Bezoek van een delegatie van de Pan-Amerikaanse gezondheidsorganisatie OPS aan een Cubaans ziekenhuis. (Foto: Flickr cc by 2.0 Pahowho)
Nuria Barbosa León (Cubaanse journaliste en auteur)
In 2017 gaven 10.851 huisartsenpraktijken op Cuba in totaal 83.534.085 consulten aan patiënten in het hele land, als onderdeel van het gratis, voor heel Cuba geldend Nationaal Volksgezondheidssysteem (National Public Health System). Het bieden van medische zorg aan de gehele bevolking op Cuba was het uitgangspunt dat heeft geleid tot het basisgezondheidsprogramma, dat op gemeenschapsniveau werd ontwikkeld tijdens de eerste jaren van de revolutie.
Als resultaat van de onophoudelijke inzet voor de voortzetting van dit gezondheidsprogramma werden er in 2017 in totaal 83.534.085 consulten aangeboden in de 10.851 huisartsenpraktijken in het hele land.
Aanvankelijk werd het Cubaans Nationaal Volksgezondheidssysteem in 1968 opgericht om een reeks maatregelen uit te kunnen voeren, gericht op het terugdringen van besmettelijke ziekten, ondervoeding, parasitisme, bloedarmoede en andere gezondheidsproblemen. In 1984 werd het zorgstelsel uitgebreid met een model voor familie/gezinsgezondheidszorg ofwel een huisartsenzorgmodel, als onderdeel van de noodzakelijke veranderingen in een samenleving die zich gesteld zag voor nieuwe uitdagingen.
De ontwikkeling van het huisartsenzorgmodel op Cuba had en heeft meerdere doelen, namelijk: tegengaan van fragmentatie en overspecialisatie van de medische zorg; bestrijden van depersonalisatie in de zorg en onzorgvuldig gebruik van technologie; coördineren van de zorg binnen gemeenschappen; kanaliseren van onvrede en klachten van de bevolking over de zorgverlening; beter reageren op demografische veranderingen die van invloed zijn op de morbiditeit [nvdr: aantal mensen dat wordt getroffen door een bepaalde ziekte] en mortaliteit [nvdr: aantal mensen dat sterft in een bepaalde periode]; ontwikkeling van het medisch denken stimuleren op basis van de combinatie van een klinische, epidemiologische en sociale benadering; bevorderen van een kwalitatieve verbetering van de gezondheid van de totale bevolking.
Dr. Sandra Galano Urgellés, hoofd van het Centro Habana Medical Care Department en spreker op het gebied van huisartsenzorg tijdens de Internationale Gezondheids Conventie van 2018 in Havana legde uit dat het huisartsen- en verpleegkundigenprogramma, ook bekend als het 'Arts voor 120 Families Plan', begon als een proefprogramma op 4 januari 1984, in een polikliniek in de wijk Lawton, in de deelgemeente 'Tien Oktober' in Havana, waarin tien artsen en tien verpleegkundigen basisteams vormden om zorg te verlenen aan 600 tot 700 mensen.
Deze basisteams werkten aan het verbeteren van de gezondheid van de bevolking door middel van samenhangende activiteiten gericht op individuen en hun families, hun gemeenschap en de lokale omgeving. Vanwege de bereikte positieve resultaten werd dit zorgprogramma uitgebreid naar het hele land en vóór het einde van 1984 waren er al 237 huisartsen die deelnamen aan een nieuw medisch specialisme: Samenhangende Algemene Zorg (Comprehensive General Medicine).
In de eerste zes jaar steeg het aantal artsen in dit programma naar 12.000, om een bevolking van meer dan zeven miljoen mensen te bedienen, inclusief inwoners van agrarische en moeilijk bereikbare gebieden. Een belangrijk onderdeel van het programma was het bevorderen van de noodzakelijke maatregelen voor preventie en bewustwording, om de opkomst van ziekten te voorkomen. In deze aanpak werd verbinding gelegd met zowel de buurten als medische instellingen, waaronder onderzoeksinstituten.
"Huisartsen zijn bewakers van de volksgezondheid. Zij zijn het eerste contact dat de bevolking heeft met de gezondheidszorg. Onze hoofdtaak is om te voorkomen dat mensen ziek worden ", aldus dr. Sandra Galano Urgellés, specialist in Samenhangende Algemene Zorg.
Met dat doel voor ogen beoordelen artsen permanent de risicofactoren van patiënten, gebaseerd op familiegenetica [nvdr: erfelijkheid] en sociale factoren. Daarbij wordt rekening gehouden met een basisindeling in vier hoofdgroepen: gezonde patiënten, patiënten die risico lopen, chronisch zieken en gehandicapten.
"Voor elk van deze groepen worden consultaties gepland volgens een bepaald schema, op basis van de conditie van de patiënt en de noodzakelijke frequentie. Patiënten die niet naar de kliniek kunnen komen worden thuis bezocht, we noemen dat veldconsultaties. We zorgen zelfs voor medische opnames als er sprake van is in de thuissituatie dat behandeling van bepaalde virale, bacteriële of andere aandoeningen noodzakelijk is", legde de dokter uit.
Er wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van de digitalisering van medische dossiers op Cuba. Maar op dit moment betreft het merendeel van de patiëntendossiers nog papieren versies, waarin de patiëntclassificatie is opgenomen, evenals de planning en resultaten van alle afspraken en consultaties, om inzichtelijkheid in en controle van de gezondheidsmaatregelen te verzekeren.
Huisartsen volgen een behandelingsprotocol dat op nationaal niveau wordt gehanteerd en waar nodig aangepast aan de omstandigheden en zijn daarmee onderdeel van het medisch onderzoek naar de introductie van nieuwe medicijnen en de implementatie van zestien specifieke gezondheidsprogramma's, zoals 'moeder en kind zorg', oncologie, overdraagbare en niet-overdraagbare chronische ziekten en HIV-AIDS zorgprogramma's.
Om het voor huisartsen mogelijk te maken al hun activiteiten te verrichten nemen zij deel aan basiswerkgroepen die zorgen voor begeleiding en ondersteuning en die een integraal onderdeel uitmaken van de meer dan 450 poliklinieken op Cuba. Aan deze basiswerkgroepen nemen ook specialisten deel, op het gebied van onder meer kindergeneeskunde, gynaecologie, evenals maatschappelijk werkers, sociologen en controleurs van (door insecten) overdraagbare ziektes.
"Het is aan de artsen om gezamenlijk consultaties te plannen voor alle verschillende specialismen, zodat er bredere medische dienstverlening wordt aangeboden op gemeenschapsniveau. In onze centra worden volwassenen, kinderen, zwangere vrouwen en ouderen allemaal gratis en met een uitgebreide aanpak door verschillende specialisten behandeld. Het belangrijkste doel is om gezondheidskwesties aan te pakken of andere aspecten die een potentieel risico vormen voor het ontstaan van ziektes", voegde de arts toe.
Dit betekent coördinatie van ziekenhuisafspraken en afspraken met specialisten die in tweedelijnsinstellingen binnen de gemeenschappen werken. De patiënten worden verwezen naar deze gespecialiseerde artsen of de artsen gaan naar de patiënt, indien nodig. "Als een persoon bijvoorbeeld door een angioloog [nvdr: specialist bloed- en lymfvaten] moet worden onderzocht,hebben wij contact met de polikliniek, regelen een afspraak en melden aan de patiënt dag en tijdstip van het bezoek aan de specialist. Dit vergemakkelijkt gespecialiseerde raadplegingen," verklaarde Dr. Galano.
Ze merkte op dat deze aanpak en ervaring zinvol zijn om ook te gebruiken in andere landen. Soortgelijke programma's zijn al geïmplementeerd in Venezuela, door middel van de 'Barrio Adentro'-missie ('In de Gemeenschap'), en in Brazilië, met het programma 'Mais Médicos' (Meer Artsen). Dr. Galano benadrukte ook dat het veel gemakkelijker zou zijn om een dergelijk programma in ontwikkelde landen met meer financiële middelen voorhanden te implementeren, hoewel een dergelijke aanpak altijd aangepast moet worden aan de sociale context waarin het in de praktijk wordt gebracht.
Ondanks dat het huisartsenmodel en de geschetste aanpak al drie decennia van kracht is op Cuba wordt het nog steeds verder ontwikkeld en geperfectioneerd. De aanpak staat open voor veranderingen, mede afhankelijk van de specifieke gezondheidskwesties van elke gemeenschap. De grootste uitdaging is om voortdurend te innoveren en tegelijkertijd de grondbeginselen te handhaven.
"Dankzij dit type gemeenschapsprogramma heeft ons land tastbare resultaten behaald in het verlagen van de kinder- en moedersterfte, een gemiddeld lager geboortegewicht en andere sociale prestaties," voegde de specialist toe, die verklaarde dat zij een loyale pleitbezorger is van familiegeneeskunde, een gebied dat wereldwijd weinig wordt verkend.
Bron: Katia Aruca Chaple, derde secretaris Cubaanse ambassade, uit Granma, 28 juni 2018, vertaling J. Bernaven.