Vandaag herdenken we de verzetsstrijder en communiste Hannie Schaft. Tachtig jaar geleden, op 17 april 1945 werd zij door de nazi-bezetters doodgeschoten in de duinen bij Bloemendaal. Het meisje met het rode haar werd zo symbool van het verzet tegen de fascistische bezetter. Tachtig jaar later blijft Hannie Schaft een bron van inspiratie voor de strijd tegen fascisme, tegen onrecht en voor een betere wereld.
Jannetje Johanna (Jo) Schaft, bekend onder haar schuilnaam Hannie, werd geboren op 16 september 1920. Vanaf jonge leeftijd had zij een sterk gevoel voor rechtvaardigheid. Zo schreef ze op school vol bewondering over de Internationale Brigades die vochten tegen het fascisme in Spanje en was ze onder de indruk van Georgi Dimitrov, een van de leiders van de Communistische Internationale die een belangrijke rol speelde in de antifascistische strijd.
Ten tijde van de inval en bezetting studeerde Hannie volkenrechten aan de Universiteit van Amsterdam. In 1942 hielp zij haar joodse medestudenten, waarmee zij bevriend was geraakt, onder te duiken. In 1943 werden studenten door de bezetter gevraagd een loyaliteitsverklaring te ondertekenen. Net als de meerderheid van de studenten weigerde Hannie dit te tekenen en moest zij stoppen met haar studie. Ze vond dat ze het onrecht en de discriminatie niet kon accepteren en raakte nauwer betrokken bij het verzet.
Hannie werd lid van de Haarlemse groep van de Raad van Verzet, waar ook o.a. Frans van der Wiel, Truus en Freddie Oversteegen, Cor Rusman, Jan Heusdens en Jan Bonekamp bij betrokken waren. Ze werden bekend omdat ze collaborateurs liquideerden om te voorkomen dat ze de nazi’s van meer informatie zouden voorzien, bijvoorbeeld over verzetsstrijders of onderduikers. Maar het verzetswerk bestond vooral uit minder spectaculaire acties die toch cruciaal waren voor de opbouw van het verzet. Bijvoorbeeld het verspreiden van kranten en posters, het stelen van voedselbonnen voor onderduikers en het vervalsen van persoonsbewijzen.
Binnen de Raad van Verzet waren veel communisten actief. Hannie kwam tot de realisatie dat de strijd tegen fascisme en onrecht hand in hand gaat met de strijd tegen kapitalisme. Ze werd lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN) en samen met haar kameraden Truus en Freddie Oversteegen nam ze deel aan de partijafdeling van de illegale CPN, die samenkwam om politieke kwesties te bespreken.
Het meisje met het rode haar, dat was gesignaleerd bij sabotageacties en liquidaties, werd naargeestig gezocht door de bezetter. Op 21 maart 1945 werd zij opgepakt toen zij bij een controlepost werd betrapt met een bundel van De Waarheid, de illegale verzetskrant van de CPN. Ten tijde van de bezetting was De Waarheid een belangrijk medium om de mensen te informeren over het verloop van de oorlog en om de actuele ontwikkelingen te duiden. De nazi’s herkenden haar als Hannie Schaft. Ze wordt dagen- en nachtenlang verhoord, maar geeft geen namen en adressen van verzetsleden prijs. Ondanks de toezegging van de nazi’s om geen vrouwen meer te fusilleren, werd Hannie Schaft op 17 april 1945, minder dan drie weken voor de bevrijding, gefusilleerd in de duinen bij Bloemendaal.
De strijd die Hannie Schaft voerde staat niet op zichzelf. Zij staat symbool voor de duizenden communisten die het verzet tegen de fascistische bezetter organiseerden en hun leven verloren in de strijd tegen onderdrukking en onrecht. Voor Hannie en voor de talloze andere communistische verzetsstrijders was het overduidelijk dat de strijd tegen fascisme en de strijd voor het socialisme hand in hand gaan, omdat zij vanuit de marxistisch-leninistische theorie inzagen dat fascisme, oorlog, onderdrukking, onrecht en uitbuiting voortkomen uit het kapitalisme.
Na de oorlog werd het meisje met de rode haren, dat zo dapper verzet had gevoerd en zo kort voor het einde van de oorlog was vermoord, een groot symbool van het verzet. Het zinde de naoorlogse regeringen echter niet dat communisten werden herdacht voor hun heldhaftige rol in het verzet. De burgerlijke politiek wilde en wil nog steeds dat de rol van de CPN in het verzet wordt vergeten. Naast het marginaliseren van de rol van de CPN en de georganiseerde strijd, wil de burgerlijke politiek vooral ook oorzaken van het fascisme en de Tweede Wereldoorlog verdoezelen. Er wordt geprobeerd het verband tussen fascisme, oorlog en kapitalisme te verbergen.
In 1951, onder de sociaaldemocratische premier Willem Drees van de PvdA in een coalitie met de VVD en de voorlopers van het CDA, ging de regering zo ver dat de Hannie Schaft herdenking werd verboden. Duizenden mensen, waaronder vele oud-verzetsstrijders, die haar wilden herdenken, werden geconfronteerd met een enorme politiemacht en zelfs pantserwagens die waren ingezet om de herdenking te verhinderen.
Een enorme stoet bij de uitvaart van Hannie Schaft op 27 november 1945. Foto: ANEFO / CC BY-SA 3.0
Verslag van de eerste verboden Hannie Schaft-herdenking. Bron: De Waarheid (21 november 1951)
Verslag van de eerste verboden Hannie Schaft-herdenking. Bron: De Waarheid (21 november 1951)
Ook de achtergelaten bloemen en kransen werden vernietigd. Bron: De Waarheid (27 november 1951)
Vandaag de dag wordt Hannie weliswaar als verzetsheldin erkend, maar zij wordt veelal gepresenteerd als symbool van de zogenaamde vrijheid in Nederland. Wij betreuren dat iemand die stond voor een betere wereld zonder ongelijkheid en uitbuiting wordt misbruikt als symbool van de kapitalistische ‘democratie’. Als verzetsstrijder en communiste vocht Hannie Schaft niet voor een Nederland waar steeds meer mensen niet kunnen rondkomen terwijl een minderheid zich verrijkt, waar publieke voorzieningen worden afgebroken en waar werklozen dagelijks gecontroleerd en ontmenselijkt worden. Zij streed niet voor een land waarin het demonstratierecht steeds verder wordt ingeperkt, waar politie en veiligheidsdiensten hele wijken mogen afluisteren en studenten mishandelen die zich verzetten tegen de Nederlandse betrokkenheid bij de genocide in Palestina. Hannie Schaft streed zeker niet voor een land waar Nederlandse jongeren naar buitenlandse slagvelden worden gestuurd voor de belangen van de NAVO en de EU, wat niks te maken heeft met de verdediging van Nederlands grondgebied, maar enkel met de belangen van het Nederlandse kapitaal.
Nee, het meisje met het rode haar had ook een rood hart. Zij streed voor een nieuwe wereld, voor het socialisme. Een wereld waarin geen ruimte is voor discriminatie, racisme, fascisme, oorlog en uitbuiting. Een wereld waarvan Hannie, net als de duizenden andere communistische verzetsstrijders, besefte dat deze alleen gewonnen kan worden als de werkende bevolking het heft in eigen handen neemt. Tachtig jaar naar haar executie blijft Hannie Schaft een bron van inspiratie voor de strijd tegen fascisme, tegen elk onrecht en voor een betere, socialistische wereld. In die strijd leeft haar herinnering voort.
Algemeen Bestuur van de CJB
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die maandelijks verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
