Maksim Gorki: een introductie

Hij was de zoon van een kruidenier, maar kleinzoon van een lijfeigene. Aleksej Maksimovitsj Pesjkov (1868-1946), bekend onder zijn pseudoniem Maksim Gorki (vrij vertaald: Grote Bittere), was een overmatig kritisch schrijver—hij nam zelden een blad voor de mond. Zijn karakter in enkele zinnen beschrijven zou hem ernstig tekortdoen en een vertekend beeld geven van zijn persoon. Gorki dient vooral gelezen te worden. Hij is tot op heden bekend als een van de grootste Russische schrijvers uit de twintigste eeuw, al zag hij zichzelf vooral als een Sovjetschrijver. Tijdens zijn leven werd hij wereldbekend en onderhield hij contact met mensen uit vele landen.

Vanaf zijn elfde levensjaar moest Gorki noodgedwongen op eigen benen staan, en zo wilde het dat hij als dagloner van baan naar baan zwierf. Hij kreeg vanaf een hele jonge leeftijd de realiteit onder ogen te zien van de erbarmelijke omstandigheden waar zijn klasse zich bevond. Het was de realiteit van het ‘echte’ leven dat hij nooit meer los zou laten en toen hij eenmaal van zijn schrijversbestaan kon leven, bleven het proletarische en boerenleven terugkerende thema’s.

Het mag dan ook geen wonder zijn dat Gorki zich al heel vroeg aansloot bij de socialistische beweging van zijn tijd en Lenin en de bolsjewieken vanaf het eerste uur steunde. Dit droeg bij aan Lenins interesse in zowel Gorki's persoon als zijn teksten. Lenin en Stalin waren goede vrienden van Gorki geworden, hun onderlinge intensieve en vaak amicale schrijven aan elkander is hier een bewijs van.

“Het is vandaag een mooie dag: er is een brief van Iljitsj (Lenin) gekomen—en hij komt hierheen…” In 1908 bezocht Lenin Gorki op Capri in Italië.

Gorki was geen makkelijk mens: ondanks zijn vele inzichten in de wereld om hem heen kon hij streng en soms ronduit brutaal zijn tegen zijn kameraden. Toch werd hij immens populair bij de communistische kaders en naarmate het socialisme mensen in staat stelde te leren lezen en schrijven, werd hij met enthousiasme gelezen door de boeren en werkers.

Men moet zich dan ook voorstellen dat er in die tijd nauwelijks boeken waren waarin het proletariaat zich kon herkennen. De onderdrukte massa’s werden meestal gezien als decor en kregen bij veel schrijvers geen belangrijke rollen toegewezen; bandieten en soldaten als uitzondering daargelaten. Charles Dickens was in Marx’ tijd dan ook echt een uitzondering op de regel. Het leed en ware leven werd dikwijls geromantiseerd en gereduceerd tot het dromerige ideaal van veelal burgerlijke schrijvers. Gorki begreep dat met de revolutie ook een culturele revolutie was uitgebroken en greep zijn kans om de werkers te dienen door te schrijven over hun belevingswereld, de echte wereld.

Gorki kan ook als belangrijke bron worden beschouwd over het leven tijdens de revolutie en de opbouw van het socialisme. Misstanden als direct gevolg van de chaos van Witten, mensjewieken en buitenlandse invasiemachten kaart hij aan bij de revolutionaire autoriteiten. Hij bezoekt tweemaal de goelag en ziet in de jaren ‘30 grote verbeteringen voor de geïnterneerden ten opzichte van die van begin jaren ‘20. In een wereld van propaganda en psychologische oorlogsvoering tegen de arbeidersklasse prikt hij door een muur van valsheid en verdraaiingen, zodat de wereld kan lezen wat werkelijk is.

Van bekende kameraden als Sjostakovitsj, Brecht en Moechina is bekend dat zij vaak door burgerlijke critici worden weggezet als onwetend, onderdrukt, of dat hun communist-zijn als geheel in twijfel wordt getrokken. Ook bij Gorki proberen laffe anticommunisten hem los te koppelen van zijn communist-zijn.

Lees zijn werk en je leest zijn toewijding aan de revolutie en de Sovjets. Lees zijn werk vandaag de dag en lees het leven, lees de psyche van onze klasse.

‘’Schrijvers bouwen kastelen, hun lezers bezoeken die en de uitgevers ontvangen de huurgelden en de toegangskaarten.’’ Maksim Gorki

Leestips: De moeder (1907), De gevangenis (1904) en Het lied van de valk (1895).