TRUKE
Rinze Visser
Het moet al weer een paar jaartjes geleden zijn toen ik het ergens las. Het was een uitspraak van naar ik meen een geleerd iemand. Die uitspraak was: de nazaten van de vroeger uit Afrika voor de slavernij gehaalde mensen die nu in de Verenigde Staten van Amerika of in andere ontwikkelde kapitalistische landen wonen, zijn veel beter af dan zij die nog in Afrika wonen... Daar zit je dan, als je zoiets leest. Moeten deze mensen er dan blij om zijn dat hun voorouders als vee over de oceaan verscheept zijn, verhandeld en onder de knoet van slavendrijvers geleefd hebben? Dat ga je denken als je zoiets leest.
De geleerde persoon zal toch ook weet hebben van de ongelijkmatige ontwikkeling van het kapitalisme? Maar buiten dat betekent zo'n uitspraak het bagatelliseren van de ernst van het houden van slaven en de mensenhandel. En om daarmee eigenlijk te willen zeggen dat gezonde en welvarende nazaten van slaven geen recht van spreken hebben als ze aandacht voor die geschiedenis opeisen? Zo is die boodschap ook gericht aan in ons land wonende mensen! Waarom schoot mij die uitspraak weer te binnen?
Enige tijd geleden las ik een bespreking van het opnieuw uitgegeven boek van de historicus P. Emmer: Geschiedenis van de Nederlandse Slavenhandel. Dit naar aanleiding van een expositie over het leven van Johan Maurits, over wiens rol bij de slavenhandel destijds nogal wat bekend is. Verschillende uitspraken van deze historicus staan in het krantenartikel. Na lezing gingen mijn gedachten ook uit naar een andere historicus - Chris van der Heijden -, die steeds met allerlei feitelijkheden het Nederlandse verzet tegen de Duitse fascistische bezetting minder belangrijk wil maken door er op te wijzen dat het overgrote deel van de bevolking toen haar leven leefde en niet actief aan het verzet deelnam. Het is niet zwart-wit, het is grijs... Zo noemt ook de historicus Emmer allerlei feitelijkheden om het aandeel van de Nederlandse staat in slavenhandel en slavernij af te zwakken.
Johan Maurits was van adel en zal dus zelf geen mensen voor de slavernij uit Afrika gehaald hebben, zo zegt hij. Ja, ja, is er van Adolf Hitler bekend dat hij eigenhandig ook maar één Jood heeft doodgemaakt? Kindslaven? In Afrika werd je als kind in die tijd al snel als volwassene gezien. En moesten een paar honderd jaar geleden kinderen in Europa ook al niet werken? De wereld was toen keihard voor heel veel mensen, ook in Nederland... Zo van: zoveel slechter hadden die kindslaven het toen niet dan heel veel andere kinderen... Zo geredeneerd zou onze historicus het boek van Friedrich Engels - De Toestand van de Arbeidersklasse in Engeland - ook nog hebben kunnen gebruiken om de ernst van de slavernij en de rol daarin van de Nederlandse staat en de slavendrijvers af te kunnen zwakken. We moeten niet met de ogen van vandaag naar het verleden kijken, zegt P. Emmer. Nou, meneer Emmer, wij hebben geen andere ogen dan die van vandaag...
Je zult bij Emmer niet lezen dat hij slavernij goedkeurt. Hij zal niet zeggen dat het niet erg is. Maar, er was toen zoveel erg... De hele wereld was wreed, dus... Ook Afrikanen dreven mensen op en verkochten ze aan de slavenhandelaren, ook Nederlandse, die ze over de oceaan verscheepten. Ook in Azië was slavernij toen heel gewoon... Zo, die zit: het waren dus niet alleen de blanken. Zo wordt het begrip 'racisme' vakkundig vermeden. En ook het klassenvraagstuk! De mensen die de gedwongen oversteek moesten maken zouden nauwelijks ruimte gehad hebben? Ook daar weet onze historicus een antwoord op. En nu moeten we opeens wel 'onze ogen van nu' gebruiken. Want, ga eens met een passagiersvliegtuig en zie hoe weinig zitruimte je dan hebt.... Ja meneer Emmer, ik weet er ook nog wel één: de meer dan volgeladen bootjes op zee met vluchtelingen, waarvan er velen verzuipen. Wat moet je de edele Johan Maurits in die wrede wereld van toen dan nog kwalijk nemen?
Hoe was de toestand van de meerderheid van de volken in Europa, ook Nederland, in die tijd van slavenhandel en slavernij? Slecht en nog eens slecht. Het onderdrukken en gedeeltelijk uitroeien van de oorspronkelijke bevolking in het Amerikaanse werelddeel. Erg, heel erg. Maar als geschiedenis een wetenschap zou zijn waar alles tegen elkaar weggestreept mag worden, dan zou er van de geschiedenis en de wetenschap daarover niets overblijven. Hoe kan men de mens als eigendom van de andere mens en handel in mensen ook maar enigszins relativeren? Zeker in deze tijd waarin we 'met de ogen van nu' bijna elke dag wel iets over mensenhandel kunnen lezen! Vroeger, de tijden van Johan Maurits. De tijden waarin mensen 'met de ogen van toen' van hun families, van hun gemeenschap weggerukt werden, een gedwongen verhuizing naar een ander vreemd werelddeel. Alsof mensen met een donkere huidskleur geen pijn en verdriet kunnen hebben.
Vertel mij honderd keer dat er onder niet-blanke mensen ook racisme bestaat. Al die honderd keer doet dat niets af aan wat er destijds gebeurd is. Kan de ernst van de miljoenenmoord op de joden ook maar enigszins afgezwakt worden omdat ook niet alle joden even lief en aardig voor elkaar zijn? Kan de ernst van het geweld en het racisme van het Duitse fascisme afgezwakt worden omdat er toen ook goede Duitsers waren of omdat er toch ook Nederlandse collaborateurs waren? Nee toch! Als waarheden, als feiten gebruikt worden om daarmee slechte zaken ook maar enigszins te rechtvaardigen of begrijpelijker te maken, dan veranderen zij in leugens.