De toon en de muziek

Toen ik laatst naar de klassieke muziekzender op de radio aan het luisteren was hoorde ik de presentator het muziekstuk ‘An American in Paris’ van de welbekende VS-componist George Gershwin aankondigen. De bedoeling was, zo zei de presentator het, dat het symfonisch gedicht - in 1928 gecomponeerd - de indrukken die Parijs op de man uit de USA maakte in het muziekstuk naar voren zou komen. Van de cultuur in het Parijs van die tijd is bij ons veel bekend. Maar goed luisteren naar het stuk levert geen enkel moment op dat deze Europese wereldstad ook maar enige indruk op de man uit de USA had gemaakt. De presentator had er dus niets van begrepen. Goed luisteren leverde - althans bij mij - wel op dat niet de ‘American in Paris’ onder de indruk van Parijs was, maar dat de Parijzenaars onder de indruk van hem en zijn land moesten zijn.

Toen dacht ik opeens aan de Tsjechische componist Antonin Dvorak, die enkele decennia eerder enige tijd in de Verenigde Staten van Amerika verbleef en daar ook muziekstukken componeerde. Bij muziekliefhebbers zijn vooral daarvan zijn Negende Symfonie ‘Uit de nieuwe wereld’ en het ‘Amerikaans strijkkwartet’ bekend. Wat een volksmelodieën uit de USA zijn er wel niet in verwerkt. Wat een rijkdom aan klanken en harmonie en ook beschaving en ook respect voor het land en zijn bevolking waar je te gast bent. Op de ‘American in Paris’ maakte de stad Parijs - de stad van de Verlichting en de Franse revolutie - geen enkele indruk, maar werd door hem wel overladen met klanken uit zijn eigen land.

Waarom deze wat lange inleiding om te komen waar ik heen wil? Omdat ik wil schrijven en nog meer wil schrijven over wat mij bezighoudt als het gaat om verschillende culturen en levenswijzen die er bestaan en verbonden zijn met hoe op verschillende plekken op de aarde mensen dit imperialistisch tijdperk ervaren.

Ook al weer tientallen jaren geleden startte de discussie over ‘hoge’ en ‘lage’ culturen. Was de ‘westerse’ cultuur (normen en waarden) niet superieur aan andere culturen, waar niet de Verlichting overheen zou zijn geweest en niet op ‘joods-christelijke ‘ waarden zijn gebaseerd? Zo kan ik mij nog herinneren dat ik toen één of meer keer in mijn bijdragen heb willen aantonen dat op het gebied van sociale verworvenheden en andere rechten van de arbeidersklasse de verst ontwikkelde kapitalistische landen qua normen en waarden een voorsprong hadden opgebouwd. Doch daar gingen de cultuurgeleerden van toen aan voorbij. Begrijpelijk omdat zij deze positieve resultaten van de strijd van de arbeidersklasse en andere vooruitstrevende mensen niet als zodanig wilden zien. De ogen waren vooral gericht op het bestrijden van de islam. De andere ogen in het debat waren vooral gericht op het opkomen voor die mensen die het slachtoffer daarvan zouden kunnen worden.

Het is nu dus zover dat cultuur - normen en waarden, ‘onze manier van leven’ - een belangrijk onderdeel van de strijdplannen van de verschillende imperialistische machtsblokken is geworden. Niet de socialistisch/communistische verworvenheden op sociaal gebied, wat alle andere werkende mensen in alle andere kapitalistische ook gegund is, worden op hun waarde geschat, maar integendeel, deze verworvenheden gelden nu als betaalmiddel voor het verdedigen van de heersende cultuur - het optimaliseren van de winsten van het grootkapitaal.

Het grootkapitaal en zijn politieke heersers in bijvoorbeeld islamitische landen geven hoog op van de in hun landen heersende cultuur en geven lippendienst aan de religie. Frappant is te zien dat nu juist die landen waar dit niet of minder het geval was door “westerse‘ kapitalistische landen, met hulp van jihadisten kapot gemaakt zijn…

Zo is het hoogstnodig om aandacht te besteden aan die krachten die als onlosmakelijk onderdeel van het imperialisme al heel lang ‘onze manier van leven’ exporteren naar andere delen van de wereld. En dus ook aan die krachten in de ‘niet-westerse’ landen die op reactionaire wijze - met gebruik maken van het dom houden van de bevolking, hierbij geholpen door slecht of zelfs geen onderwijs, de mensen onder de duim houden. Dit laat echter onverlet dat de hegemonische en agressieve cultuurpolitiek van individualisme en commercialisering niet alleen de bestaande culturen van volken bedreigen, maar ook de daar aanwezige progressieve krachten ondermijnen en de reactionaire heersende klassen aldaar elke poging tot lotsverbetering van de massa’s - ook met militaire hulp van welk imperialistisch machtsblok dan ook - in de kiem kunnen smoren.

Er is hier veel meer over te zeggen, wat in dit kort bestek niet mogelijk is. Wat aan de orde is, is het recht van de volken om hun eigen geschiedenis te kennen, in ere te kunnen houden en ook daar kritiek op te hebben daar waar dat nodig gevonden wordt. In de koloniale landen, waaronder Nederland, schreef men de geschiedenis van het onderdrukte volk. Met de pen van de eigenaar - de baas -, van de onderdrukker.

In ons land vindt in toenemende mate kritiek op imperialisme plaats en dan laakt men daarbij standpunten en gedragingen die uit imperialistische dan wel koloniale gedachten voortkomen. Wij mogen dit soort discussies niet alleen overlaten aan mensen van wie alle voorouders kolonialisme juist vonden of goedpraatten en die zich daar nu voor schamen. Dit stuk begon met twee muziekstukken. Het laatste woord erover is nog niet gezegd. Laten wij het daarop houden.