80 jaar sinds de dood van communistische verzetsheld Jan Bonekamp

Het was 21 juni 80 jaar geleden sinds Jan Bonekamp overleed als gevolg van zijn strijd tegen de Duitse bezetter. De naam zal bij veel lezers bekend zijn, dat hij in het communistische verzet zat ook. Maar wie was hij en waarom is het belangrijk om te blijven herdenken?

Jan Bonekamp was al voor het uitbreken van de oorlog een man die zich inzette voor zijn idealen. Eind jaren dertig was Bonekamp werkzaam als chauffeur bij de hoogovens in IJmuiden en hij was daar ook actief bij de Centrale Bond van Transportarbeiders (CBT). Daarnaast was hij lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN) en zijn politieke activiteiten gingen met de bezetting naadloos over in verzet.

Jan Bonekamp verspreidde affiches, illegale kranten, posters en hij haalde geld op voor het solidariteitsfonds van de CPN. Die partij was vrijwel meteen ondergronds gegaan toen de Nazi’s de macht overnamen en de meeste politieke partijen verboden. Hoe dat precies in zijn werk ging was goed te zien bij Jan Bonekamp. Het was geen verzet dat uit de lucht kwam vallen, maar hing juist sterk op de netwerken die men had opgebouwd op het werk en in de vakbeweging. Een ander lid van het communistisch verzet bij de Hoogovens was Jan Brasser, die de oorlog overleefde. Hij schreef er later over voor een CPN-blad: “En aangezien we toen nagenoeg de enigen met een krant waren - vooral op de Hoogovens hadden we het monopolie van de illegale pers - was dat een goed begin. De mensen haakten ernaar om andere woorden dan de Nazipropaganda te lezen - al was het ook maar een kleine krant, waarin tot verzet werd opgeroepen.” Brasser vertelt ook dat ze gebruik maakten van connecties binnen de bonden en bedrijven.

Ook Jan Bonekamp was zo iemand die veel connecties had op de werkvloer. In 1941 riep hij dan ook op tot meedoen aan wat nu bekend staat als de Februaristaking. Hoewel daar op het bedrijf in eerste instantie weinig enthousiasme voor was, wist Bonekamp toch arbeiders over te halen om te gaan staken. Iets vergelijkbaars gebeurde bij de april-mei stakingen van 1943, echter ditmaal werd Bonekamp gesnapt. Hij werd gearresteerd en verhoord. De Duitse bezetters dachten echter de verkeerde persoon te hebben en lieten hem abusievelijk vrij. Hierop duikt Bonekamp onder.

Dit is het moment waarop Bonekamp bij een andere kant van de strijd tegen de bezetter komt; hij sluit zich aan bij het gewapend verzet. Samen met onder andere de reeds genoemde Brasser en met de beroemde Hannie Schaft saboteerde Bonekamp elektriciteitshuizen, fabrieken en spoorwegen. Ook probeerde hij wanneer het mogelijk was om gevangenen te bevrijden, bijvoorbeeld als ze waren opgepakt voor het verspreiden van de CPN-verzetskrant De Waarheid.

Dit alles was natuurlijk zeer gevaarlijk werk en vele malen had het weinig gescheeld of ze waren opgepakt of gedood geweest. Een netwerk aan onderduikadressen, informanten, gemeenteambtenaren en dergelijken was nodig om dit alles te kunnen doen. Het meest gevaarlijke werk was echter het afrekenen met collaborateurs. Het is dan ook dat werk dat Bonekamp uiteindelijk fataal werd.

Willem Ragut was een Nederlandse politieman die lid was van de NSB en werkte ook voor de Duitse inlichtingendienst: de Sicherheitsdienst. In die hoedanigheid had hij ook regelmatig verzetsmensen in handen van de Duitsers gespeeld. Daarom besloot de Raad van Verzet dat hij geëlimineerd moest worden. Hiervoor werden Bonekamp en Schaft uitgekozen. In de vroege ochtend schoot Schaft Ragut van zijn fiets af. Bonekamp kwam daarna dichterbij voor een genadeschot, maar Ragut bleek nog in staat om een pistool te pakken en op Bonekamp te schieten. Hierna schoot Bonekamp Ragut alsnog dood. Schaft wist nog te ontkomen, maar Bonekamp was zwaargewond. Hij werd naar de eerste hulp gebracht maar hij werd vervolgens gearresteerd en ondervraagd. Kort daarna, nog op dezelfde dag, overleed hij aan zijn verwondingen.

Het verhaal van Bonekamp eindigt tragisch, maar is ook inspirerend tot op de dag van vandaag. Het was een zeer moedige man, maar ook iemand wiens heldendaden voortkwamen uit diepe overtuiging. Zijn verzet was klassenstrijd. Een arbeider die niet anders kon dan opstaan tegen het fascisme en onderdrukking van arbeiders en joden. Een man ook die geen eenzame held was, maar die juist kon doen wat hij deed dankzij de vele naamloze helden die het verzet ondersteunden.