Shorts, executieve functies en klassenbewustzijn

We zijn allemaal verslaafd aan sociale media, een enkeling daargelaten. Reels, Snaps, TikToks en Shorts zijn de sigaretten van onze generatie, een virtueel spiegelbeeld van de sinds kort verboden, maar zeker niet verdwenen vape. Maar waar de vape en de tabakslobby binnen zekere perken worden gehouden, vanuit technocratische overwegingen over gezondheidszorgkosten, en nog abstracter de productiviteit en de houdbaarheidsdatum van de arbeider, zijn de grote techbedrijven juist alle wetgeving ontstegen. Niet alleen door hun carte blanche als drager van innovatie. Vaak moet de wetgeving nog geschreven worden. Totdat dit gebeurt, wordt er op ons lekker doorgeëxperimenteerd.

Al durf ik wel te zeggen dat met zogeheten short-form content het meest potente product al gemaakt is. Een schermtijd van acht uur per dag op de mobiele telefoon is sinds de intrede hiervan niets om raar van op te kijken.

Even lekker scrollen, dat kan toch geen kwaad? Na het werk, na het studeren, men is gewoon moe. Even het verstand op nul. Dat doen we toch al langer, met de tv? Ja, sociale media zijn grotendeels niet anders dan tv. Gewoon wat sneller. Kan zoiets echt kwaad?

Als neuropsycholoog kan ik iedereen verzekeren: dit kan kwaad.

Als proletariër kan ik dat echter ook. Ik kan niet de eerste communist zijn die het is opgevallen dat met de verspreiding van media-technologie naar onze huiskamers en uiteindelijk broekzakken, binnenkort hersenen als het aan griezels zoals Musk ligt, het klassenbewustzijn op een dieptepunt is beland. Met de uitzondering van de afgelopen jaren, waarin communisten klassenbewustzijn zijn gaan verspreiden op dezelfde sociale media. Komen we op terug.

Gezondheidsaspecten

Eerst het neuropsychologische perspectief: wat vertelt de wetenschap ons over sociale media gebruik en schermtijd? In het kort: het tast onze executieve functies aan.¹

Executieve functies, wat zijn dat? Het is nogal een parapluterm. Executieve functies zijn al jouw mentale processen die bijdragen aan het daadwerkelijk uitvoeren van geplande en georganiseerde activiteit in een omgeving die verandert. Aandacht erbij houden, afleiding afweren, zaken in je achterhoofd houden, inschattingsvermogen, ‘normaal doen,’ organiseren, plannen opstellen en ook flexibel genoeg blijven deze te kunnen veranderen als dat nodig is, en simpelweg het starten van de handeling. Van het organiseren van de revolutie tot het smeren van een broodje pindakaas, executieve functies komen erbij kijken. Ze zijn daarom nogal belangrijk.

Hoe belemmeren sociale media executieve functies precies? De crux zit hem vooral in de prefrontale cortex, het stuk brein direct achter je voorhoofd, het hoofdkwartier van onze executieve functies. Een recent onderzoek vond dat de communicatie tussen neuronen hier, zogeheten theta-breingolven, verstoord waren bij mensen met sociale mediaverslaving. Stel je voor dat je een groepsproject moet doen, en de helft van je team is niet aanspreekbaar. Dat wordt dan geen productieve dag. Hoe minder neuronen in hun netwerk met elkaar communiceren, hoe minder er tot stand komt. Dat is in elke groep en samenleving zo: individualisering leidt tot verval van zaken die samenwerking vereisen. Een populaire term in hedendaags gebruik als scatter-brained beschrijft het effect van sociale media gebruik op je brein dus treffend!

Helaas gaat het effect verder dan executieve functies. Vaak wanneer mensen bij een neuropsycholoog langskomen met geheugenklachten hebben ze eigenlijk een probleem met hun aandacht. Als je geen informatie opneemt, dan kan je ook niks onthouden, maar dit verklaart niet alles. Recent onderzoek laat zien dat, ook los van aandacht, sociaal mediagebruik het geheugen aantast, en de hoeveelheid Reels die jongeren kijken zijn een goede voorspeller van hun prestatie op school.² Een passieve houding tijdens het scrollen en tegelijkertijd een overload aan informatie dragen hieraan bij. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het al langer bekende effect van sociale media op de toename van depressie.³

Samengevat maken sociale media en hun verslavende short-form content ons passief, gedachteloos en vergeetachtig.⁴ Wat betekent dit voor ons, de werkende klasse, en voor de kapitalisten die ons onder de duim willen houden?

Klassenbewustzijn

Zo komen we bij klassenbewustzijn aan. Want wat vergt het om klassenbewust te zijn?

Als eerste het behoren tot een klasse. Duidelijk. Een eenzame visser op een verder onbewoond eiland kan niet klassenbewust worden: er is geen klasse. Dit is materieel afgedwongen. En een arbeider die loon moet verdienen om te kunnen eten, huur moet betalen om te kunnen wonen, en wordt belast om zijn eigen onderdrukking te bekostigen, die arbeider zal opmerken dat hij niet de enige is die dit lot ondergaat, alsook dat er een andere groep is die van zijn zwoegen profiteert. De relaties tussen de klassen in een maatschappij geven richting aan en bepalen de vormen van de inhoud van het klassenbewustzijn. Toch zijn alleen de juiste materiële omstandigheid noch noodzakelijk, noch voldoende.

Het tweede ingrediënt is nadenken. Kritisch nadenken. Dat klinkt simpel, maar vrijwel alle media die je consumeert in onze maatschappij is erop ingericht om je niet kritisch te laten nadenken. In ieder geval op het gebied van je bewust worden van jouw klassenpositie. Sociale media tasten de executieve functies aan die wij nodig hebben om een kritische houding aan te nemen tegenover het kapitalisme. Je moet werken, je moet consumeren en je moet de mening uitdragen die je geserveerd wordt door de mediakanalen van de kapitalist. Sociale media helpen jouw denken af te stompen, waardoor dit makkelijker bereikt wordt.

Proletarische Reels?

Natuurlijk is er een belangrijke kanttekening. Sociale media hebben bijgedragen aan bewustzijn van de genocide op het Palestijnse volk, verschrikkingen in de Democratische Republiek van de Congo, Jemen, etc. Dit vertaalde zich overigens ook snel in bewustwording van het imperialisme: een abstracte term die zo een bloedig concrete betekenis kreeg. Dit is genoeg om te weten dat wij als communisten sociale media ook moeten gebruiken om klassenbewustzijn te verspreiden. Net zoals het deelnemen aan parlementen door communistische partijen kan dienen om het politieke systeem te onthullen voor wat het is: een grote show die de dictatuur van het kapitaal vergoelijkt en verbergt. Proletarische Reels die de geschiedvervalsing van de arbeidersrevoluties van het verleden en huidige leugens van de kapitalistische media ontkrachten spelen hier een instrumentele rol in. En met effect: het communisme wordt onder jongeren steeds populairder.⁵

Toch moeten we onze successen hier niet overschatten. Het verslavende effect en de grote nummers, clout in de Gen-Z volksmond, kunnen ons verwarren en van een doel een middel maken. De sociale mediaplatformen zijn in de handen van het grootkapitaal. Alle data en infrastructuur zijn in hun handen en hun hele doel is om winst te maken doordat wij zo’n groot deel van onze mentale krachten verspillen in hun domeinen. Hoe langer we in Reels en Shorts verdrinken, hoe meer advertenties en data worden gemijnd. Hoe langer we verdrinken hoe minder vraagtekens we kunnen plaatsen.

En wat als communisten vraagtekens plaatsen in de Reels en Shorts? Probleem opgelost, klassenbewustzijn alom? Was het maar zo simpel. Deze fantasie is het product van de passieve houding die het overmatig kijken van Reels en Shorts kweekt! En zodra het de kapitalist toch te heet onder de voeten wordt, dan wordt de succesvol agiterende communist verwijderd van het platform–een andere handigheid van het algoritme. Wat blijft er dan over van een organisatie die alles inzet op sociale media qua aanwezigheid, interne communicatie, en propaganda? We moeten hierover geen enkele illusie koesteren.

Daarbij beklijft de agiterende informatie niet, en wordt er geen kritische dialoog mee aangegaan, zoals hierboven aangetoond. Klassenbewuste ideeën verspreiden zich daarom even snel als verkeerde ideeën, tot en met het nazisme. Fascistische ideologieën zijn uiteindelijk helemaal niet in tegenspraak met de belangen van het kapitaal dat de sociale mediaplatformen bezit. Deze ideeën verspreiden zich zeker daarom nog beter dan de onze. Dit is helaas al te zien in het discours over de genocide die Israël pleegt, waar nazistische accounts met enig succes de kritiek en afgunst van het zionisme in het bijzonder naar het jodendom in het algemeen proberen te verleggen.

Wat is het alternatief?

We moeten daarom niet afhankelijk zijn van sociale media, maar onze eigen basissen bouwen. Het hoofdzakelijke strijdtoneel vindt nog steeds plaats op de werkvloer en in de vakbonden, in het in real life organiseren van onze klasse en in het opbouwen van onze eigen instituties zoals de krant Manifest en de NCPN als politieke partij, leeskringen, de buurthuizen in, de straat op, mensen in de ogen kijken als je met ze spreekt en samen ertegenaan!

Dus, als je van het communisme overtuigd bent, deel dan eventueel onze propaganda online, maar alsjeblieft: raak ook gras aan en sluit je aan bij de NCPN of CJB, die de klassenstrijd aangaan in real life.

1. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11236742/
2. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11817371/ ; http://dx.doi.org/10.32601/ejal.10306
3. https://law.stanford.edu/2024/05/20/social-media-addiction-and-mental-health-the-growing-concern-for-youth-well-being/
4. Natuurlijk zeg ik dit nu zo sterk voor de vorm en het argument dat ik wil maken. Niet elke studie vindt een significante samenhang. Men moet ook bedenken dat onderzoek naar de cognitieve effecten van sociale media pas de laatste paar jaren echt van de grond komt. Daarom is het lastig te zeggen wat de langetermijneffecten zullen zijn! Zeker bij kinderen wiens brein nog ontwikkeld. De eerste tekenen zijn in ieder geval schrikbarend.
5. https://nos.nl/artikel/2581276-interesse-in-communisme-lijkt-toe-te-nemen-onder-jongeren