Maarten Muis
De afgelopen weken kwamen de reusachtige Amerikaanse internetbedrijven onder vuur te liggen van EU-politici. Ook Nederlandse politici uiten zich steeds vaker over de (negatieve) invloed van internetbedrijven op de economie en maatschappij. De kritiek is aan het verschuiven van alleen vragen rond privacy naar de algemene ontwrichtende werking die Apple, Google, Facebook, Amazon en Microsoft hebben op de economie en de maatschappij.
Naast deze online-monopolisten zijn er de internetcowboys zoals Uber, UberEats en Deliveroo die hun hand overspeeld hebben. Ze zoeken altijd de grens op tot hoever zij kunnen gaan wat betreft arbeidsvoorwaarden. Maar nu keren werknemers en publiek zich tegen de wat al te drieste praktijken rond flexibele inzet van arbeid en creatieve oplossingen om vooral niet verantwoordelijk te zijn voor het eigen personeel...
Langzaam maar zeker ontwaken steeds meer mensen uit de droom dat 'online goedkoop, makkelijk en in ieders belang is.' De roep om bedrijven die internettechniek hanteren niet zo maar weg te laten komen met de superwinsten wordt steeds luider. Zeker als ook steeds meer blijkt dat zij alle mogelijke financiële constructies hanteren om zo min mogelijk belasting te betalen.
De FNV heeft robotisering op de agenda gezet. Dat werd tijd, want de acties vorige week van Deliveroo-bezorgers die gedwongen worden zzp'er te worden, zijn een direct gevolg van dié internetplatforms die zich bewust onttrekken aan huidige arbeidswetgeving. Net zoals kamerverhuursite AirBnB zich onttrekt aan regels rond wonen. De woordvoerder van Deliveroo, net als die van AirBnB, blijft betogen dat het bedrijf een 'nieuwe economie' is en de online-techniek een totale flexibilisering van de werknemers én regelgeving eist.
Maar de bezorgers denken daar anders over. Zij weten dat, in de materiële praktijk, zij zich nog steeds verplaatsen dankzij menselijke arbeidskracht. En die is kwetsbaar. Deze verdient dan wettelijke bescherming en hoort een algemeen geldende rechtvaardige beloning te krijgen. We vergeten niet de mensen die honderd jaar geleden vochten voor arbeidswetten die de gezondheid en sociale ontwikkeling mogelijk maakten. Daar pal voor staan is meer dan ooit noodzakelijk.
Makkelijk eten bestellen is vooral een verdienste van de fietskoerier, niet de formele eigenaar van de website. Dus de fietskoerier verdient het geld, niet het digitale platform dat zich tussen keuken en bezorgdienst geplaatst heeft.
De schrijver Andrew Keen heeft een aantal kritische boeken geschreven over de opkomst van de tech-reuzen als Google en Facebook en het internet in het algemeen. Hij heeft het volgende feit over Amazon uitgezocht. Goed om te weten dat Amazon een baas heeft, Jef Bezos, die de meedogenloze manier van zakendoen heeft om zoveel mogelijk kosten uit de voorraadketen te elimineren.
Een onderzoek van Institute of Local Self-Reliance (ILSR) meldt dat fysieke detailhandelaren in de VS (dus gewone ouderwetse winkels) gemiddeld 47medewerkers in dienst hebben voor 10 miljoen aan omzet. Amazon heeft om die omzet te halen slechts veertien mensen in dienst. Er zijn dus met de digitalisering die Amazon toepast 33 banen verdwenen per 10 miljoen omzet. Berekend is dat Amazon de Amerikaanse economie in 2012 maar liefst 27.000 voltijds cao-banen heeft gekost. Het is dan ook niet voor niets dat de vakbond Ver.di hard vecht voor vakbondsmacht in de Duitse magazijnen van Amazon.
Het verlies aan banen door robotisering loopt drastisch op. En tegelijkertijd groeien de winsten van monopolisten als Google en Facebook. Zoals bijna alles heeft het inzetten van algoritmes om makkelijker keuzes te maken zowel voor- als nadelen. Machine Learning (computers die zelf zich taken eigen kunnen maken) en AI (kunstmatige intelligentie) kunnen in veel gevallen de huidige maatschappelijke problemen helpen oplossen. Maar nu blijkt steeds duidelijker dat in handen van kapitalistische monopolisten de algoritmes vooral keiharde wapens zijn om de uitbuitingsgraad op te voeren. De techniek is niet het probleem, maar de private toe-eigening van de meerwaarde die met deze techniek gerealiseerd wordt.
Online en digitaal staat niet los van mensen die eten nodig hebben, een dak boven hun hoofd, die willen dat hun kinderen naar een goede school gaan en soms medische hulp nodig hebben. Het blijkt nu steeds duidelijker dat online en digitaal dat echte bestaan bedreigt. In Silicon Valley hebben arbeiders van andere bedrijven de bussen van Google al bekogeld omdat de speciale busdienst voor de eigen werknemers het openbaar vervoer ondergraaft. Google regelt goede voorzieningen voor haar eigen werknemers, maar ondergraaft daarmee de publieke voorzieningen. Dat wekt natuurlijk woede op.
Internet is niet 'gratis' en is dat ook nooit geweest. Er is geen gelijkvloers ondernemen op internet. Niet iedereen met een goed idee kan zo maar instappen in de wereld van internet. Het is onderdeel van dezelfde kapitalistische wetmatigheid als alle bedrijven uit de 'oudere economie'.
Het bewustzijn dat een monopolist als Google niet met netjes vragen haar beleid wat betreft privacy gaat aanpassen, groeit. Evenals dat Deliveroo niet het gemak dient, maar vooral de aandeelhouders. Ook is het goed dat er vragen worden gesteld of de verafgode vernieuwing die Apple heeft gebracht, uiteindelijk niet anders blijkt dan een manier om als privaat bedrijf zo diep mogelijk in iemands leven door te dringen. Techniek kan mooi zijn, maar als de basis van de ontwikkeling de winstmaximalisatie is, dan keert dit zich tegen de individuele gebruiker. Vanuit dat bewustzijn is (georganiseerde) tegenmacht op te bouwen.