Herdenken

Marcus Bakker schijnt ooit een keer gezegd te hebben: “Het essentiële van democratie is voor mij dat het een antwoord is op een vraag die destijds al door een van de oude Romeinen is gesteld en luidt: wie zal de bewakers bewaken?”

Goed, als je kijkt naar hoe de ziel van de CPN is verkocht aan GroenLinks, dan kan je je afvragen of Bakker zelf niet beter bewaakt had moeten worden. Maar het is een citaat waar ik aan moest denken toen ik afgelopen maand het essay van Frans Timmermans in Vrij Nederland las. Het is een essay dat, kort door de bocht, gaat over antisemitisme. Begrijp mij niet verkeerd, antisemitisme is vreselijk en het is goed om je daar tegen uit te spreken. Op zich zegt Frans Timmermans dan ook niet écht iets verkeerds, want ja, dat kan ook niet als je niets zegt. Dat vele woorden gebruiken om niets te zeggen is juist iets wat de ernst van antisemitisme tekort doet. Want om het essay in één zin samen te vatten: het is een lang, net niet verbindend gedrocht waar Rutger Bregman nog jaloers op kan zijn. Het essay is de grootste lege neoliberale quatsch sinds De meeste mensen deugen (2019). Het is de opinie-versie van Alles is liefde (2007), theoretisch gezien zou iedereen het mooi moeten vinden, maar ik ken niemand die er echt wat aan heeft, en het is gevuld met het slechtste wat Nederland te bieden heeft.

Nu wil ik mijzelf niet verleiden om inhoudelijk in te gaan op het Israël-Palestina conflict dat meneer Timmermans hier aansnijdt, want in tegenstelling tot Fransje heb ik niet de illusie dat ik die hele kwestie hier stuk kan slaan in één column, zelfs niet als ik het heel pretentieus een essay noem. Je kunt een lange column wel een essay noemen, maar écht interessant wordt het er natuurlijk niet van. Wél denk ik dat deze veredelde ingezonden brief ongewild een ander probleem aanstipt. Een probleem dat ik voor het gemak even ‘begripvervuiling’ wil noemen. Begripvervuiling is een ernstig begrip zo vaak herhalen dat het alle waarde verliest. Het is daarom in mijn ogen een bijzonder slecht idee om pro-palestina protesten, en überhaupt al het commentaar op de staat Israël, weg te zetten als antisemitisme. Zowel de oprechte demonstranten als het begrip antisemitisme gaan er door deze overgeneralisatie op achteruit. Zulk ‘begripvervuiling’ kent alleen maar verliezers. Ik denk dat het nationale debat er enorm van zou profiteren als mensen, en dan met name een zekere essayschrijvende sociaaldemocraat, bijvoorbeeld het verschil zouden weten tussen antizionisme en antisemitisme. Het is heel leuk als je zeven talen spreekt, maar je hebt er feitelijk niets aan als je alleen maar uit je nek zwetst. Misschien ben ik wat hard over dit essay, maar ik denk dat dit van wezenlijk belang is. In deze tijden waar alles lijkt te draaien om frames, is juist gebruik van begrippen veelzeggend, maar is verkeerd gebruik ervan nog veelzeggender. Wat we zeggen zegt veel meer over ons. Frans Timmermans is dan misschien bang dat we van elkaar vervreemden, maar ik ben eerder bang dat we door stukjes zoals die van Frans van elkaar ver-framed-en.

Frans schrijft zijn ingezonden brief namelijk in een context waarin hij waarschuwt voor demonstraties op 4 mei. Even voor de goede orde, zulke demonstraties waren, op het moment van de politieke paniek, niet aangekondigd of besproken, toch waren ze in Den Haag alvast bang voor de gevolgen. Het is een beetje het politieke equivalent van ik die tegen mijn vriendin zou zeggen: “Lieverd, doe eens rustig, ik ben bang dat je anders volgende week donderdag boos op mij zou zijn.”

Maar goed, laten we eens leuk mee spelen, een demonstratie tijdens dodenherdenking, kan dat? Want ik ben zelf bang dat ook een begrip als dodenherdenking de laatste jaren nogal onderhevig is aan ‘begripvervuiling’. Want wat herdenken we eigenlijk? In de eerste instantie werd de dodenherdenking georganiseerd door de Commissie Nationale Herdenking, die voortkwam uit het verzet, en was het doel om de Nederlandse slachtoffers en verzetsstrijders van de Tweede Wereldoorlog te herdenken. Maar vanaf 1961 kwamen daar ook de Nederlandse militairen bij die omkwamen bij VN-missies en bij de politionele acties. Weten jullie dat nog? Die keer dat Nederland met een heel leger vreselijk huishield in Indonesië en dat we dat nog steeds ‘politionele acties’ noemen omdat ‘politie’ vriendelijker klinkt dan ‘een bende zwaarbewapende militairen'. Die herdenken we dus ook als we op 4 mei twee minuten stil zijn. In 2013 deden het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, de Raad van Kerken, het Contactorgaan Moslims en Overheid en het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap nog een gezamenlijke oproep om alleen nog de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken. Ze vonden namelijk dat de beweegredenen voor het houden van de herdenking ‘niet meer helder’ overkwamen. Hoe erg is het met je gesteld als de Raad van Kerken vindt dat je ideologisch niet helemaal overtuigend meer bent?

Dus een herdenking voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog moet vandaag de dag de twee minuten delen met VN-militairen en onze koloniale wandaden. Over het (bijna uitzonderlijk) communistisch verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt al helemaal geen woord meer gerept. Als we vandaag de dag nog onze dappere communistische verzetshelden willen herdenken die hun leven waagden in hun strijd tegen het fascisme, dan moeten we die herdenking zelf organiseren. Zoals de mooie Anton de Kom herdenking die de CJB’ers in Overijssel vorige week organiseerden.

Een herdenking voor de omgekomen Joden en verzetshelden van de Tweede Wereldoorlog is mooi en daar dienen we ook zeker respect voor te hebben. Maar deze herdenking, vandaag de dag, is niets meer dan een nietszeggende lege politieke paraplu ontdaan van elk antifascistisch karakter ter meerdere eer en glorie van onze kolonistische wandaden in Indonesië, die door de huidige politiek misbruikt wordt om met de nodige ‘begripvervuiling’ vreselijke oorlogsmisdaden van vandaag de dag kapot te framen… Dus wat dat betreft zou ik zeggen: als je op 4 mei wilt demonstreren, ga dat lekker doen. Want, om Marcus Bakker te parafraseren, wat herdenken we nog als niemand de bewakers bewaakt?