100 jaar Mikis Theodorakis - een onvergetelijk concert!

De wereldberoemde Griekse componist Mikis Theodorakis werd 100 jaar geleden geboren. We kennen hem in Nederland van de muziek van Zorba de Griek, maar zijn muziek is vooral verbonden aan strijd tegen onderdrukking en voor sociale rechtvaardigheid. Daarom organiseerde de Communistische Partij van Griekenland (KKE) op 25 juni, in samenwerking met zijn familie, een groots concert naar aanleiding van de ‘verjaardag’ van de bijna vier jaar geleden overleden componist in het Kallimarmaro stadion in Athene. Dit stadion heeft plaats voor 65.000 mensen en was tjokvol, ook het arenagedeelte!

Op het concert werd uiteraard alleen Theodorakis' muziek gezongen en gespeeld, door tientallen zangers en musici. Sommige jong en nieuw in het vak, maar ook oudere en ‘door de wol geverfde’ zangers. Zoals zijn topvertolkster, de inmiddels 78-jarige Maria Farandouri. Met alle respect voor de anderen: toen Farandouri op het podium verscheen aan het eind van het concert, was het moeilijk om aan het gevoel te ontkomen van ‘nu wordt het pas echt’. Niet dat de anderen geen talentvolle zangers en zangeressen waren, maar er is nou eenmaal zoiets als de ‘onbereikbare norm’.

Het concert begon met een video over Theodorakis’ leven. Daarop volgde een toespraak van Dimitris Koutsoumbas, algemeen secretaris van het Centraal Comité de KKE, en alles bij elkaar duurde het geheel een kleine vier uur. Natuurlijk was het geen eenvoudige opgave voor de organisatoren om een keus te maken. Zo was er niets bij uit de Mauthausen cyclus, die ook in het Nederlands zo prachtig vertolkt werd door Liesbeht List (en nog regelmatig in Nederland te horen is bij herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog, red.). Wel twee liederen van de Ierse dichter Brendan Behan uit diens toneelstuk The hostage, die ook ooit door Liesbeth List vertolkt werden en in het Kallimarmaro stadion door Maria Farandouri.

Theodorakis’ dochter Margarita zei dat als haar vader er bij was geweest, hij het concert aan Palestina zou opdragen. Dat gebeurde dus. De componist heeft ooit de muziek van één van zijn liederen ‘geschonken’ als volkslied voor een toekomstig vrij en onafhankelijk Palestina. Dat werd natuurlijk gespeeld en kreeg een staande ovatie, terwijl duizenden Palestijnse vlaggen geheven werden en de slogan ‘Vrijheid voor Palestina!’ uit tienduizenden monden gescandeerd werd, in aanwezigheid van de ambassadeur van Palestina in Griekenland. Ook de ambassadeurs van Cuba en Vietnam woonden het concert bij.

Veelzijdig scheppende muziek

Al ruim een maand tevoren had de krant Rizospastis als voorbereiding op het concert artikelen gewijd aan het leven en de muziek van de componist. Minder bekend is, dat hij ook de muziek heeft geschreven voor diverse films plus een aantal symfonieën.

De bekendste daarvan is de Canto General van de Chileense dichter, communist en winnaar van zowel de Nobelprijs als de Lenin Vredesprijs, Pablo Neruda. Het is een ode aan de strijd van de volkeren van Latijns Amerika (en alle volkeren in de wereld) tegen onderdrukking en imperialisme. De eerste opvoering zou in Chili plaatsvinden, maar kon niet doorgaan door de coup waarmee de Pinochet een fascististische militaire dictatuur vestigde. Theodrakis reisde de hele wereld af om Canto General te spelen en bevorderde zo de solidariteit met de Chileense bevolking.

Voor Mikis Theodorakis vloeiden strijd en muziek in elkaar over en om een talent te cultiveren is een ‘dikke laag gevoeligheid’ nodig. Opgaan in anderen en toch trouw aan jezelf blijven was één van de deviezen van de componist, die zich naar eigen zeggen mee had laten sleuren door de wervelwind van zijn tijd. En dat was nogal wat in het Griekenland van de 20ste eeuw, voor eenieder die in zijn tijd geboren werd. Mikis Theodorakis, die onder andere deelnam aan het verzet in de Tweede Wereldoorlog en het verzet tegen het fascistische kolonelsregime in de jaren '60 en '70, heeft zich altijd door zijn volk laten inspireren en daarom wilde hij dat volk iets teruggeven in de vorm van muziek.

Het concert voor 100 jaar Mikis Theodorakis was tegelijkertijd een solidariteitsbetoging voor Palestina

Maria Farantouri zingt Mikis Theodorakis tijdens het concert

Mikis Theodorakis ontvangt Lenin Vredesprijs

Duizenden Palestijnse vlaggen verschijnen wanneer het lied klinkt dat Theodorakis componeerde als volkslied voor Palestina

Mikis Theodorakis (rechts) met dichter Giannis Ritsos (midden) voormalig secretaris van de KKE Charilaos Florakis (links)

Ambassadeur van Palestina ontmoet de secretaris van de KKE Dimitris Koutsoumbas bij het concert ter ere van 100 jaar Theodorakis

Mikis Theodorakis gaf talloze massale concerten in grote stadions, in Griekenland maar ook over de hele wereld

Previous Next

Vele dichters die onbekend waren voor de meeste mensen - want wie las er nou poëzie - zijn bekend geworden doordat Theodorakis ze op muziek heeft gezet. Het resultaat was dat de woorden van de dichters door ‘gewone mensen’ gezongen werden en tijdens de militaire junta (1967-1974) verboden werden. Hij heeft dus als het ware het volk kunst (terug)gegeven wars van alle neigingen tot elitisme. Het is een reden waarom diverse snobs zijn muziek 'simpel' vinden en niet van een dusdanig niveau om te spreken van een grote componist. Dat hij wel degelijk anders kon heeft hij bewezen met de weinige symfonieën en oratoria, waarover hierboven. Hij heeft daar bewust niet méér aan gedaan, omdat hij voor ‘het gewone volk’ toegankelijk wilde blijven.

In zijn toespraak bij de uitreiking van de Lenin-vredesprijs in Moskou (1983) verklaarde hij geen muziek voor de estheet te maken, maar voor de massa, want als kunstenaar “heb ik geprobeerd mijn werk op het volk te stoelen, ik werd geïnspireerd door de Griekse kunsttraditie van het volk, door de historische erfenis van het strijdende Griekse volk. Ik heb mijn muziek verenigd met de levende dichtkunst van onze tijd. (...) Het is mijn ambitie begrepen te worden door de eenvoudige werkende mensen, want die zijn de eigenlijke kracht die de geschiedenis vooruit stuwt”. Hij was er vast van overtuigd dat de erfenis van grote componisten het volk toebehoort: “Wacht er niet op tot anderen je geven wat je toekomt. Steek je hand uit en grijp het... Wij geven jullie een klein stukje van de muzikale kunstwerken die meneer Vivaldi en meneer Bach voor jullie, maar dan ook alleen voor jullie geschreven hebben...”

“Ik hou van lawaai”

Ja, maar wat voor lawaai. De componist verklaart het: “Ik ben een musicus die gekneed werd door de recente geschiedenis van ons land. Als temperament beviel het mij daar te zijn waar een wervelwind de mensen als strohalmen in een draaikolk om zich heen slingert. Daar waar het oorverdovende lawaai van de gebeurtenissen de muren schudden laat en het bewustzijn schokt. Ik hou van lawaai. Het lawaai van de betoging, van de strijd, van het lied, van Pan.¹ Lawaai trok mij aan als een magneet. (…) Geïsoleerde mensen maken mij bang, maar als het er veel zijn – in een stadion, een betoging, in de strijd, in een koor – en vooral als ze allemaal samen ritmisch hun stem verheffen, als ze allemaal samen zingen, dan lijkt het wel of ze zekerder worden. Dan is er vertrouwen. De mensen worden dan rustig. Dan kun je ademen.”

Bij deze woorden, die makkelijk verkeerd opgevat kunnen worden, moet je goed voor ogen houden dat bij de componist toestanden voor ogen stonden van Griekenlands strijdbare bevolking in de jaren van fascistische onderdrukking en anti-fascistisch verzet, en dus aan de goede kant van de geschiedenis stond. De pathetisch-kernachtige stijl waarin hij zich uitdrukt, past bij zijn stormachtige leven en natuurlijk ook bij de Griekse taal. Zelf zei hij dat zijn hele leven, zijn hele inspiratie en zijn hele werk tot leven komen in dat ene woord: verzet.

Historische ijstijd

Naar aanleiding van de NAVO-bombardementen op Joegoslavië in 1999 verklaarde Mikis Theodorakis dat we nieuwe Middeleeuwen ingaan: “Schaf warme kleren aan, ons wacht een historische ijstijd”. De componist heeft altijd fel geprotesteerd tegen de anticommunistische memoranda, sinds 2005 ook gefabriceerd op het hoogste Europese niveau met de gelijkschakeling van communisme en fascisme: “De Raad van Europa heeft besloten de geschiedenis te veranderen, te vervalsen door slachtoffers en daders, misdadigers en helden, veroveraars en bevrijders, nazi’s en communisten op één lijn te stellen”.

Aan het concert werd bekendheid gegeven door diverse media. Ondanks de allergie wat de communistische kant van de componist aangaat, kan men niet om hem heen. Uit nationale trots, omdat hij ook buiten Griekenland bekend is. De term “universeel” wordt graag en veelvuldig gebezigd. Zo kan het gebeuren dat communistische kunstenaars de verzwijgingsbarrière van een burgerlijke wereld doorbreken. En dat is tenminste iets.

Alles bij elkaar was het concert een grootse ‘happening’ op initiatief van de KKE. Een partij die, volgens Maria Farandouri, cultuur eert.

1. De god Pan uit de Griekse mythologie was een sater, half bok en half mens, bekend om zijn lust voor wijn en nimfen. Pan was de god van het dierlijke instinct, van de wildernis en tevens patroon van de herders en hun kuddes, maar ook de god van landelijke muziek en inspiratie: vandaar de panfluit. Ook het woord paniek is afkomstig van Pan.

Later dit jaar, op 13 oktober, zal Theodorakis' muziek ook in Nederland te horen zijn. Alkinoos Ioannidis en de bovengenoemde Maria Farantouri zullen die avond optreden in het nieuwe Luxor Theater in Rotterdam, ter ere van de honderdste verjaardag van de Griekse componist.