De zogenaamde ‘afschaffing van het leenstelsel’

Na een uitgebreide strijd van jongeren, studenten en leraren, werd dit jaar de basisbeurs opnieuw ingevoerd. Deze herinvoering werd door verschillende opportunisten en politici toegejuicht als een ‘afschaffing van het leenstelsel’ en een ‘terugkeer naar het oude systeem’. Hoewel dit op het eerste gezicht waar lijkt te zijn, geeft een nadere blik een ander beeld. De nieuwe basisbeurs is namelijk door de stijgende prijzen van huren, energierekeningen, collegegeld en basisgoederen relatief lager dan die was toen die in 2015 werd afgeschaft. Dit wekt dan ook de vraag op: is het leenstelsel daadwerkelijk afgeschaft?

De geldzorgen onder studenten en net afgestudeerden zijn erg hoog. Dat blijkt ook uit cijfers van de overheid. Zo meldt het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau) bijvoorbeeld dat 1 op de 15 jongeren tussen de 18 en 21 jaar in armoede leeft.¹ Ook het NIBUD (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) geeft aan dat ruim 400.000 Nederlanders tussen de 18 en 25 jaar kampen met betalingsproblemen.² Uit deze cijfers kunnen we opmaken dat het belang voor studiefinanciering groot is, maar de heringevoerde studiefinanciering niet genoeg doet om de problemen op te lossen. Dat komt voornamelijk door het feit dat de studiefinanciering te laag is en, relatief gezien, steeds lager wordt. Zo ging de basisbeurs van € 286,15 in 2015³ naar € 302,39 in 2023⁴, een groei van 5,7%, terwijl de kosten van studenten in dezelfde periode van € 980⁵ naar € 1123⁶ stegen, een groei van 14,6%. Hierdoor kunnen de meeste studenten nog niet eens hun huur betalen van hun studiefinanciering. De rest van hun kosten, zoals boodschappen, studiebenodigdheden, collegegeld en meer, moeten zij zelf bekostigen met een lening of hun salaris, een salaris dat vaak ook nog eens erg laag is door het jeugdloon.⁷

Grafiek: gemiddelde maandelijkse kosten en inkomen van studenten (studentenopkamers.nl, 2023). De hoeveelheid werk of lenen is het verschil tussen alle kosten en de basisbeurs.

De basisbeurs voor mbo-studenten is op dit moment nog lager dan die van hbo en wo studenten, een keuze die bewust is gemaakt door burgerlijke partijen. Burgerlijke politici leggen deze keuzen vaak uit door te wijzen naar het feit dat veel mbo studenten een bbl- of bol-opleiding doen, en dus betaald worden voor hun stage. Wat vaak achterwege wordt gelaten bij deze redenatie is dat slechts 69% van de mbo-studenten op dit moment een stage van 7 maanden of langer moet lopen en dat 16% van de groep die stage loopt niet eens betaald wordt voor het werk dat zij leveren.⁸ Deze studenten worden dan dus ook onnodig achtergesteld door een valse redenatie. Een andere reden die politici geven om het verschil goed te praten is dat mbo’ers vaak onder de 18 zijn en daarom nog thuis wonen, waardoor ze minder kosten zouden hebben. Ook deze redenatie zit vol met problemen. Ten eerste gaat het uit van een generalisatie die stelt dat mbo’ers jonger zijn dan 18 en ten tweede laat het achterwege dat er al een verschil zit in het bedrag dat uit- en thuiswonende krijgen. Veel mbo-studenten zijn dus de dupe van het idee dat zij de basisbeurs minder hard nodig hebben, terwijl dit vaak niet het geval is.

Alhoewel de basisbeurs op dit moment al niet genoeg is om de kosten van studenten te dekken, lijkt de situatie met ingang van het volgend schooljaar alleen maar erger te worden. De tijdelijke verhoging van de basisbeurs, die als compensatie tegen de stijgende prijzen werd gegeven, wordt dan ingetrokken. Dit ondanks het feit dat de prijzen nog wel blijven stijgen. Er zal komend schooljaar dan ook niet veel overblijven van de basisbeurs. Veel studenten uit de arbeidersklasse zullen moeten blijven lenen en de gezamenlijke schuld van €28,2 miljard⁹ zal alleen maar groeien.

Om te begrijpen hoe de problemen rondom de basisbeurs zijn ontstaan is het belangrijk om te erkennen dat de problemen niet uit het niets of per ongeluk zijn ontstaan. De burgerij in samenwerking met landelijke burgerlijke partijen en de EU hebben bewust een beleid gevoerd dat leidde tot de commercialisering van het onderwijssysteem dat we vandaag de dag hebben. Zo hebben we vaker geschreven over het Bologna proces, stemde de Tweede Kamer in 2015 voor het afschaffen van de basisbeurs¹⁰, verwierpen zij in 2023 het idee van een hogere compensatie voor de ‘pechgeneratie’¹¹, en werd het bevriezen van de rente afgeslagen als ‘onrealistisch’.¹² Ook veel 'linkse' partijen hebben hun bijdragen geleverd. Zo stemde de PvdA voor de afschaffing van de basisbeurs.

Conclusie

De financiële problemen onder studenten en ex-studenten zijn groot en er zijn drastische maatregelen nodig om deze op te lossen. Deze maatregelen zullen echter niet gevoerd worden door burgerlijke partijen. Niet omdat zij onwetend zijn, maar omdat zij moedwillig medeverantwoordelijk zijn voor het systeem dat wij nu hebben. Een systeem dat tegen de werkende mensen is gericht. Het is daarom belangrijk te erkennen dat verandering alleen ter been kan worden gebracht door de organisatie en mobilisatie van studenten uit en met de arbeidersklasse. Door te onderwijzen, organiseren en mobiliseren kunnen wij het tij keren!

Commissie Onderwijs & Studentenstrijd van het AB van de CJB

Bronnen:

1. Stella Hoff, Bart van Hulst, “Armoede in Kaart 2019”,Digitaal SCP, 2019 http://digitaal.scp.nl/armoedeinkaart2019/wat-is-armoede/
2. NIBUD, “Rapport Nibud Scholierenonderzoek 2020”, NIBUD, 2020 https://www.nibud.nl/onderzoeksrapporten/nibud-scholierenonderzoek-2020/
3. Landelijke Studentenvakbond. “Het Oude Stelsel” lsvb.nl. 2015. https://lsvb.nl/dossiers/studiefinanciering/het-oude-stelsel/#:~:text=Voor%20een%20uitwonende%20student%20is,diploma%20haalt%20binnen%20tien%20jaar.
4. DUO. “Studiefinanciering Bedragen.” duo.nl. 2023. https://duo.nl/particulier/studiefinanciering/bedragen.jsp
5. Consultancy. “Uitwonende Student Geeft 980 Euro per Maand.” consultancy.nl. 2 september 2015. https://www.consultancy.nl/nieuws/10987/uitwonende-student-geeft-980-euro-uit-per-maand
6. Studenten op Kamers. “Studentenbudget.” studentopkamers.nl. 2023. https://www.studentopkamers.nl/geld/studentenbudget/
7. CJB. 2023. “Gelijk Loon Voor Gelijk Werk – Schaf Het Jeugdloon Af!” Voorwaarts.net. December 18, 2023. https://www.voorwaarts.net/gelijk-loon-voor-gelijk-werk-schaf-het-jeugdloon-af/.
8. Babette Englebert, “Mbo'ers Krijgen Niet of Nauwelijks Vergoeding Voor Hun Stage: is dat Eerlijk?”, DIT.EO, 25 september 2023, https://dit.eo.nl/artikel/moeten-mboers-vergoeding-krijgen-voor-hun-stage
9. Centraal Bureau voor de Statistiek. 2023. “Studieschuld Opgelopen Tot 28 Miljard Euro.” Centraal Bureau Voor De Statistiek, October 9, 2023. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/41/studieschuld-opgelopen-tot-28-miljard-euro.
10. HOP, “Hoe Stemden de Partijen over Moties in het Hoger Onderwijs?”, DUB.UU, 23 Februari 2021, https://dub.uu.nl/nl/achtergrond/hoe-stemden-de-partijen-over-moties-het-hoger-onderwijs
11. Hanneke Keultjes, “Pechgeneratie heeft ook echt pech gehad: aan hoogte compensatie leenstelsel zal niets veranderen”, Het Parool (2023) https://www.parool.nl/nederland/pechgeneratie-heeft-ook-echt-pech-gehad-aan-hoogte-compensatie-leenstelsel-zal-niets-veranderen~bf403de9/
12. RTL Nieuws. “Minister Dijkgraaf Bevriezen Studierente niet Mogelijk.” rtlnieuws.nl. 3 November, 2024. https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5416850/minister-dijkgraaf-bevriezen-studierente-niet-mogelijk-2024