Wiebe Eekman
Het Manifiesta-festival in Bredene aan de Belgische kust. Een volle zaal van 220 toehoorders voor het klimaatdebat. Oorspronkelijk gaven we de wat pessimistische titel mee "Kan het klimaat de bevolking nog mobiliseren?"
Gaandeweg, met de recente ervaring van de fenomenale droogte bij ons en de zware stortbuien en overstromingen elders, draaiden we de vraag om: "Is het klimaat nog te redden? En hoe dan wel?"
Twee bekende namen hadden we al heel vroeg. Natalie Eggermont is sinds de Climate Express naar Warschau in 2013 en de acties rond Parijs in 2015, een bekend kopstuk van de mobilisatie in België. En Jean-Pascal van Ypersele, professor klimatologie, voormalig vicevoorzitter van het IPCC. Eveneens een fervent voorstander van mobilisatie van de bevolking. Eveneens zeer begaan met het aspect sociale rechtvaardigheid. In 2015 werd hij, tot onze spijt, nipt niet verkozen als nieuwe voorzitter van het IPCC. Vermoedelijk omdat de rijkere landen zijn instelling 'te sociaal' vonden.
Daarna kwam de onderzoekster Dominique Kiekens, van het samenwerkingsverband Universiteit-Arbeidersbeweging, erbij. Zij legt de link tussen de milieubeweging en de vakbonden. In België hebben de vakbonden tezamen drieënhalf miljoen leden. Dat is meer dan de helft van de actieve bevolking. Mobiliseren voor het klimaat? Dat kan niet zonder die meerderheid mee te krijgen.
Moeten we niet zelf het goede voorbeeld geven? En stoppen met over de werkers te praten, zonder henzelf erbij te betrekken? Zo voegden we op het laatste moment Raf Van Gestel toe. Hij is vakbondsafgevaardigde op het petrochemisch bedrijf Air Liquide, in de Antwerpse haven. Een verrassende en vernieuwende insteek voor velen. En zeker zijn collega's uit de bedrijven Basf, Bayer, Lanxess, waren alvast trots op hem. Door de aanwezigheid van Dominique en Raf, kreeg dit klimaatdebat een sterke vakbondsinsteek.
Reeds sinds 1990 hoorden we van de wetenschappers van het IPCC dat het jaar 2015 het moment moest zijn waarop de broeikas-emissies wereldwijd definitief aan het dalen zouden gaan. Wel, tot nu toe stijgen ze nog, we naderen kantelmomenten, waarbij de klimaatontaarding ongecontroleerd weggaloppeert. Zijn we dan nu te laat om nog iets te doen? Natuurlijk is het nooit te laat om nog erger te voorkomen, zegt Jean-Pascal van Ypersele. We krijgen de vele klimaatdoden tot nu toe niet terug. Het passeren van de datum van 2015 betekent dat de maatregelen die we nu moeten nemen veel drastischer zullen zijn. Dat betekent dat alle aspecten van de samenleving opnieuw bekeken moeten worden en niet enkel de energiekwestie. Hoe vorm je een maatschappij met haar hele infrastructuur om? Hoe pak je de industriële sector aan met zijn op winst beluste kapitalisten?
Een stevig debat ontspint zich tussen Jean-Pascal en Natalie. Jean-Pascal ziet zoals vele anderen de oplossing in een prijs plakken op het koolstofgehalte. Zo zou de berokkende schade meetellen in het marktgebeuren. Natalie doorbreekt dit gangbaarste idee. Dit is niet het beginsel 'de vervuiler betaalt', maar 'wie betaalt mag vervuilen'. Het blijkt niet echt efficiënt, bovendien verergert dit de ongelijkheid onder de bevolking. Een democratisch besproken regelgeving werkt beter. We hebben het voorbeeld van de strijd tegen de emissies die zure regen veroorzaakten. De Europese Unie heeft dat succesvol aangepakt met regelgeving.
Het is een vaak gehoorde uitspraak in de klimaatbeweging: bij het omschakelen naar een klimaatvriendelijke maatschappij, zullen heel wat sectoren aan de verliezende kant staan. Dat zou meer dan voldoende gecompenseerd worden door de sectoren die aan de winnende kant staan... Maar zou jij tot de verliezers willen behoren? Die benadering is nogal schadelijk voor de mobilisatie. Het drijft de bezorgde werkers in de armen van de kapitalistische aandeelhouders, die geen moeite willen doen om de fabrieken aan te passen.
Raf Van Gestel antwoordt uit zijn persoonlijke ervaring. De petrochemische sector stoot massaal veel broeikasgas uit. Hij heeft het daar heel moeilijk mee gehad. Net zoals velen van zijn collega's voelde hij zich beschaamd in zo'n vervuilend bedrijf te werken. Totdat het besef doordrong dat niet de werkers verantwoordelijk zijn voor de verkeerde maatschappelijke keuzes die de kapiteins van de industrie maken.
Dominique Kiekens vult aan dat er breed gedebatteerd moet worden over de omschakeling. Dat tegelijk iedereen in de maatschappij de waarborg moet krijgen niet uit de boot te vallen. Dat iedereen nuttig en waardig werk krijgt. Dat omscholing en inkomen gewaarborgd is. Het weghalen van de onzekerheid over de toekomst is essentieel voor de mobilisatie van de werkers.
Aan de leiding van de vakbonden zal het niet liggen. Die zeggen allang "er is geen baan op een dode planeet" en "we laten niemand achter".
Zorgen dat er niet meer broeikasgas bijkomt in de atmosfeer, en het liefst er ook weghalen, zeggen de wetenschappers. Hoe? We weten dat de desastreuse ontbossing meer dan een kwart van het klimaatprobleem uitmaakt. Herbebossing is de snelste manier om iets te doen, bepleit Jean-Pascal. Daar zijn we het allemaal mee eens. Het beste ook aangevuld met overstappen naar agro-ecologische en biologische landbouw, die veel meer koolstof vasthoudt dan de huidige kunstmatige landbouw. Ook dat vergt heel wat omschakeling in de maatschappelijke structuren.
Blijft overeind dat in het industriële Vlaanderen 220 schoorstenen de helft van alle emissies uitstoten. Dat kun je niet zomaar laten begaan. Het goede nieuws is dat er wel degelijk een technologische revolutie op gang aan het komen is, die de gehele industrële sector drastisch kan 'decarboniseren'. 'Decarboniseren' leg ik als moderator uit, is niet het uitsluiten van alles dat koolstof bevat uit de industrie. Nee, want alles wat leeft bestaat uit verbindingen die vooral de atomen koolstof, waterstof en stikstof bevatten. 'Decarboniseren' betekent hier dat de emissie van CO2 naar de atmosfeer nul wordt. Technisch is het mogelijk om de chemische verbrandingsreactie om te keren met behulp van de molecule waterstof.
Ja, vult Raf Van Gestel aan, en wij hebben in de petrochemische industrie de technische kennis, de installaties en de mensen om dit te doen. Het is een kwestie van bijkomende investeringen. Onze bedrijven kunnen de sleutel zijn tot het vergroenen van de hele industrie en afgeleid ook de mobiliteit. Daar gaan we voor.
We sluiten het debat met de oproep uit de zaal het alternatief van het openbaar vervoer te verdedigen.
Artikel voor Manifest, 15-9-2018, Klimaat- en vakbondsdebat Manifiesta.