Er maar aan wennen?

Mijn ogen worden slechter. Lezen wordt moeilijker en daarom wordt steeds meer van het te lezen aangebodene overgeslagen. Zoals ook stukken in het dagblad dat bij ons gelezen wordt. Naar sommige van de columns in de zaterdagkrant blijf ik nieuwsgierig en probeer die te lezen. Zoals ook die van een gepensioneerde predikant die eens per week zijn licht over wat hij zoal meemaakt laat schijnen. Uiteraard zoals te verwachten door een bij hem passende bril. Mijn belangstelling werd gewekt door de zin ‘maar een mens went aan alles’.

Die zin komt uit een kort verhaal van de Russische schrijver Toergenjev, dat over het leven van een grote, sterke maar doofstomme lijfeigene boer gaat. Zijn baas - zeg maar zijn meesteres - is een adellijke vrouw die zeer wijs met deze hardwerkende en plichtsgetrouwe lijfeigene is. En dan opeens heeft zij besloten dat hij haar portier moet worden en daarom naar de hoofdstad moet verhuizen. En daar wordt hij, zo staat het in het door de columnist en dus nu ook door schrijver dezes gebruikte verhaal, doodongelukkig.

En dan gebruikt de columnist de zin ‘maar een mens went aan alles’. Die zin raakt hem en schrijft daarover: “wat een mens ook overkomt, goede en slechte tijden, vreugde en verdriet, recht en onrecht, tenslotte went hij aan alles”. Zo wordt zijn meesteres door zijn poes gebeten en krijgt de lijfeigene portier van haar de opdracht om het beestje waar hij zo van houdt te verdrinken. Als zijn bazin sterft dan gaat hij weer op het land werken en woont hij in een hutje en werkt weer voor vier. Hij is nu als lijfeigene weer gelukkig… De columnist herhaalt nog eens dat een mens aan alles went. “Anders hadden wij geen leven.”

Alles went en dat is maar goed ook, zo moet de lezer van de krant begrijpen. Het lijfeigenschap in het tsaristische Russische rijk, waarin toen het feodale tijdperk nog niet verleden tijd was, in tegenstelling tot veel andere Europese landen. Twee burgerlijke revoluties waren er nodig en daarna nog een socialistische revolutie om niet alleen de macht van het grootkapitaal te breken maar ook het feodalisme definitief de nek om te draaien. Dus om nou te zeggen dat gewenning nodig is omdat er anders niet te leven valt, daar dachten die revolutionairen en de volksmassa’s destijds toch wel anders over. Maar onze columnist, van wie gezien de van hem te verwachten belezenheid beter verwacht zou mogen worden, gaat gewoon aan de geschiedenis voorbij.

Maar de mens went aan alles... Ook oorlog went als vrede onzichtbaar is. Bijvoorbeeld de miljoenen mensen in Soedan en de bevolking in de Gaza-strook. Het went, want anders hadden we geen leven… Hadden zij geen leven!? Zo kunnen een aantal zinnen en een enkel citaat de mensenwereld op z’n kop zetten en lijdzaamheid bevorderen. Als de mensheid aan machteloosheid zou moeten wennen, hoe zou machteloosheid dan doorbroken moeten worden? Zonder opstanden, zonder verzet hadden de mensen in de tijd van de schrijver Toergenjev nog steeds als die landbouwer/lijfeigene - als bezit van de adeldom - gezwoegd. De mens went aan alles, anders hadden wij geen leven? De bevolking in Gaza is zeker aan bombardementen gewend geraakt, maar heeft daardoor juist geen leven!

In het nieuws: middelbare scholieren kunnen nog weer slechter schrijven, rekenen en lezen. Je kunt er aan wennen. Maar wennen is hier het verval van het kapitalistisch systeem als zodanig accepteren en de toekomst van generaties op het spel zetten. Trouwens, ik zou mij genoemde achteruitgang van het onderwijsniveau in een socialistische samenleving niet voor kunnen stellen. Zo zou ik mij de toename van geestelijke problemen bij jonge mensen ook in een socialistische maatschappij niet voor kunnen stellen.

Ook individualisme - de voor het kapitalistische stelsel onontbeerlijke grondstof - went. Burgerlijke kritiek erop van zowel politici, columnisten, wetenschappers en godsdienstigen kan hier geen potten breken. Met de in de jaren tachtig van de vorige eeuw ingezette politieke opwaardering van het individualisme met zijn oorlogsverklaring aan het collectivisme, de sociale verworvenheden van de arbeidersklasse binnen het kapitalistisch systeem, werd ook een nieuwe en andere fase van het anti-communisme ingezet. Met alle negatieve gevolgen van dien. Het is alleszins nodig om negatieve verschijnselen in de maatschappij, zoals afnemende solidariteit (ja, ook problemen binnen de vakbeweging), onverschilligheid en stemgerechtigden die geregeld de weg kwijt zijn in dit kader te bezien. Dit beeld is door bloemenhuldes na dodelijke ongelukken niet te veranderen.

Uiteraard zijn er momenten van collectieve verontwaardiging en actie, bijvoorbeeld tegen de massamoorden zoals in Gaza en dit soort collectieve, boven het individualisme uitstijgende activiteiten zullen er blijven. Maar de mens - de aan het individualisme gewend geraakte mens - staat na de actie weer volop in het dagelijks leven waar het niet gewoon is geworden de mens als medemens maar wel als rivaal en concurrent te zien. De doofstomme boer en lijfeigene uit het verhaal van Toergenjev werkte voor vier en was gelukkig… Terwijl miljoenen anderen toen zeker niet gelukkig waren en opstandig werden. De mens went aan veel. Maar niet aan alles!