Op 10 december 2024 vond in New York een opvallend tafereel plaats. Een goede-doelenorganisatie, vergezeld door een cameraploeg van ABC News 7, deelde voedselpakketten uit aan dakloze omstanders. Wat aanvankelijk leek op een simpele dakloze vrouw, bleek bij nadere inspectie niemand minder dan Parashqevi Simaku te zijn, de gevallen ster van Albanië.1 Voor velen, waaronder ikzelf, was dit nieuws een schok. Parashqevi Simaku, ooit de grootste Albanese muziekster van de jaren tachtig, symbool van het socialistische Albanië, leek nu in de duisternis te zijn verdwenen. Haar lot kon echter niet door de Albanese bevolking worden geaccepteerd.
Een massale inzamelingsactie werd gestart, video's over haar welzijn werden honderdduizenden keren bekeken, en de media voelden zich gedwongen verslag te doen. Dit tragische verhaal is echter geen uitzondering; het kapitalisme vernietigt cultureel erfgoed en de artiesten die het voortbrengen. Het maakt van cultuur een markt en van erfgoed een verdienmodel. Toch is de cultuur die het kapitalisme voortbrengt net zo onhoudbaar als het systeem zelf.
Parashqevi als ster van socialistisch Albanië
Parashqevi Simaku was zonder twijfel het Albanese muziekicoon van de jaren tachtig. Haar populariteit is daar nog steeds zichtbaar: haar video's op platforms als YouTube, TikTok en Facebook zijn, ook voordat zij als dakloze viraal ging, miljoenen keren bekeken. De reacties staan altijd vol van lof en nostalgie. Deze bewondering is geen toeval en weerspiegelt de materiële omstandigheden van Albanië in die tijd.
Albanië was in de jaren tachtig bijzonder. De verworvenheden van de socialistische opbouw weerspiegelden zich – ondanks allerlei tekortkomingen – in een vrolijkere, optimistischere en kleurrijkere cultuur vergeleken met elders in Europa. De Albanese staat beschermde de tradities en gebruiken van het volk. Waar kapitalistisch Europa werd overspoeld door een oppervlakkige popcultuur, bleef de Albanese cultuur geworteld in de gemeenschap. Dit had een grote invloed op de muziek.
In de jaren tachtig zette afbraak en verval namelijk wereldwijd de toon: eerdere concessies aan de arbeidersklasse werden teruggedraaid. Dit leidde tot sociale ellende, zoals de opkomst van heroïne, dakloosheid en geweld, wat zijn weerslag vond in de cultuur. Muziek weerspiegelde de somberheid en woede van de maatschappij, met name onder de jeugd. Tegelijkertijd kende de cultuur een groeiende commercialisering, waarin artiesten werden gereduceerd tot inhoudsloze liedjesfabrieken, waarvan zelfs de naam een product werd.
In deze context wordt de bijzonderheid van Albanese muziek van de jaren tachtig duidelijk. Simaku’s populairste nummers, zoals E Duam Lumturinë en Në Moshën E Rinisë, straalden, gebaseerd op de socialistische realiteit, solidariteit en een zonnige toekomst uit. Zelfs muziek over oorlogsdreiging, zoals Një Djep Në Barrikadë van Marina Grabovari, bleef optimistisch. Dit socialistische optimisme was een weerspiegeling van een samenleving zonder uitbuiting, waar de arbeiders verenigd waren en vooruitgang de norm was.
Nostalgie
Met de val van het socialisme in Albanië in 1991 begon een periode van ellende. Massale werkloosheid en armoede kwamen op, gevolgd door een korte burgeroorlog en een NAVO-invasie in 1997. Ook vandaag blijft de situatie problematisch. Toen ik in de zomer van 2023 Albanië bezocht, zag ik met eigen ogen de ruïnes van de Kombinati Metalurgjik en de sloppenwijken van Elbasan en Kamëz - schrijnende getuigen van wat het kapitalisme het land heeft gebracht.
Deze teloorgang weerspiegelt zich ook in de cultuur. Moderne Albanese muziek is vaak inhoudsloos en vrouwonvriendelijk, een zwakke kopie van Amerikaanse trends. Ook Simaku vertrok in de jaren negentig naar de VS, waar ze na een mislukt contract met Sony in armoede belandde. Zoals haar emigreerden honderdduizenden Albanezen, maar vaak belandden zij in een bestaan aan de onderkant van de maatschappij.
Toch groeit de nostalgie naar het socialistische Albanië. Dit wordt bijvoorbeeld zichtbaar in de reacties op Simaku’s oude muziekvideo’s.2 Onder Në Moshën E Rinisë schrijft iemand: “Kom terug en laat de zangers van vandaag zien hoe ze moeten zingen, want tegenwoordig zijn ze meer toegewijd aan naakte videoclips dan aan de stem. We missen je, mijn Parashqevi.” Een ander voegt toe: “Ik ben dezelfde leeftijd als Parashqevi. Ik groeide op met haar liedjes. Dat waren prachtige jaren die nooit meer terug zullen komen.”
Deze nostalgie is echter meer dan enkel een verlangen naar de verloren jeugd; het is een fundamentele kritiek op de huidige samenleving. Tijdens mijn reis door Albanië sprak ik met een 70-jarige oud-leraar. Hij vertelde me dat het leven vroeger zonder stress was, dat iedereen sociaal was en depressie vrijwel onbekend. Nu, zei hij, is het land een grote vuilnisbelt, waarin niemand meer met elkaar praat en de sociale cohesie van vroeger steeds meer verleden tijd wordt. Deze gevoelens zijn een directe kritiek op het kapitalisme, dat de voedingsbodem vormt voor cultureel verval.
Deze cultuur is zo omdat het gebaseerd is op, en in dienst staat van de kapitalistische maatschappij. In de kapitalistische maatschappij zijn parasieten, dieven en individualistische criminelen de baas, dus in de cultuur zijn zij de helden die moeten worden vereerd. In de kapitalistische maatschappij is veel ellende, dus worden seks, drank en drugs gebruikt om de arbeiders hiervan af te leidden (ook wel escapisme genoemd). Dat drukt zich uit in de cultuur, waarin bijvoorbeeld vrouwen als lustobject worden gebruikt; ga maar eens na hoeveel rapnummers over drank, drugs, geld en seks gaan.
De Sovjetpoliticus Andrei Zhdanov verwoordde dit treffend:
“Hoe mooi de uiterlijke presentatie van het werk van de modieuze moderne burgerlijke schrijvers uit West-Europa en Amerika ook is, evenals van film- en toneelregisseurs, zij zullen niet in staat zijn hun burgerlijke cultuur te redden of te verbeteren, want haar morele fundament is verrot en in verval. Deze cultuur is in dienst gesteld van het kapitalistische privébezit, in dienst van de egoïstische belangen van de burgerlijke top van de samenleving. (...) Een menigte burgerlijke schrijvers, filmregisseurs en toneelregisseurs probeert de aandacht van de progressieve lagen van de samenleving af te leiden van de acute problemen van de politieke en sociale strijd en hun aandacht af te wenden naar de vulgaire, lege literatuur en kunst, waarin de gangsters en showgirls beloond worden, vreemdgangers verheerlijkt worden, net als de avonturen van gokkers en schurken.”3
Wie de huidige cultuur bekritiseert, bekritiseert in feite iets dat voortkomt uit de wortels van de kapitalistische maatschappij. En wie nostalgie voelt voor de socialistische cultuur, verlangt in wezen naar de essentie van de socialistische samenleving.
De ster zal weer herrijzen
De crisis van het kapitalisme zal zich verdiepen, en daarmee zal ook de kritiek op de kapitalistische cultuur groeien. Dit bleek recent uit de massale verontwaardiging in Albanië toen bekend werd dat hun geliefde zangeres dakloos was in New York. Onder druk van deze collectieve emotie is Parashqevi Simaku opnieuw op haar voetstuk geplaatst. Heel de arbeidersklasse van Albanië eist de kwalitatieve, optimistische muziek terug die het volk al 35 jaar heeft gemist.
Dit verhaal toont aan dat de toekomst met ons is. Het proletariaat, progressief en strijdbaar, zal overwinnen. Haar muziek, vol optimisme en inhoud, blijft een bron van hoop. Hoe meer de kapitalistische maatschappij wegrot, hoe krachtiger de roep om socialistisme zal klinken. Zelfs zonder steun van kapitalistische monopolies zien we dit nu met bijvoorbeeld meesterwerken als Hind’s Hall van Macklemore, of bijvoorbeeld El Otro Chile van de Chileense rapper Portavoz. Zolang er een proletariaat is, zal er altijd proletarische muziek zijn. De ster van Albanië mag gevallen zijn; Het volk heeft haar terug op het voetstuk geplaatst, aldaar zal ook het socialisme op haar voetstuk worden herplaatst.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
