Eoghan O'Neill
Deel 1
Zie deel 1: Het loonsysteem
Zie deel 3: De armoede blijft groeien
Als arbeiders verteld wordt dat ze loon naar werken krijgen, dan worden ze misleid door een illusie. In werkelijkheid is er sprake van een ongelijke ruil: de kapitalist betaalt de arbeider loon, maar houdt zelf de meerwaarde als winst. Hij beschouwt arbeid als kostenpost, terwijl het juist de arbeiders zijn die alle waarde produceren. Op hun kosten accumuleren de kapitalisten winst en rijkdom, want als de een winst maakt, krijgt de ander geen loon naar werken.
Het is als een bakker die een koek bakt in een oven die niet van hem is. Het bakresultaat is voor de eigenaar en die bepaalt welk stuk van de koek naar de bakker gaat. Die krijgt dus maar een deel van wat hij feitelijk heeft geproduceerd. Op grond van de wetten en gebruiken van het privaatbezit in het kapitalistisch systeem wordt de rijkdom die door de arbeid is gecreëerd, ingepikt en vervolgens verdeeld. De relatieve macht van de arbeiders bepaalt dan welk deel van die rijkdom aan hen toevalt.
Zo ook bij de bakker: hij weet heel goed dat hij de koek gebakken heeft, maar ook dat die er zonder de bakbenodigdheden niet zou zijn. Hoogst zelden krijgt een bakker voldoende loon om zijn eigen oven en ingrediënten te kopen, want als dat zou gebeuren, zou de eigenaar overbodig worden. En dus blijft de bakker voor zijn bestaansmiddelen afhankelijk van die eigenaar. Die staat los van het eigenlijke productieproces en verdeelt alleen de totale waarde van het eindproduct. Gezegd wordt dat de eigenaar recht heeft op dit eindproduct, omdat hij de productiemiddelen heeft aangekocht. Het geld daarvoor heeft hij evenwel verkregen door zijn arbeiders geen loon naar werken te geven, door hen uit te buiten.
Het enige dat de arbeiders nodig hebben om de producten te maken die voorzien in de behoeften en wensen van de bevolking, is toegang tot de productiemiddelen. Alle andere activiteiten, zoals management, distributie en marketing, zijn afgeleiden van het feitelijke productieproces en worden uitgevoerd overeenkomstig de bezitsverhoudingen. Er is geen noodzaak of natuurwet die privaatbezit voorschrijft, er is enkel de wens van de bevoorrechten om op alle manieren hun privileges te behouden.
Ons wordt gezegd dat ondernemers met de productiemiddelen - land, arbeid en kapitaal - en innovatief ontwerp en ontwikkeling bedrijven opzetten en banen scheppen. Hun niveau van rijkdom zou de terechte beloning zijn voor hard werken en toewijding. Deze mensen zijn zelfs zo goed in hun 'werk', dat volgens Oxfam International de topman van een van de vijf grootste mondiale modemerken in slechts vier dagen evenveel 'verdient' als een textielarbeider in Bangladesh gedurende zijn hele leven. Hier kan absoluut geen sprake zijn van loon naar werken!
Volgens de gangbare economische theorie neemt de ondernemer allerlei beslissingen - zoals over productieomvang, verkoopprijs, personeelsbestand, lonen en arbeidsvoorwaarden - die uiteindelijk allemaal moeten leiden tot een zo groot mogelijke winst. Winstmaximalisatie is echter geen natuurverschijnsel of van alle tijden. Het is, net als het idee van het privaatbezit, een idee van de heersende kapitalistische klasse. Deze ideeën zijn zozeer doorgedrongen in elk huishouden en ingebakken in ons onderwijssysteem, onze cultuur en onze waarden, dat een meerderheid van de bevolking de ongelijke verdeling van rijkdom accepteert en ondersteunt.
Wanneer je hoort dat een topman in het bedrijfsleven - hoe getalenteerd hij ook is - miljoenen of zelfs miljarden 'verdient', dan is het niet zo moeilijk om te bedenken dat dit niet loon naar werken is, maar inkomen uit een andere bron, zoals dividend, rente of illegale praktijken. Het voorrecht van bezit karakteriseert de klassenverhoudingen: alle waarde die in de producten zit, valt toe aan de eigenaren van de productiemiddelen. Zij nemen ook de cruciale besluiten - over lonen en arbeidsvoorwaarden, over mechanisering en automatisering, over de verplaatsing van de productie naar elders - die zorgen voor discriminatie, intimidatie, misbruik en uitbuiting van arbeiders in veel bedrijven, vooral in lagelonenlanden met weinig regulering. Ze nemen deze besluiten niet ten behoeve van het welzijn van het personeel of de samenleving in het algemeen, maar met het oog op de kapitaalaccumulatie en winstmaximalisatie.
Voor de kapitalist geldt dat hij slechts overleeft als hij groeit, als hij zijn winst maximaliseert en tegelijkertijd miljarden mensen arm maakt. Volgens Oxfam International ging 82 procent van de in het afgelopen jaar geproduceerde rijkdom naar de rijkste 1 procent van de wereldbevolking, terwijl 3,7 miljard mensen die de armste helft ervan vormen, hun rijkdom niet zagen toenemen. Het is duidelijk dat dit systeem achterhaald is en rijp voor de schroothoop van de geschiedenis. We moeten niet langer medeplichtig zijn aan zijn ongelijkheden, oorlogen en suïcidale vernietiging van de planeet en de menselijke soort.
Wat het systeem in stand houdt is het idee dat privaatbezit van de productie- en distributiemiddelen de beste manier is om te voorzien in de behoeften en wensen van de samenleving. De imperialistische machten van de Verenigde Staten, de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk financieren, trainen en ondersteunen, zowel openlijk als in het geheim, rechts-nationalistische, extremistische, racistische en fascistische krachten over de gehele wereld. De meest vooruitstrevende delen van de arbeidersklasse zijn het doelwit: hun wereldbeeld wordt bespot en aangevallen, en hun leiders worden vermoord. De heersende klassen en hun betaalde lakeien zijn voortdurend uit op oorlog en overheersing.
We kunnen niet langer wachten op een 'onvermijdelijk iets', we moeten ons nu rechtstreeks en politiek mengen in de klassenstrijd door onze klasse te mobiliseren, te organiseren en te scholen. Campagnes zijn belangrijk, maar zonder het opbouwen van een organisatie die politiek en ideologisch de macht van het kapitaal uitdaagt, zullen we medeplichtig blijven aan de uitbuiting van onszelf en van andere landen, en aan het verval van onze planeet.
Dit privilege van de heersende klasse, verankerd in wetten en in stand gehouden door het staatsapparaat, zorgt ervoor dat de eindeloze drang van de eigenaren naar winst overeind blijft, zelfs als dat ten koste gaat van de rechtvaardigheid, de democratie, de soevereiniteit, het milieu en de arbeid. Laat je door hen niets wijs maken! Wij zijn geen kostenpost die naar believen uitgeknepen kan worden. Wij vormen de totale waarde, de som van alle productieprocessen. En dus zouden we aan degenen die hierin niet betrokken zijn, een loon op het bestaansminimum moeten geven! Het waardesysteem moet omgedraaid worden, zodat de meeste rijkdom als consumptiegoed naar de massa van de arbeiders gaat. Dan zou bijna alle armoede verleden tijd zijn en zouden we de minderheid van 1 procent op cursus kunnen sturen om zich voor te bereiden op een soepele terugkeer in de maatschappij.
De illusie aan diggelen slaan betekent tot slot dat we ervan overtuigd moeten zijn dat we de wetten, instituties en buitenlandse politiek kunnen aanpakken, die de privileges van de kapitalistische klasse beschermen, en daarmee ook haar middelen om rijkdom te accumuleren. Dat we ze kunnen vervangen door onze eigen wetten en instituties, samen met alle volkeren en landen waarmee we op een gelijkwaardige manier handel drijven, om zo het overleven van de planeet en alle levende wezens veilig te stellen.
Het is gepast om Marx het laatste woord te geven over dit onderwerp, want het was zijn werk dat het tijdperk van de socialistische revolutie heeft geïnspireerd en geleid. Samen met de organisaties van de klassenbewuste arbeidersbeweging moeten we dit tijdperk snel afsluiten door een einde te maken aan het barbaarse kapitalistische systeem.
Marx schreef in het voorwoord van zijn 'Bijdrage tot de kritiek op de politieke economie': "In de maatschappelijke productie van hun leven treden de mensen in bepaalde, noodzakelijke van hun wil onafhankelijke verhoudingen, productieverhoudingen; deze productieverhoudingen beantwoorden aan een bepaald ontwikkelingsniveau van hun materiële productiekrachten. Het geheel van deze productieverhoudingen vormt de economische structuur van de maatschappij, de materiële basis waarop zich een juridische en politieke bovenbouw verheft en waaraan specifieke maatschappelijke vormen van bewustzijn beantwoorden. De wijze waarop het materiële leven wordt geproduceerd, is voorwaarde voor het sociale, politieke en geestelijke levensproces in het algemeen. Het is niet het bewustzijn van de mensen dat hun zijn, maar omgekeerd hun maatschappelijk zijn dat hun bewustzijn bepaalt. Op een bepaalde trap van hun ontwikkeling raken de materiële productiekrachten van de maatschappij in tegenspraak met de bestaande productieverhoudingen, of, wat slechts een juridische uitdrukking voor hetzelfde is, met de eigendomsverhoudingen, waarin zij zich tot dusver hadden bewogen. Van vormen waarin de productiekrachten tot ontwikkeling kwamen, slaan deze verhoudingen om in ketenen daarvan. Dan breekt een tijdperk van sociale revolutie aan. Met de verandering van de economische grondslag wentelt zich - langzaam of snel - de gehele reusachtige bovenbouw om."
(*) Vervolg op 'Het loonsysteem en de kapitalistische illusie' in Manifest 2018-4.
Bron: Socialist Voice, maart 2018: http://www.communistpartyofireland.ie/sv2018-03/08-capitalism.html. De vertaling van het Marx-citaat is overgenomen uit het Nederlandstalig Marxistisch Internet-Archief.
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.