Grut van het grootkapitaal

“Ik twijfel of ik een Porsche of Mercedes wil kopen”, zegt een van mijn leerlingen quasi-nonchalant terwijl ze driftig bezig is met haar telefoon. Ik probeer mijn van verbazing opgetrokken wenkbrauwen weer in het gareel te krijgen. Haar buurman heeft ook een mening: “Mercedes is veel beter zegt mijn vader en deze is ook mooier”, piept hij stellig terwijl hij meekijkt op haar telefoonscherm. “Dat lijkt me een mooi gesprek om in de pauze voort te zetten”, merk ik droogjes op. Na enig tegensputteren buigt het tweetal zich weer over hun Frans huiswerk.

Ik maak vaker dit soort lichtelijk absurde situaties mee op de privéschool waar ik werk. Als begeleider moet ik ervoor zorgen dat leerlingen huiswerk maken en leren voor hun proefwerken wanneer ze geen les hebben. De school telt voornamelijk leerlingen die in het juiste wiegje zijn geboren: zeg maar gerust de koters van de kapitalistenklasse. Niettemin, het zijn leuke kinderen, vol energie en verhalen. Aangezien ik in het onderwijs wil werken, nam ik deze baan met beide handen aan. Spijt heb ik absoluut niet. Toch knaagt het soms, als communist dagelijks in aanraking te komen met het grut van het grootkapitaal.

De schoolbel gaat en de leerlingen stuiven naar buiten terwijl ik ze peinzend nakijk. Pubers van vijftien met horloges die meerdere maandsalarissen kosten (en nog komen ze regelmatig te laat voor de les), hun schoolboeken vervoeren in een Ralph Lauren-tas á la €700 en in moddervette bolides het schoolplein opscheuren. Vroeger had ik een horloge met Donald Duck erop, een overvolle rugtas en moest ik door weer en wind op mijn fiets een paar kilometer naar school peddelen. Akkoord, nu klink ik wel heel erg als een zure oude vent. Vroeger was niet alles beter, maar anders. Want vandaag fietsen nog genoeg arbeiderskinderen met een overvolle rugzak naar school, terwijl ze trots hun nieuwe Donald Duck horloge laten zien aan hun vriendjes. Het is vooral de omgeving waar ik in opgroeide. Die is significant anders dan die van de koters van de kapitalistenklasse.

Asset management

Veel leerlingen wonen in villa’s of enorme huizen, betaald door ouders met goedbetaalde banen en kapitaal dat de bankrekening spekt. Sommige ouders wonen zelfs in het buitenland. Zoon- of dochterlief mag het dan stellen met een au-pair als ouderfiguur. Niet dat daar iets mis mee is, maar opgroeien in een gezin dat goed boert in het kapitalistische systeem brengt consequenties met zich mee, ook in de opvoeding. Denk aan hoe Marx de infrastructuur van een maatschappij analyseert: het economische bestel van een samenleving (onderbouw) beïnvloedt de sociale, politieke en culturele verhoudingen in diezelfde samenleving (bovenbouw). Wanneer winstmaximalisatie de drijfveer is van de onderbouw, wat het geval is onder het kapitalisme, heeft dat gevolgen voor hoe mensen denken en handelen binnen een samenleving.

Ouders die zelf met ‘hard werken’ en ontzettend veel geld ‘verdienen’ (lees: zich de meerwaarde van arbeid van anderen toe-eigenen), nemen dit ook mee in hun opvoeding. Kinderen moeten maximaal presteren, bijvoorbeeld door een vwo-diploma te halen terwijl ze zich met hangen en wurgen door de havo worstelen. Het plan dat pap en mam hebben uitgestippeld moet koste wat kost lukken. Ze spenderen flink wat knaken aan dure bijlessen, huiswerkbegeleiding of particulier onderwijs ‘op maat’. Op die manier is een diploma inderdaad te koop voor de prijs van een half ton per jaar en de mentale gezondheid van zoon- of dochterlief. Leerlingen worden opgejaagd een diploma te halen en gestimuleerd met dure cadeaus of shopweekendjes, zonder tijd te krijgen om andere talenten te ontplooien. Vervolgens doen ze een vage opleiding met ‘business innovation’ in de naam, om in hetzelfde bedrijf als papa in te stromen op een positie die netjes voor hen is vrijgehouden of gemaakt.

Je kunt het slechter treffen, maar of je als puber nu zo gelukkig wordt van het vooruitzicht dat het gros van je werkende leven voor jou is bepaald, betwijfel ik. Veel leerlingen worden gedegradeerd tot een ‘asset’ dat gemanaged moet worden zodat ze in de toekomst een nieuw radertje vormen in het systeem dat de bourgeoisie in het zadel houdt. Als je niet anders gewend bent dat jij wordt gemanaged, dan ga je het ook normaal vinden om dat bij anderen te doen en beïnvloedt dat de rest van je leven. Niks menselijke natuur: gewoon een onmenselijk systeem dat je met de paplepel wordt ingegoten.

Andere omgeving

Dat neemt niet weg dat bijlessen of extra begeleiding nuttig kunnen zijn voor een leerling. Natuurlijk hebben veel pubers geen trek in school en sommigen lopen ook echt de kantjes ervan af. Ik vond ook dat ik betere dingen te doen had dan Duitse naamvallen oefenen toen ik zestien was. Maar het grote verschil tussen mij en mijn leerlingen is dat ik vanuit huis gesteund werd om te ontdekken wat ik wel wilde doen, waar ik goed in was en vooral waar ik plezier uit haalde. Mijn thuisfront was geïnteresseerd in hoe het met mij ging op school, en cijfers speelden daar een rol in, maar niet de hoofdrol. Ze steunden mij toen ik in bandjes ging spelen, moedigden me aan om de wereld om mij heen te ontdekken en me daarin te verdiepen, en luisterden naar mij wanneer ik ergens mee zat. Ik - en vele andere klasgenoten en latere kameraden - hebben het geluk gehad dat onze omgeving het goede voorbeeld gaf hoe met mensen om te gaan: help en steun elkaar, in plaats van een kind in een mal van torenhoge verwachtingen te persen. Van ieders kunnen, naar ieders behoefte.

Wanneer je pad al voor jou is uitgestippeld en je geen kans krijgt om te leren hoe en waarom de wereld werkt zoals die op dit moment doet, is het niet verwonderlijk dat jouw leven enkel gaat draaien om zoveel mogelijk geld te verdienen ten koste van anderen. Zeker, een dikke Mercedes of Porsche kopen voor je achttiende is vooral weggelegd voor het rijke kapitalistenkroost. Maar het gebrek aan gemeenschap en kameraden, dat is in mijn ogen opgroeien in bittere armoede. Want samen je lot in eigen handen nemen en trachten de wereld te veranderen voor arbeiders over de hele wereld, die ervaring is niet te koop met geld.