Een theorie achter het Chinese 'wonder'

Een beeld van de tweede Plenaire Sessie van het twaalfde Nationale Volkscongres in de Grote Hal van het Volk, in Beijing op 8 maart jl. Het Volkscongres heeft 3000 gedelegeerden en is daarmee het grootste parlement ter wereld. (Foto: ZLV)

De acht uitgangspunten van de huidige Chinese politieke economie

Het jaar 2017 is voor China van groot belang. Hoe zal de verhouding met de VS zich verder ontwikkelen? Staat China aan de vooravond van een handelsoorlog met dat land? Bovendien vinden dit jaar twee belangrijke vergaderingen plaats in het immens grote land dat China is. Van 5 tot 15 maart vond in de Grote Hal van het Volk in Peking het Nationaal Volkscongres plaats waar premier Li Keqiang op de eerste dag president Trump waarschuwde dat China zich zou verweren tegen alle vormen van protectionisme en zich zal verzetten tegen de ontmanteling van het internationaal klimaataccoord. Het Volkscongres gaat dit jaar vooraf aan het vijfjaarlijkse Congres van de Communistische Partij van China in oktober. Manifest acht het van groot belang dat we dit jaar - naast de viering van het feit dat 100 jaar geleden de Grote Oktoberrevolutie met succes plaatsvond - ook aandacht besteden aan de ontwikkelingen in China en de positie van China in de wereld.

De snelle economische ontwikkeling van China in de afgelopen jaren wordt vaak 'wonderbaarlijk' genoemd. In academische debatten is het gewoonte geworden om te spreken van een 'Peking-consensus' of van een 'China-model'. Wij zijn van mening dat er juist met betrekking tot het bestaan, de inhoud en de vooruitzichten van het Chinese model theoretische vragen zijn gerezen. Het centrale punt is dan: welk soort economische theorie en strategie ligt aan de basis van dit 'wonder'?

Het Chinese model wordt heel wisselend beschreven, nu eens als een vorm van neoliberalisme en dan weer als een nieuw soort keynesianisme. Wij stellen hiertegenover dat de belangrijkste recente ontwikkelingssuccessen van China het resultaat zijn van de vooruitgang in de politiek-economische theorie die zijn oorsprong vindt in China zelf, en dat de belangrijkste problemen die gepaard zijn gegaan met de Chinese ontwikkeling, het gevolg zijn van de schadelijke invloed van het westerse neoliberalisme.

President Xi Jinping heeft de noodzaak benadrukt om vast te blijven houden aan een marxistische politieke economie voor de 21ste eeuw, die aangepast is aan de Chinese behoeften en middelen, en om deze theorie verder te blijven ontwikkelen. Het communiqué van een conferentie van het centraal comité van de Communistische Partij over de Chinese economie, die gehouden werd in december 2015, heeft dan ook het belang onderstreept van de acht belangrijke uitgangspunten van de "socialistische politieke economie met Chinese kenmerken". Deze uitgangspunten en hun toepassing worden hieronder besproken, samen met enkele opmerkingen over de uiteenlopende interpretatie ervan onder Chinese intellectuelen. Wij hopen zo het officiële theoretische model achter het Chinese economische 'wonder' te verduidelijken met behulp van begrippen en concepten die momenteel in China gangbaar zijn.

1. Permanente ontwikkeling onder leiding van wetenschap en technologie

Een fundamentele vooronderstelling van de marxistische politieke economie is dat de productiekrachten uiteindelijk de productieverhoudingen bepalen en dat beide een permanente dialectische eenheid vormen, die de bovenbouw van ideologie en juridische en politieke instituties vorm geeft. Tegelijkertijd kunnen de productieverhoudingen die in een bepaalde ontwikkelingsfase overheersen, de verdere ontwikkeling van nieuwe productiewijzen gaan belemmeren. In dit proces zijn de productiekrachten het meest revolutionair en actief, waarbij de mens die voortdurend geavanceerdere technologieën en organisatievormen ontwikkelt, de drijvende productiekracht vormt. Tegenwoordig vereist de ontwikkeling van de productiviteit drie onmisbare zelfstandige elementen: arbeidskracht, arbeidsinstrumenten en machines, en grondstoffen; en daarnaast drie interactieve elementen: wetenschap en technologie, beheer en onderwijs. Hiervan zijn het wetenschap en technologie, die de aanzet geven tot de beslissende veranderingen die de ontwikkeling van de productiekrachten sturen.

Het uitgangspunt van de permanente ontwikkeling onder leiding van wetenschap en technologie is in het onderzoek van de Chinese economische politiek essentieel. Het benadrukt dat het bevrijden en ontwikkelen van de productiekrachten de doorslaggevende opdracht vormt voor het socialisme in zijn vroegste fasen. Als economisch model heeft het socialisme een zeker niveau van materiële en technologische ontwikkeling als fundament nodig. Dit uitganspunt beklemtoont dat bevolkingsgroei, gebruik en verdeling van hulpbronnen en milieu elkaar wederzijds moeten ondersteunen en bijstaan. Volgens het officiële Chinese denkkader betekent dit in de praktijk het opbouwen van een "drievoudige samenleving": een "samenleving van verhoogde kwaliteit" via een op vermindering gerichte bevolkingspolitiek; een "samenleving van verhoogde efficiëntie" door zuinig om te springen met de hulpbronnen; en een "op milieugebied beschermde en verbeterde samenleving". Deze drie vormen vereisen allemaal een voortdurende innovatie als drijvende kracht.

De nadruk op permanente innovatie is vooral tegenwoordig van vitaal belang. Het probleem dat als een 'bottleneck' de Chinese economische en sociale ontwikkeling beperkt, is de op dit gebied aanwezige ontoereikendheid van de bestaande drijvende krachten achter de innovatie en het gebrek aan nieuwe. Tussen 1998 en 2003 was de Chinese hightech productie niet alleen in hoge mate afhankelijk van ingevoerde materialen, maar werd ze ook geleid door voornamelijk buitenlandse bedrijven en investeerders. In 2003 bijvoorbeeld, namen Chinese bedrijven die afhankelijk waren van buitenlandse investeringen, ongeveer 90 procent voor hun rekening van de Chinese export van computers, onderdelen en randapparatuur, en ongeveer 75 procent van de export van elektronica- en telecommunicatie-uitrusting. Sindsdien heeft de Chinese overheid meer aandacht geschonken aan de innovatiepolitiek.

Alleen als op alle niveaus de intellectuele eigendomsrechten beschermd worden, kunnen Chinese bedrijven en de economie als geheel de commerciële voordelen uitbuiten van merknamen en van technische verbeteringen op bepaalde terreinen, en daarnaast ook voldoen aan de internationale technische standaarden voor export. Alleen als we innovatie als de belangrijkste drijvende kracht achter ontwikkeling oppakken, kunnen we in het huidige economische klimaat van het 'nieuwe normaal' [de periode na 2012 met de gematigde economische groei van ongeveer 7 procent; L.W.] de verschillende gevaren neutraliseren, het probleem van de overcapaciteit oplossen, de structurele hervorming en verbetering van de economie realiseren, en gelijke tred houden met de mondiale wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.

Alleen als we innovatie tot de primaire taak maken bij het bevorderen van de ontwikkeling en deze gebruiken om de bestaande krachten om te vormen, nieuwe krachten groot te brengen en oude een nieuw leven te geven, en om de omstandigheden te scheppen zodat voortdurend nieuwe krachten opkomen, alleen dan kunnen we krachtige drijfveren laten binnendringen in de permanente ontwikkeling van de economie en de samenleving. We moeten afscheid nemen van het oude soort ideeën dat overheerst in de Chinese economische discussie - zoals bijvoorbeeld "produceren is niet zo goed als kopen, en dat is niet zo goed als huren" en "de markt gebruiken om technologieën te verwerven" - en aandacht besteden aan het probleem van de originele innovatie, de geïntegreerde innovatie en de re-innovatie, en van de introductie en absorptie van innovatie in de economie. Er moet een drievoudig systeem gecreëerd worden waarin de overheid, de markt en de technologie worden samengebracht ten einde de economische 'spontaniteit' als een "nevel" te kunnen verspreiden. Tijdens dit proces moet het 'determinerend effect' van wetenschap en technologie als vanzelfsprekend feit worden aangenomen en moeten we op strategisch niveau bij de verdeling van de hulpbronnen het belang van wetenschap en technologie erkennen.

2. De productie richten op het verbeteren van de bestaansmogelijkheden van de mensen

Een van de uitgangspunten van de politieke economie is de visie op het doel van de productie. In het kapitalisme is het eerste en laatste productiedoel een zo groot mogelijke accumulatie van particuliere meerwaarde of particuliere winst, waarbij de productie van gebruikswaarde volledig in dienst staat van de productie van die particuliere meerwaarde of particuliere winst. Wat dat betreft is er een fundamenteel verschil tussen kapitalisme en socialisme. Gedreven door de winst voor enkelen vindt in het kapitalisme accumulatie op wereldschaal plaats, terwijl de grote meerderheid van de mondiale massa's in armoede is gedompeld. In tegenstelling tot dit model is in het socialisme het eerste en laatste doel van productie de bevrediging van de materiële en culturele behoeften van alle mensen. De productie van nieuwe waarde en van maatschappelijke meerwaarde staat geheel in dienst van de productie van gebruikswaarde en weerspiegelt daarmee een productiedoel dat "door de mensen wordt gedomineerd" en dat gericht is op hun bestaansmogelijkheden.

De politieke economie van een duidelijk Chinees socialisme moet het uitgangspunt volgen dat de organisatie van de productie de levensstandaard van de mensen verhoogt en hun behoeften bevredigt. Dit uitgangspunt betekent nadrukkelijk dat in de vroegste fasen van het socialisme de belangrijkste tegenstelling gelegen is in de toenemende materiële en culturele behoeften van de mensen en de nog onvoldoende ontwikkelde sociale productie. Deze kloof kan alleen overbrugd worden middels de snelle en permanente ontwikkeling van de productiecapaciteit; dit is de primaire taak van het socialisme in zijn beginfase. Deze ontwikkeling moet de mensen centraal stellen, met als leidend doel de collectieve voorspoed. Ons doel moet een samenleving zijn waarin iedereen naar vermogen bijdraagt aan de bevrediging van de menselijke behoeften, en waarin iedereen toegang heeft tot de materiële, sociale en geestelijke middelen die hij nodig heeft voor de volledige ontwikkeling van zijn menselijk potentieel - natuurlijk in overeenstemming met de eisen van ecologische duurzaamheid.

De opvatting dat "de verbetering van de bestaansmogelijkheden van de mensen gelijk staat aan ontwikkeling" is een heldere verwoording van het doel van de socialistische productie en economische ontwikkeling. We moeten van die economische ontwikkeling onze centrale taak blijven maken en blijven vasthouden aan het strategische idee dat economische ontwikkeling van doorslaggevend belang is. We moeten innovatie blijven zien als fundament voor deze verandering, om zo de Chinese ontwikkeling te bevorderen en die op een hoger niveau te tillen. Maar, het start- en eindpunt van de ontwikkeling van productie en economie is het verbeteren van de bestaansmogelijkheden van de mensen en we moeten ons dan ook tot doel stellen een allesomvattende welzijnssamenleving op te bouwen. Elk plan om de bestaansmogelijkheden van de mensen te verbeteren moet trachten te voldoen aan zeven criteria: verdeling van rijkdom en inkomen, vermindering van armoede, werkgelegenheid, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Onder de omstandigheden van het 'nieuwe normaal', met zijn lagere groei en de ontwikkeling van binnenlandse markten, moet aan deze criteria voldaan worden door de coördinatie van de economische en de sociale ontwikkeling.

Het verbeteren van de bestaansmogelijkheden van de mensen is een nooit eindigende taak, waarbij voortdurend nieuwe uitdagingen opduiken. We moeten gerichtere en directere maatregelen nemen om de werkende bevolking als geheel te helpen haar problemen op te lossen en haar welzijn te bevorderen via wettelijke instituties en de burgermaatschappij. We moeten op een realistische manier de effecten van onze acties op de levensstandaard beoordelen om er voor te zorgen dat de openbare diensten een betrouwbaar 'vangnet' vormen.