TRUKE
Rinze Visser
Steeds vaker hoor ik vraagstellingen die niet gebaseerd zijn op een individualistische benadering. Individualisme is echter wel de hedendaagse ideologie van het kapitalisme, waarmee het zijn huidige koers zonder al teveel politieke weerstand wil doordrijven. De laatste tijd worden ook in wetenschappelijke kringen vragen gesteld over hoe het zit met de huidige maatschappelijke ontwikkelingen. En dan vooral met betrekking tot de toename van bepaalde ziektebeelden, met name psychische aandoeningen die inmiddels qua percentage onder de Nederlandse bevolking de 'top' bereikt hebben.
Inmiddels heeft ook de Wereldgezondheidsorganisatie hier mondiaal aandacht aan besteed. Verheugend en ook interessant is dat er nu ook over maatschappelijke oorzaken wordt gesproken. Af en toe is er in deze krant al eerder aandacht aan besteed. Aan maatschappelijke oorzaken zoals toenemende onzekerheid en prestatiedruk, werkloosheid enzovoort.
Steeds meer mensen die beroepsmatig in de gezondheidszorg en zeker in de geestelijke gezondheidszorg werkzaam zijn, beginnen zich die vragen te stellen. Maar nog al teveel blijven zulke vragen hangen in de veronderstelling dat nu de politiek aan zet hoort te zijn, in tegenstelling tot de marktwerking. Niet-vermoedenden, of niet-durvenden bedenken dat het nu juist de politiek was (en is!), die willens en wetens die ziekmakende factoren mogelijk maakt. Die het kapitaal, (de winstmakers), de vrije hand geeft om sociale wetten en regels te verslechteren en af te schaffen, die flexwerk en pulpbaantjes niet alleen mogelijk, maar om te kunnen overleven, ook noodzakelijk maakt. Die de 'uitbuitingsgraad' verhogen, een begrip dat voorlopig in burgerlijke, maar ook in maatschappijkritische kringen nog wel drie bruggen te ver is om te worden toegepast.
Maatschappelijke factoren worden ten onrechte niet genoemd, aldus een rapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. De meeste medici hebben de ervaring dat hun patiënten grote problemen hebben met de maatschappelijke verwachtingen en de perfectionistische ideaalbeelden. Mantelzorgers lopen een groot risico er geestelijk onderdoor te gaan. Is het niet de politiek - die de wil van de winstmakers mogelijk maakt -, die marktwerking en nog meer marktwerking wil, die de zware bezuinigingen op de gesubsidieerde en beroepsmatige thuiszorg doorvoerde? Ook mensen zonder werk lopen grote risico's en doen meer en meer een beroep op de geestelijke gezondheidszorg. Schuldenproblematiek, die steeds vaker voorkomt, ook een van de boosdoeners, zo lees ik.
Was het niet een grote meerderheid van politieke partijen die voor de 'hervormingen' in de sociale sector stemde? En ik heb niet de indruk dat er bij deze partijen wat veranderd is. Hoeveel mooie woorden zijn en worden er niet aan besteed om onder die hervormingen een valse ideologische grondslag te leggen? Waren het niet de politici, van het vorige VVD-PvdA-kabinet, maar ook anderen, die sociale kaalslag en meer marktwerking als hun belangrijkste taak zagen? In kritische PvdA-kringen wordt nog dagelijks geroepen dat de PvdA het VVD-beleid heeft uitgevoerd. Doch prominente sociaaldemocraten als Samsom en Dijsselbloem bestrijden dat bijna dagelijks. Zij zien het als bewust gewenste politiek, al bijna als PvdA-kroonjuwelen. Het was de SP die nog weerwoord gaf, en de PVV (slechts in verband met verpleegzorg in relatie tot 'buitenlanders') en 50-plus (alleen als het om ouderen ging).
Het individu, de maatschappij. Dit gaat verder dan de wetenschappelijke tegenstelling nature-nurture. De menselijke aard (genen) tegenover de omgeving waarin men opgroeit. Het is echter te hopen dat als de Raad voor de Volksgezondheid flexibele arbeid, de druk van vooral vrouwen op mantelzorg voor ouderen, zoals in een rapport genoemd, ook als een aanklacht tegen de kapitalistische aard van de maatschappij ziet. En niet mantelzorgers ziet als slechts een toenemende verzameling van mensen en daar waar de samenleving ongezond genoemd wordt, mag dit niet blijven steken in een vrijblijvende waarschuwing aan de politiek om een rem op een 'doorgeschoten' marktwerking te zetten. Hoezo doorgeschoten? Dit is de marktwerking zoals ze is. Niet doorgeschoten. Doorgeschoten, dat kunnen alleen zij vinden die de uitbreiding van marktwerking ook wilden, maar nu vinden dat het niet te ver moet gaan. Nu pas, nu zij de schadelijke gevolgen ervan in de dagelijkse praktijk meemaken.
Dit alles was te voorzien. Als communisten, die toch echt geen profeten zijn, dit wel konden voorzien, waarom zij dan niet? Te begrijpen is het wel. Kritiek op marktwerking mag immers niet gezien worden als kritiek op het kapitalisme als systeem. Opgevoed in het anticommunisme, is het moeilijk om woorden te gebruiken die tegen de gebruikelijke communistische, socialistische benamingen aanschurken. Want deugt het kapitalisme niet, dan moet het weer deugdzaam gemaakt worden...
Nee, mijne dames en heren, die tijd is voorbij. Kapitalisme met een sociaal gezicht, dat was een bepaalde periode van de geschiedenis en in slechts een deel van de wereld. Dit wordt afgebouwd. Het ware gezicht komt weer tevoorschijn. De arbeidersklasse, met steun van andere, weldenkende mensen met de druk van opkomende sociale revoluties - de Sovjet-Unie - heeft op sociaal gebied, terugdringing van uitbuiting binnen het kapitalisme veel bereikt. Dat wat men nu 'doorgeschoten marktwerking' noemt is de staat van de marktwerking anno nu. Geen vergissing, niet onbedoeld! Zonder toename van maatschappelijke tegenkrachten kan het alleen maar erger worden.
Het wordt de hoogste tijd dat de maatschappijkritiek dagelijks de agenda's gaat beheersen. Dat er gewerkt wordt naar het einde van de opjaag- en uitbuitingsmaatschappij. Dat discussies ook gaan over een maatschappij-alternatief. Dan ontkomt men er niet aan dat het ook over socialisme moet gaan. Zeer onterecht wordt een socialistische samenleving vaak een 'heilstaat' genoemd. Waarom? Omdat heilstaten niet bestaan en er dan ook geen socialisme kan bestaan... Opdat men dan gauw uitgepraat raakt.
Als er soms forse kritiek is op de huidige kapitalistische ontwikkeling, kritiek op marktwerking toeneemt, ook onder gezaghebbende mensen, dan moet er duidelijk gemaakt worden dat herstel van voorheen menselijke waarden ontzettend moeilijk is, als men blijft hangen in een wetenschap dat er op deze wereld niets anders dan kapitalisme mogelijk is. De strijd tegen de voortgaande kapitalistische ontwikkeling, die mensen lichamelijk en geestelijk ziek maakt, de verschillen tussen recht op gezondheid en welvaart aanwijsbaar groter maakt, moet opgevoerd worden. Pas in die strijd zal het mogelijk zijn duidelijk te maken dat de socialisme-discussie essentieel is. Dat het kapitalisme, zeker in de huidige ontwikkelingsfase, steeds inhumaner wordt en zeker oorlog niet schuwt.
Socialisme. Geen heilstaat, geen volk van heiligen, maar noodzakelijk. Over het hoe en wat moet gepraat worden. Ontwikkelingen op het gebied van opkomende maatschappijkritiek, hoe politiek onvoldragen die in onze ogen ook mag zijn, scheppen mogelijkheden voor meer politieke bewustwording onder de mensen. De heersende klassen proberen dit te pareren met de steeds meer in aantal toenemende tevredenheids- en geluksonderzoeken. De werkelijkheid zal echter sterker blijken dan de schijn.