wie het woord 'planning' in de mond neemt in een publiek debat, krijgt al snel voor de voeten geworpen: je wilt toch niet de Sovjet-Unie terugbrengen? De linkse presidentskandidaat Jean-Luc Mélenchon in Frankrijk heeft het toch met enig succes aangedurfd. Hij spreekt van 'la planification écologique' als zijn centraal beleidspunt. Niet meer zomaar wat produceren, als het maar verkoopt... Wel vertrekken vanuit de behoeften van de mensen en de productie plannen volgens de mogelijkheden van de ecologische systemen. We moeten weer leren op lange termijn te denken. Niet meer denken in functie van de terugverdientijd van de aandeelhouders.
In tegenstelling tot dat taboe over 'planning' in de publieke sfeer wordt vandaag de dag planning juist fanatiek toegepast binnen elke multinational afzonderlijk. Bedrijven plannen tot in de details hun productie en afzet. Maanden en jaren vooruit. Dankzij de digitalisering kan er dagelijks of zelfs elk uur bijgestuurd worden. Maar deze planning legt verantwoording af aan de aandeelhouders die terugverdientijd op korte termijn willen. Zij willen een winst die tenminste even hoog is als het gokken en speculeren op de beurs.
In de kapitalistische kosten-opbrengstafweging wordt de kostprijs van de nodige maatregelen vergeleken met de schade aan gederfde productie en gederfde verkoop. Op landelijk vlak wordt die kostprijs vergeleken met de minpost aan uit te betalen verzekeringsgelden voor klimaatschade. Is echter minder winst wel de reden dat we bezorgd zijn om de klimaatontaarding? Nee toch. De belangen van de bevolking zijn een stabiel klimaat met goede landbouwopbrengsten, zuivere lucht, zuiver water, etc. Kortom een onbezorgdheid voor de toekomst. Dat kun je blijkbaar niet overlaten aan de 'onzichtbare hand van de markt'. Daar heb je politiek ingrijpen voor nodig. Door een overheid die op alle niveaus van de samenleving verantwoording aflegt, op de eerste plaats aan de werkende bevolking en haar vakbonden.
Debat op het Manifiesta-feest: 'Ecologische planning, oplossing voor de klimaatcrisis? Op zaterdag 16 september 17uur in Bredene aan de Belgische kust. Met Fred Pearce, de Britse journalist en schrijver van de boeken 'De Laatste Generatie' (onze generatie is de laatste die nog kikkervisjes in de sloot gezien heeft) en 'Volksbeving' (over hoe de toename van de wereldbevolking afgeremd wordt door sociale ontwikkeling). Met Maxime Combes, de economist welbekend in Franstalige milieus, die de Franse beweging ATTAC animeert. Met Ludo De Witte, de Belgische socioloog en schrijver die ik hierboven citeerde. Alles gemodereerd door Natalie Eggermont, die aan het hoofd staat van Climate Express, de Belgische beweging die meer dan 15.000 mensen op de been bracht tijdens de Parijse top in 2015.
23 augustus 2017