Over de hersens van de mensen

Waarom gaat het gevecht voor ‘een betere wereld’ – voor communisten naar socialisme – zo moeizaam? Het is zeker niet de bedoeling om met deze vraag reacties als ‘het is vechten tegen de bierkaai’ op te roepen, want die bierkaai kan verbrijzeld worden, zo heeft de geschiedenis bewezen. Dat moeizame is vooral te verklaren uit de macht en kracht van de tegenstander en vooral door de socialistische nederlagen toegenomen. Alhoewel de laatste jaren de kritiek op het kapitalisme is toegenomen, vooral in de vorm die meestal neoliberalisme wordt genoemd, is die kritiek van de niet-communisten niet fundamenteel en blijft hangen in het aan de kaak stellen van ‘uitwassen’. Het systeem is op velerlei terreinen doorgeschoten. We kennen dat allemaal wel: de puissante rijkdommen van enkelen en de armoede van zeer velen, de marktwerking die veel slechts heeft veroorzaakt, de verrechtsing van de politiek met fascistoïde verschijnselen en de toegenomen afkeer van kolonialisme en zelfs van imperialisme. Waarbij wat het laatste betreft men daar een heel eigen politieke betekenis aan geeft. Het zijn niet alleen de heersende klassen die de tijd van hun leven hebben, maar ook allen die zich als moreel deugend mens profileren.

Dat heet dan ’anti-kapitalisme’ waar ook de leiders en groot-aandeelhouders van grote wereldconcerns wel een steentje aan willen bijdragen. En zeker wanneer daar een toekomstig verdienmodel aan de horizon verschijnt. Maar uiteindelijk zullen fundamentele en onomkeerbare veranderingen door de grote massa’s, de miljoenen en miljarden mensen, teweeg worden gebracht. Doorslaggevend daarbij zullen niet zijn armoede en uitzichtloosheid. Ik heb vroeger de vanuit ongeduld gedreven verzuchtingen wel gehoord: de mensen hebben het nog te goed, zij moeten eerst stro vreten.

Als dat zo zou zijn dan zouden aan de hand van de cijfers over welvaart de meest revolutionaire volken zo aan te wijzen zijn. De historische ervaringen laten zien dat het om meer gaat dan alleen strijd voor een beter bestaan. Ook nu wordt dit bevestigd door migratie om armoede en perspectiefloosheid te ontvluchten. De vlucht van mensen uit onder- of minder ontwikkeld kapitalisme naar hoger ontwikkeld kapitalisme. Ook binnen het denken van de mensen bestaat een maatschappijvorm, die men ‘kapitalistisch’ zou kunnen noemen. Met vooral de Verenigde Staten van Amerika als rolmodel.

De hersens van heel veel mensen – niet alleen in de hoog ontwikkelde kapitalistische landen, maar overal ter wereld – zijn van generatie op generatie beïnvloed. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze geprogrammeerd zijn door een doordringende hegemonie en van kapitalisme doordrongen cultuur. De verheerlijking van het leven onder kapitalistische verhoudingen, daarvoor zijn zelfs - met name als het om films gaat - industriële productieverhoudingen ontstaan. Dan hebben wij het over producties die de dominantie van het individualisme en kapitalisme verheerlijken, en socialisme in een kwaad daglicht stellen, waarmee volken tot in alle uithoeken van de wereld opgegroeid zijn. Waarin de boef Boris heet en lelijk is, en de held een Amerikaan (VS), of op z’n minst van Angelsaksische huize komt, en er goed uitziet.

Generaties zijn opgegroeid en opgevoed in een cultuur van anti-communisme en anti-sovjetisme. De hogere middenklassen via literatuur en andere vormen van kunst. De volksklassen (arbeiders en kleine zelfstandigen) met de massale import van muziek, waarbij die uit de VS dominant was. Opgegroeid en opgevoed in een wereld waarin het beste uit de NAVO-landen en het allerbeste uit de VS kwam en het slechte uit het Oosten. Overdreven? Sterker: het is nog steeds zo! Kranten, tijdschriften, radio en televisie hebben daar met het meeste genoegen aan bijgedragen. Hoge gebouwen in grote steden in de Sovjet-Unie en andere socialistische landen werden smalend ‘stalinistische suikertaarten’ genoemd. En dat was niet lovend bedoeld. Als zo’n zelfde gebouw in bijvoorbeeld New York stond, heette het een wolkenkrabber, en dwong het bewondering af als visitekaartje van het kapitalistische systeem.

Het gekke is dat al het negatieve nieuws uit de VS nauwelijks invloed heeft op haar positie als dé kapitalistische wereld, en politiemacht. Jazeker, op veel terreinen heeft men het over ‘Amerikaanse toestanden’ en dan heeft men het niet over Mexico, Canada of Brazilië, maar over de Verenigde Staten van Amerika. En over toestanden die wij in Nederland of een ander Europees land niet moeten hebben.

Het taalgebruik heeft zich generaties zodanig ontwikkeld dat massa’s mensen dit allemaal normaal en juist zijn gaan vinden. Zet ergens ‘Oostblok’ of ‘Sovjet’ voor en er ontstaat een negatieve kwalificatie. Zelfs het woord ‘communist’ heeft voor veel mensen een negatieve connotatie en is voor sommigen zelfs angstaanjagend. Bij een groot deel van de bevolking deugt er dan ook niets van de voormalige socialistische landen. Wat weten de mensen van het hoge peil van cultuur en het onderwijs? Wie weet dat het openbaar vervoer prioriteit kreeg boven het gebruik van personenauto’s, vooral vanuit milieu-overwegingen, en dat het openbaar vervoer onder socialistische verhoudingen spotgoedkoop was?

Het gaat er niet om dat wij communisten alles in voormalige socialistische landen bewieroken, maar dat ondanks fouten, gebreken en de kapitalistische dreiging van de VS en NAVO er veel positiefs tot stand is gekomen in die landen. Juist daarmee kunnen communisten hun voordeel doen in de noodzakelijke discussies met andere progressieve krachten. Juist daarmee bewijzen we de noodzaak van het socialisme.