Er zijn op de wereld ongeveer duizend buitenlandse militaire bases, waarvan ongeveer achthonderd onder controle van de Verenigde Staten (VS) in tachtig landen. Het Verenigd Koninkrijk (VK) en Frankrijk beheren ieder ongeveer twintig bases wereldwijd, met name in hun voormalige koloniën, maar ook in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Rusland beschikt over negen buitenlandse militaire bases, zes daarvan in de landen van de voormalige Sovjet-Unie, twee in Syrië en een in Vietnam. China beschikt tot nu toe over een basis in Djibouti. Andere landen met militaire bases zijn India (Seychellen, Malediven en Madagaskar met radiostations), Italië in Djibouti en Turkije in de VAE en Irak. Enkele van de westerse militaire bases zijn tegelijkertijd NAVO-bases.
Bij deze opsomming is geen rekening gehouden met de stationering van militairen in bezette landen/gebieden, zoals in Palestina of tot de zomer van 2021 in Afghanistan door de NAVO/VS en andere landen. De genoemde getallen hebben nog een onzekerheidsfactor door het dubbele gebruik (civiel en militair) van havens en vliegvelden die in verschillende landen, zoals in China, Sri Lanka en Pakistan, die via pacht of huur onder controle staan van bedrijven.
Deze kostbare stationering van militairen in het buitenland volgt de strategische doelstellingen van de politiek van het moment. De belastingbetalers in de VS financieren deze politiek jaarlijks met 156 miljard dollar. De betreffende landen moeten vaak een eigen bijdrage leveren voor de vreemde troepen. Duitsland maakte in de jaren 2003 tot 2012 ongeveer een miljard euro over aan het Ministerie van Financiën van de VS en betaalde daarnaast ook nog indirect, onder andere door deelname aan moderniseringsmaatregelen.
Strategische betekenis van de militaire bases tijdens de ‘koude vrede’
Geopolitiek denken was altijd al onderdeel van het politieke handelen van de heersende elites, des te meer in tijden van krapper wordende grondstoffen en een internationale confrontatiepolitiek rond de ‘herverdeling’ van de wereld na het einde van de Amerikaanse hegemonie. De focus lag in de ongeveer vijfhonderd jaar lange periode van het kolonialisme in wezen op de controle van het land. Tegenwoordig domineert een geïntegreerde geostrategische benadering van ruimtelijke machtspolitiek (land en zee) en politieke ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld regimewisseling. Een voorbeeld voor deze grootschalige en veel besproken geostrategie is het ‘Grand Chessboard’ (groot schaakbord) van Zbigniew Brzezinski uit het jaar 1997, een concept dat aangaf hoe de VS regionaal, onder andere met militaire bases, hun leidende hegemoniale rol konden beveiligen en behouden, met name in Eurazië (het supercontinent van de werelddelen Europa en Azië).
Militaire bases in tijden van confrontatie
De ontwikkeling en uitbreiding van de militaire bases dienen ter bescherming, versterking en ondersteuning van de actuele politiek:
- Van de NAVO/VS ter omsingeling van Rusland.
Dit doel dienen de militaire bases van de VS, maar momenteel ook weer die van het VK. In Duitsland zijn dat onder andere de Amerikaanse basis in Ramstein en het EUCOM (European Command) in Stuttgart. Daarbij komen de nieuwe militaire steunpunten in de landen van Oost-Europa: van Duitsland in Litouwen, van de VS in Polen en Roemenië, van het VK en Canada in Estland en Letland, alsook de versterkte militaire samenwerking met landen als Oekraïne en Georgië. Intensief gemilitariseerd wordt ook de Zwarte Zee, onder andere met militaire steunpunten van de VS en de NAVO in Turkije.
- Ter omsingeling van China.
Hier zijn de militaire bases van de VS in Zuid-Korea, in Japan (Okinawa), op de Filipijnen en in de Stille Oceaan (Guam) centraal, maar ook de nieuwe militaire samenwerking met onder andere Vietnam, Cambodja, Maleisië, Singapore en deels ook met India. Ook de bestaande militaire samenwerking met Indonesië en Maleisië werd geïntensiveerd. Deze politiek wordt gecompleteerd door de militaire samenwerkingsovereenkomsten van de NAVO met andere Aziatische landen. Voor deze omsingelingspolitiek van de VS met name tegen China zijn ook de vliegdekschepen, nauwelijks tot zinken te brengen en vaak met atoomwapens bewapend, die de omsingeling voltooien onmisbaar. De VS bezitten negentien vliegdekschepen, vijftien andere zijn in aanbouw of in de planning. Ter vergelijking: China heeft drie vliegdekschepen operationeel of in aanbouw, Rusland een. Met 65-70 gevechtsvliegtuigen en tot 7.500 bemanningsleden kunnen de vliegdekschepen zonder meer als militaire bases beschouwd worden.
Zoals in Europa (NAVO) vullen ook in Azië militaire bases en militaire akkoorden elkaar aan: Quad (Quadrilateral Security Dialogue) tussen Australië, de VS, India en Japan, en AUKUS, de militaire samenwerking tussen Australië, het VK en de VS.
Garanderen van regionale hegemonie en goed politiek gedrag
De militaire steunpunten in Latijns-Amerika, met name in Colombia, Peru, Paraguay en Ecuador, maar ook op de ABC-eilanden (Aruba, Bonaire en Curaçao), moeten ervoor zorgen dat Latijns-Amerika de achtertuin blijft van de VS. Dit werkt tegen de progressieve1 krachten in Latijns-Amerika (onder andere Venezuela en Bolivia) en zorgt ervoor dat regimewisselings- en coupactiviteiten ondernomen kunnen worden en dat grondstoffen zoals vooral lithium en koper veiliggesteld worden. Met nadruk is te noemen het militaire steunpunt Guantánamo als foltergevangenis van de VS en ter bestrijding van een onafhankelijke socialistische ontwikkeling van Cuba – de strategische ligging spreekt voor zich.
Tekenend is dat de pas politiek onafhankelijk geworden staten in Afrika naast de bases van de koloniale mogendheden geen Amerikaanse militaire steunpunten op hun grondgebied wilden hebben. Daarom is het Afrika-commando van de VS met zijn hoofdkwartier nog altijd in Stuttgart ondergebracht. Met nadruk te noemen zijn de militaire bases van Frankrijk in de gehele Sahelzone (onder andere Niger, Mali en Burkina Faso), alsook die van het VK in zijn vroegere koloniën. De VS beschikken binnenkort in Afrika over twee militaire dronebases, allebei in Niger: in Niamey en (in aanbouw) Agadez. Zogenaamd ter bestrijding van het terrorisme dienen de steunpunten voornamelijk om de uitbuiting van de vele grondstoffen en de plundering van de bevolking in stand te houden. Elementen van progressieve ontwikkeling moeten ingedamd worden. Frankrijk heeft bijvoorbeeld een rol gespeeld bij verschillende coups in Centraal-Afrika.
Militaire steunpunten beveiligen grondstoffenroutes
De scheepvaartroutes van China naar Europa zijn vooral op de strategisch en politiek ‘kritieke’ geografische plaatsen, bijvoorbeeld rond Iran en het Midden-Oosten (onder andere Qatar, Bahrein, Saoedi-Arabië en Oman), door Amerikaanse militaire steunpunten ‘beveiligd’. Daarbij gaat het niet enkel om olie, maar om het veiligstellen van imperiale handelswegen en handelsketens, het belemmeren van transportwegen van politieke ‘concurrenten’ zoals China en Iran, als ook het bespioneren van Rusland vanaf de zuidflank. Het gaat om de afbrokkelende politieke en economische dominantie in Eurazië. Daartoe bestaat een apart Amerikaans oppercommando, Centcom, met hoofdkwartieren in Tampa (in de staat Florida in de VS) en Qatar. Tenminste 50.000 soldaten vallen onder dit commando. In de zomer van 2021 zijn de steunpunten in Afghanistan weggevallen.
Militaire steunpunten zijn ondanks satellieten en wereldwijde controle vanuit de lucht, ondanks drones en ruimtewapens, nog steeds een centraal element van een militair gedomineerde politiek, die interventieoorlogen om politieke en geostrategische redenen in beginsel insluit. Militaire steunpunten van Guam via Okinawa tot Ramstein waren en zijn onmisbaar voor deze interventieoorlogen en ze vullen Ramstein aan als het gaat om drone-oorlogen in strijd met het volkenrecht.
Daarom blijft de strijd voor sluiting van alle militaire bases een opgave voor de vredesbeweging. Met militaire bases is wereldwijde gerechtigheid niet mogelijk.
Bron: Marxistische Blätter, 2-2022, pag. 11-13. Vertaling en bewerking: Louis Wilms.
Noot van de redactie
- Er wordt gedoeld op krachten waarvan de belangen tegengesteld zijn aan de VS. Lang niet al die krachten zijn echter progressief. Zo voert de sociaaldemocratische PSUV-regering van Venezuela steeds meer beleid dat de verworvenheden van de arbeidersklasse aantast, en voert zij de repressie op tegenover o.a. vakbonden en de Communistische Partij van Venezuela (PCV) die zich hiertegen verzetten.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
