Acties in Hongkong op 13 november jl. gericht tegen de regering. De demonstranten droegen helmen en gebruikten Molotov-cocktails en toonden hun sympathie voor de VS. (Foto: ZLV)
Frank Willems (*)
Het protest in Hongkong dat begon over een controversiële wet, gaat intussen over veel meer. Er is sprake van frustratie bij de jongeren over sociale ongelijkheid en onbetaalbare woningen. Maar hoe te verklaren dat het protest zich vooral tegen Peking keert terwijl Hongkong de facto over een grote autonomie beschikt?
De steeds diepere economische integratie van Hongkong met de Baai van de Parelrivier is belangrijk; sommigen zien dit als een kans voor Hongkong, anderen ervaren het als concurrentie voor de welvaart en bedreiging van de politieke vrijheid van Hongkong. Vreemdelingenhaat, in dit geval haat tegen de grote groep migranten van het vasteland, speelt een toenemende rol. En er is het latent anticommunisme, met geopolitieke inmenging door de VS op de achtergrond.
Hongkong is na vier maanden onrust totaal gepolariseerd tussen voor- en tegenstanders van de regering. Een kleine groep vooral jonge opposanten wordt met de dag radicaler in haar eisen en gewelddadiger in de acties. Analisten wijzen bijna unaniem op de onderliggende frustratie bij de lokale jongeren. Er zijn weinig toekomstmogelijkheden in een maatschappij met grote sociale ongelijkheid, woningen zijn zo goed als onbetaalbaar en de sociale zekerheid is ondermaats.
Nochtans is het protest gericht tegen de 'toenemende invloed van Peking'. Dit is op het eerste gezicht bizar. De regering van Hongkong is autonoom. Er is geen aantoonbaar voorbeeld van politieke inmenging door Peking. Het veel geciteerde geval van de aangehouden Hongkongse boekhandelaars is in feite een voorbeeld van het tegenovergestelde: ze werden op het vasteland aangehouden omdat ze zich daar op ongeoorloofde manier in de politiek wilden mengen. Peking bepaalt niet wie in Hongkong regeringsleider wordt. Het legt alleen de procedure vast om de regeringsleider en het parlement van Hongkong te verkiezen; dat staat zo in de grondwet van 1997, men kan dus moeilijk spreken van toenemende inmenging.
Wil dit zeggen dat de toenemende invloed van Peking fake news is? Peking heeft vooral veel indirecte invloed, via de voortschrijdende economische integratie van Hongkong met de andere steden van de Baai van de Parelrivier.
Hongkong was in de jaren 80 van de vorige eeuw een rijke stad, terwijl de andere steden van de Baai pas aan hun industriële ontwikkeling begonnen. Vandaag zijn dit stuk voor stuk welvarende moderne steden, en is de economie van buurstad Shenzhen al groter dan die van Hongkong. (weliswaar met drie maal meer inwoners). De toekomstige welvaart van Hongkong hangt samen met die van de Baai. Investeerders van Hongkong hebben bedrijven in de Baai. Bedrijven van het vasteland zijn belangrijke investeerders in Hongkong, vooral in de financiële sector, de handel en het vastgoed. Hongkong bloeit slechts als materiële en financiële toegangspoort tot China.
Die economische vervlechting kan niet anders dan op termijn druk uitoefenen voor culturele en politieke convergentie. Vandaag biedt deze vervlechting aan de oppositie een kans om de oorzaak van alle problemen van Hongkong niet bij de machtspositie van de lokale tycoons te zoeken maar bij 'de invloed van Peking' te leggen. Men denkt onwillekeurig aan radicale brexiteers die alle problemen van Groot-Brittannië op de rug van de EU schuiven.
Een extreme uiting van het zoeken naar zondebokken, is de haat tegen mensen van het vasteland. Uit enquêtes blijkt dat die toeneemt. Sinds het vertrek van de Britten in 1997 zijn ongeveer anderhalf miljoen vastelanders naar Hongkong geëmigreerd. Dat is 20 procent van de totale bevolking. Sommigen kwamen omwille van carrièremogelijkheden, anderen voor de betere elitescholen, voor de betere medische infrastructuur of nog voor een Hongkong paspoort voor hun kinderen. Een dergelijke grote instroom heeft de sociale voorzieningen - scholen, hospitalen - onder druk gezet en de prijzen van woningen verder omhoog gestuwd. Deze migranten dienen als zondebok voor de radicale oppositie die onafhankelijkheid van Hongkong nastreeft. Zij wil de vastelanders weg die 'sprinkhanen' worden genoemd.
De radicale jongeren die vandaag een spoor van vernieling achterlaten, richten hun geweld op winkels en restaurants van vastelanders, op banken en bedrijven van het vasteland. Vastelanders die op straat mandarijns spreken worden toegesnauwd dat ze moeten opkrassen. De voorbije weken werden vastelanders die probeerden in discussie te gaan door betogers afgetuigd. In het dagblad 'South China Morning Post' vertellen ze - anoniem uit vrees voor represailles - dat ze op straat nu Engels spreken om niet herkend te worden als vastelander. Doxxing, het via sociale media verspreiden van privégegevens van vastelanders of gewoon voorstanders van de regering, met de bedoeling hun schade te berokkenen, gebeurt algemeen.
Een derde element dat het protest aanvuurt is anticommunisme. Een groot deel van de bevolking is oorspronkelijk afkomstig van het vasteland. Velen zijn tijdens de Culturele Revolutie (1966-1976) de grens overgestoken en hebben geen positieve herinneringen. Hun anticommunisme is doorgegeven aan de jonge generatie. Joshua Wong, de leider van de radicale jongerenpartij Demosisto, is een rabiate communistenhater. Zo extreem dat kanselier Merkel tijdens zijn recente bezoek aan Duitsland niets met hem te maken wilde hebben. Maar Wong en zijn kompanen krijgen wel financiële steun uit de VS, onder meer via de NED (de National Endowment for Democracy). Vanuit de VS wordt hij in de internationale media naar voren geschoven als dé vrijheidsstrijder van Hongkong. Wong overlegt zijn strategie met de VS en ziet zijn strijd voor een onafhankelijk Hongkong als onderdeel van de Amerikaanse strategie om de opkomst van China te stoppen.
Peking kan zich wettelijk niet mengen in de politiek van Hongkong. Tot nog toe heeft het zich tegenover de protestbeweging terughoudend opgesteld. Het heeft opgeroepen om de wet te respecteren, zijn vertrouwen in de regering van Hongkong uitgedrukt en bevestigd dat Hongkong weliswaar autonomie heeft maar toch deel is en blijft van China. Peking kan evenmin de macht van de tycoons die nu de vlag zwaaien breken zolang Hongkong autonomie geniet (tot 2047).
Dat wil niet zeggen dat de regering in Peking geen plan heeft om de grond van de onrust in Hongkong aan te pakken. Dat plan komt neer op nog sterkere integratie van de Baai van de Parelrivier. Zo zijn er al maatregelen genomen om personen uit Hongkong zonder veel administratieve rompslomp in andere steden van de Baai te laten werken en leven. Er gaan geruchten dat in Shenzhen aan de grens met Hongkong sociale woningen gebouwd gaan worden om de woningnood te lenigen. In de provincie Guangdong waarvan de Baai het centrale deel is, zijn er met steun van de overheid 200 incubatiecentra opgericht waarvan 50 speciaal voor jonge innovatieve bedrijven uit Hongkong en Macao. Aan de universiteiten van Guangdong zijn tien innovatielabs opgericht, die de mogelijkheid krijgen internationaal aantrekkelijke salarissen uit te betalen. Prestigieuze universiteiten van Hongkong werken mee aan de labs en de bedoeling is onderzoekers uit Hongkong aan te trekken. Die worden bovendien vrijgesteld van de belastingen die op het vasteland hoger liggen dan in Hongkong. Het is een voorzichtig uitgestoken hand naar de nu opstandige jongeren van Hongkong.
(*) https://www.chinasquare.be/author/frank-willems/ 10 oktober 2019 https://www.chinasquare.be/hongkong-een-verdere-analyse-van-het-protest/#respond. Bronnen: /South China Morning Post, Xinhua/.
Dit is een opiniestuk. Opinies geven slechts de mening van de auteur weer en zijn niet noodzakelijk standpunten van Chinasquare. Het artikel is een aanvulling op de analyse die eerder hier https://www.chinasquare.be/hongkong-wat-waarom-waarheen-een-voorlopige-analyse/ gepubliceerd werd.