Ontaarding en gevolgen (2)

Er is heel wat aan de hand in ons land en in veel andere landen in Europa zal dat niet veel anders zijn. Het individualisme, dat tegenwoordig door nogal wat woordvoerders en ook gezagsdragers wordt bekritiseerd, is daardoor niet afgenomen maar zelfs toegenomen. De openbare kritiek is vooral bedoeld om op de negatieve gevolgen van de sociale afbraakpolitiek te wijzen. Immers, toenemend individualisme kan ook het overnemen van niet meer gefinancierde zorgtaken in de weg staan. Kranten, tijdschriften, televisieprogramma's besteden veel aandacht aan allerlei onderwerpen die gaan over toenemende problemen in de samenleving. En dat zijn er nogal wat. Alle frustraties daarover, alle boosheid en woede over verschillende zaken heeft inmiddels geleid tot een groot wantrouwen in de politiek als zodanig. Het gaat hier om veel meer dan een zeer laag vertrouwen in de huidige regeringsploeg. Het is in feite het gehele politieke bestel waarin grote delen van de bevolking geen heil meer in zien. En de gevolgen daarvan kunnen verschillende kanten opgaan.

De politiek van de terugtredende overheid met zijn privatiseringen, flexibilisering en sociale afbraak heeft uiteraard ook gevolgen voor de samenleving. Het kan niet anders dat dit eigenrichting en negatief denken over de overheid - rijk, provincies en gemeenten - bevordert. Waardoor ook respect voor gekozen volksvertegenwoordigingen verdwijnt. Waar het volk bewust aan zijn lot wordt overgelaten, worden mensen met weinig inkomen, zij die zorg nodig hebben en van een overheid afhankelijk zijn, in de steek gelaten. Daarentegen hebben zij met hoge inkomens en hoge posities in de maatschappij en in het bedrijfsleven de tijd van hun leven. Zij vinden zelfs dat het terugtreden van de overheid nog te weinig is gebeurd.

Het zou heel gemakkelijk zijn om te denken dat dit alles in deze periode van het kapitalisme-imperialisme geen gevolgen heeft voor de denk- en leefwijze van mensen. De toenemende politieke versplintering van de volksvertegenwoordigingen, het plotseling opkomen van nieuwe politieke groeperingen met veel zetels die vervolgens weer ineenschrompelen, geeft te denken. De afgelopen decennia lijkt het erop dat de mensen die nog de moeite nemen om te stemmen de weg kwijt zijn. Zij stellen hun hoop op weer nieuwe gezichten, ondanks het feit dat zij al meer dan eens bedrogen zijn uitgekomen.

Dat een land als Nederland onder een veelheid van grote problemen gebukt gaat is algemeen bekend. En dan gaat het vooral om problemen die niet op korte termijn opgelost kunnen worden, maar problemen die de toekomstige staat wezenlijk zullen doen veranderen. Vraagstukken die niet onder kapitalistische verhoudingen op te lossen zijn. Bijvoorbeeld de snelle achteruitgang van het voorzieningenniveau in grote delen van het land. Iedereen schrijft erover, maar niemand weet een oplossing te noemen. Noem het openbaar vervoer, de sluiting van steeds meer plattelandsscholen, van bankfilialen en winkels. Op het terrein van de gezondheidszorg springt de kaalslag onder de huisartsen in het oog. En dan praten we nog niet over de ernstig dreigende verschraling van verenigingen op het gebied van sport, kunst en cultuur in grote delen van het land.

“De publieke sector is uitgekleed”, lees ik ergens. Maar hoe die sector weer aangekleed moet worden, dat lezen we nergens. Zeer velen zijn in de steek gelaten, zeer velen voelen zich vernederd. Het ‘wilde-westen-kapitalisme’ heeft toegeslagen. Allen die hier nu hun burgerlijke kritieken op loslaten noemen het neoliberalisme en gebruiken deze term als een eufemisme voor het losgeslagen kapitalisme, mede mogelijk gemaakt door de communistische verliezen eind tachtiger jaren en begin negentiger jaren van de twintigste eeuw.

Nederland, wiens hoogwaardigheidsbekleders niet nalaten andere naties de les te lezen in fatsoen en mensenrechten, heeft zelf grote problemen. De onderwereld krijgt steeds meer invloed, wat ook niet los te zien is van het feit dat ons land op het gebied van drugs ‘hoog aanzien’ geniet. Ontploffingen en steekpartijen zijn inmiddels aan de orde van de dag. Om nog maar niet te spreken over de witwaspraktijken en Nederland als een van de belastingparadijzen voor de grote bezitters.

Het kan niet anders dan dat deze fase van het kapitalisme - het losgeslagen kapitalisme - ook grote gevolgen heeft voor de mensen die hier wonen. Er is inmiddels al een generatie opgegroeid tijdens deze fase. Velen daarvan met het idee dat de overheid er niet voor hen is en dat het hebben en verkrijgen van een redelijk levensniveau alleen van henzelf afhangt. Commercialisering van meerdere levensbehoeften wordt meer en meer als een normale toestand aanvaard. Veel, zo niet alles hangt dan af van persoonlijke, individuele inzet, waardoor collectieve waarden dreigen te verdampen. Dit fenomeen beïnvloedde ook de tot stand koming van het nieuwe pensioenstelsel, dat nu op individualisme is gebaseerd.

Tot de negatieve gevolgen hoort ook de toename van hufterigheid, bijvoorbeeld het geweld tegen werkers in de publieke sector, zoals brandweerlieden en ambulancewerkers. Mensen die ook ideologisch aan hun lot worden overgelaten, mensen die elke dag leren dat ‘grote verhalen’ niet geloofd mogen worden, wars worden gemaakt van wereldbeschouwingen. Al dit negatiefs tast ook de arbeidersklasse aan. Het is een uiterst belangrijke taak om te voorkomen dat juist dat deel van die mensen die onmisbaar zijn om een betere wereld te krijgen, meegezogen worden in een degeneratieproces. Voor het oplossen van de door het kapitalisme veroorzaakte verwording zitten anderen - en dat zijn geen bestrijders van het kapitalisme - in de wachtkamer.