De revolutie van toen, een façade van nu

Voor wie ooit in Frankrijk is geweest, moeten de vele beeltenissen van de tricolore niet ontgaan zijn. Bij elke notaris, ieder hôtel de ville en monument zijn ook deze 3 opgeluisterde woorden aangebracht: liberté, égalité en fraternité (vrijheid, gelijkheid en broederschap). Ooit was dit het credo van de Franse revolutionaire burgers die, tussen 1789 en 1795, met heldenmoed het juk van de aristocratie, geestelijkheid en de kroon omver wierpen. Hetgeen het einde van het feodalisme inluidde en de weg vrijmaakte voor de vrije ontwikkeling van het kapitalisme.

De contradictie is meer dan pijnlijk, want terwijl emoties, spreuken en uiterlijk vertoon de idealen van de vele Franse revoluties uitschreeuwen, zijn het voor de Franse arbeiders van nu holle frasen. Want in de huidige Franse (5e) republiek, is er alleen liberté voor wie het betalen kan, égalité uiterst verdeeld en van fraternité geen sprake.

Het is geen exclusief Frans fenomeen, het is ook geen zeldzaamheid, noch altijd even oppervlakkig te bezien. Het is een cultureel wapen, dat niet alleen de collectieve erfenis verdraait. Maar het is ook schaamteloze culturele en politieke chantage. Er is immers niks revolutionairs aan, als de huidige bourgeoisie de revolutionaire gebruiken van weleer kapen en deze inzetten als fundatie voor haar eigen bestaansrecht.

Dit is bijvoorbeeld pijnlijk zichtbaar in voormalige socialistische landen, waar de bourgeoisie door middel van contrarevolutie het kapitalisme heeft geherintroduceerd. Rusland telt als belangrijkste voorbeeld. Na de omverwerping van het socialisme aldaar, was het onmogelijk voor de anticommunisten om de vele decennia van socialistische maatschappij te doen vergeten. De voorouders van de massa’s hebben gevochten voor de moeilijke opbouw van het socialisme en Rusland kent geen familie zonder geliefde tijdens de tweede wereldoorlog te hebben verloren. De Russische bourgeoisie had dus geen andere keuze dan zich de gebruiken en het vertoon van het socialisme toe te eigenen en de communistische boodschap te verhullen.

Dit wil echter niet zeggen dat de vele herdenkingen en tradities niet oprecht zijn, integendeel, voor vele Russen zijn de herinneringen aan de Sovjet-Unie veel meer dan een nostalgisch gevoel. Het socialistisch verleden geldt als de bakermat van hun huidige bestaan. Op deze haast existentiële collectieve emotie speelt de huidige Russische burgerij dan ook graag in om hun eigen agenda ‘rood’ te doen uitzien. Bijvoorbeeld tijdens de Dag van de overwinning (9 mei), de belangrijkste (inter)nationale herdenkingsdag van Rusland, waarop de bevrijding van Europa op de nazi’s door de Sovjet-Unie groots word herdacht. Op die dag worden er vele parades op het Rode Plein uitgevoerd, terwijl op datzelfde moment juist Russische soldaten hun leven geven tijdens de invasie van Oekraïne. Niet ter verdediging van de Sovjet-Unie, maar als agressor in naam van de kapitalistische grootmacht Rusland.

Warme herinneringen aan de Sovjettijd worden op zo grote schaal misbruikt en de Russische werkers voor het karretje gespannen.

Eigenlijk zijn veel communisten wel bekend met dit fenomeen. We zien hoe de Venezolaanse president Maduro het Bolivarisme van zijn voorganger Chavez gebruikt om zijn eigen positie te doen handhaven. Ook grijpen veel rechtse Amerikaanse politici terug op hun constitution uit 1787 wanneer het hen goed uitkomt.

We zijn gewend aan het feit dat de burgerij de revoluties uit het verleden liever laat versloffen, of juist naar eigen goeddunken verkettert. Het omarmen van de revolutie en de daaruit voortvloeiende culturele uitingen, door diezelfde burgerij, kan nog veel hardnekkiger zijn om te bestrijden en zelfs voor velen om te kunnen doorzien.

En Nederland? Wij hebben natuurlijk Troelstra’s ‘revolutie’, of beter gezegd Troelstra’s ijdele hoop. Ook de Bataafse revolutie uit 1794 heeft geen revolutionaire traditie achtergelaten, om door wie dan ook te gebruiken. Zelfs de Opstand (1566) wordt vandaag te dag mondjesmaat verheerlijkt door de bourgeoisie, vooral omdat (vader des vaderlands) Willem van Oranje niet bepaald altijd de man er naar is, die vandaag de dag handig is om te populariseren. Oranje toen, zou het Oranje van nu een beetje in de verlegenheid kunnen brengen: “Alle vorsten zijn wraakgierig, aangezien er geen enkele ooit te vertrouwen is” aldus Willem van Oranje in 1576.