Onthulling bord in Nieuweschans door nabestaanden (H.Roosje, zoon en M.Schwert- man, oomzegger) van kameraden die bij de vluchtroute aldaar betrokken waren. Helemaal rechts Hans Heres. (Foto: Manifest/JI)
Jan Ilsink
Op 5 mei dit jaar zijn drie informatiepanelen onthuld in het grensgebied Oost-Groningen - Oost-Friesland (Duitsland). Zij markeren grensoverschrijdende vluchtroutes die werden gebruikt door communisten en sociaaldemocraten, dikwijls actieve vakbondsleden, en later ook door Duitsers met een joodse achtergrond. Zij werden vervolgd door het fascistisch regime, dat in 1933 aan de macht was gekomen. Na de Rijksdagbrand hadden de fascisten, met zware intimidatie en het verbod op de Communistische Partij, de macht in de Rijksdag en het land gegrepen.
De borden willen een inspiratie zijn om niet te berusten in onrecht, maar middelen te verzinnen daartegen op te treden en eraan te ontsnappen. Want zelfs onder de zeer moeilijke omstandigheden van het Hitler-fascisme bleken kameraden illegale netwerken te kunnen opbouwen. De Internationale Rode Hulp organiseerde deze netwerken. Vluchtroutes waarlangs antifascisten in veiligheid werden gebracht in buurlanden en daarmee konden ontsnappen aan ontberingen en een zekere dood in fascistische strafkampen. In het Emsland, op de grens van Duitsland en de provincies Groningen en Drenthe, werden vanaf 1933 vijftien van die strafkampen ingericht.
Het boekje Rode Hulp, dat in de jaren '80 door de Ipso-geschiedenisgroep Groningen (Ipso was het wetenschappelijk bureau van de CPN) is samengesteld en gepubliceerd, geeft veel informatie over deze vluchtroutes. Daarvoor is veel onderzoek gedaan bij toen nog levende betrokkenen bij deze vorm van daadwerkelijk verzet. Verzet lang voordat het fascistische leger in 1940 Nederland onder de voet had gelopen. Door hun betrokkenheid bij de vluchtroutes waren zij al voorbereid op de illegaliteit en op het verzet tegen de latere Duitse bezettingsmacht. In de boeken 'Het Communistische Verzet in Groningen' heeft Ruud Weijdeveld in 2016 deze heldhaftige geschiedenis van Groningse kameraden uitvoerig beschreven. Maar natuurlijk waren ook aan de Duitse kant kameraden actief betrokken bij de vluchtroutes en de netwerken.
Daarom is het vanzelfsprekend dat het initiatief tot de informatieborden is genomen door een Duits-Nederlandse Initiatiefgroep. Een groep waarin ook de stadsarchivaris van Emden meedoet. Hij heeft onlangs toegang gekregen tot Gestapo-archieven, waarvan altijd werd beweerd dat die verbrand waren, met informatie over arrestaties van betrokkenen bij de vluchtnetwerken. Deze nieuwe informatie zal worden gepubliceerd op de website van het initiatief: www.vluchtroutes 1933 - 1945.nl
Het is de bedoeling dat op meer plaatsen langs de grens informatieborden zullen worden geplaatst. Ook daarbij zal geprobeerd worden de bevolking in het grensgebied te betrekken, zoals o.a. leerlingen van middelbare scholen. Met als belangrijkste boodschap de les van de dappere kameraden van toen die hun inzet vaak met de dood hebben moeten bekopen: dat strijd tegen onrecht de mens tot mens maakt. Dat zelfs onder extreme omstandigheden van het fascisme verzet mogelijk is en strijd, uiteindelijk, loont!