Dialoog over kunst en politiek

Manifest draagt bij de werkelijkheid te duiden, die van belang is voor de werkende bevolking in Nederland: welke ontwikkelingen zijn er, hoe moeten we die vanuit ons gedachtegoed zien en welke mogelijkheden zijn er om daarop in te grijpen?

Hiervoor staan uiteraard vele bronnen ter beschikking waaruit voor elk nummer keuzes moeten worden gemaakt. Een interessante bron bleek een boekje dat eind 2021 bij de ‘Bezige Bij’ verscheen. Interessant omdat twee maatschappelijk betrokkenen van zeer groot leeftijdsverschil en nationaliteit discussiëren over de vraagstukken waarmee de werkende bevolking worstelt in deze tijd. Ken Loach (Brits cineast 85 jaar, met recente films ‘I Daniel Blake’ en ‘Sorry we missed you’) en Edouard Louis (Frans schrijver 29 jaar, met boeken: ‘Weg met Eddy Bellegueulle’ en ‘Ze hebben mijn vader vermoord’) voeren een dialoog over Kunst en Politiek. O.a. komen daarin reactionaire trekken in de arbeidersklasse aan de orde, waar ook Lenin al voor waarschuwt in ‘De linkse stroming’, en ideeën hoe die aan te pakken. Kortom een dialoog waar ook wij ons voordeel mee kunnen doen!

Interessant detail om de huidige werkelijkheid te begrijpen is eveneens dat deze dialoog niet wordt gefaciliteerd door de BBC of RTF, maar door Al Jazeera.

Werk en Geweld

Over de betekenis van werk (arbeid) verschillen beiden van mening. Volgens Ken Loach vormt ‘werk’ de basis voor gemeenschappen van de arbeidersklasse. Hij verwijst daarbij naar de dorpen in Wales waar de werkers in de mijnbouw dragers voor de gemeenschap waren. Met de sluiting van de mijnen zijn die gemeenschappen verloederd en zijn het ‘spookdorpen’ geworden. Edouard Louis, opgegroeid in de mijnstreek in Noord-Frankrijk, brengt hier tegen in dat de mijnen de vroege en ellendige dood betekende voor veel mijnwerkers, onder wie zijn vader. Hij vraagt zich af waarom je voor het behoud deze vormen van werkgelegenheid zou moeten knokken? ‘Vanzelfsprekend’ komt in hun discussie, zonder het te benoemen, het (marxistische) verschil tussen ‘waar’ en ‘waarde’ aan de orde en de ‘zelfrealisatie van de mens’ in arbeid. En als consequentie de noodzaak van veilige en inspirerende (geen geestdodende) arbeidsomstandigheden.

Om de arbeidersklasse te disciplineren en zich te onderschikken aan de heersende klasse wijzen beide discussianten op de onderdrukkingsmiddelen ‘uitsluiting’ en ‘vervolging’. Uitsluiting wordt aangewend om verdeeldheid te zaaien in de arbeidersklasse. Vervolging om met sancties de wil van de heersende klasse op te leggen en tegenwerking criminaliseren. Met als neveneffect eveneens verdeeldheid tussen ‘gehoorzame’ en ‘tegendraadse’ delen van de bevolking. Beide onderdrukkingsvormen worden toegepast in het manipuleren van de bevolking die afhankelijk is van maatschappelijke ondersteuning (bijstand / toeslagen): uitsluiting, door (vermeende) fraudeurs uit te sluiten van ondersteuning en vervolging, door vermeende fraude terug te vorderen!

Loach en Louis zijn het er over eens dat EENHEID de sleutel is voor de bevolking om de grillen, anarchie en onderdrukking van de heersende klasse te overwinnen. Sociale media kunnen een belangrijke rol spelen door kritische analyses breed te verspreiden en daarmee ‘de ‘voorgeschreven werkelijkheid’ van de burgerlijke media door te prikken. Ook kunnen ze bijdragen aan het zichtbaar maken en bundelen van tegenkrachten. Maar sociale media zijn geen middel om werkelijke verandering tot stand te brengen. Daarvoor blijft (ouderwetse) organisatie en massa-actie nodig!

Eenheid wordt mede gevormd in gemeenschappen waarin ‘geborgenheid’ kan worden gerealiseerd. Gemeenschappen waarin de deelnemers i.t.t. de kapitalistische staten een stem hebben en geborgenheid tegenover geweld en stress van de kapitalistische samenlevingen wordt geplaatst.

Politiek en verandering

Beiden maken zich grote zorgen over de invloed van extreem rechts op de werkende bevolking. De werkende bevolking blijkt zich totaal niet te herkennen in ‘links’ en wel in populistisch rechts! In traditioneel ‘linkse gebieden’ in beide landen wordt bij verkiezingen op extreem rechts gestemd. Beiden wijten dit aan het ontbreken van een links alternatief en de onmacht en soms zelfs onwil van linkse partijen de noden van de werkende bevolking te onderkennen en daarvoor op te treden. Bovendien spreekt ‘links’ de ‘taal’ niet van de arbeidersklasse, waartoe rechts wel in staat blijkt!

Omdat de arbeidersklasse permanent onder druk staat van aanslagen op haar bestaan en verworvenheden is ze ontvankelijk voor rechtse propaganda van verdeeldheid: het aanwijzen van ‘schuldigen’ in de bevolking voor hun ellende. Het altruïsme dat per definitie aanwezig is in de geborgenheid van een collectieve en solidaire samenleving wordt volgens hen hierdoor onderdrukt.

Ontwikkeling van een nieuw klassenbewustzijn moet de voorlopig ideologische nederlaag van ‘links’ ongedaan maken. Zij constateren dat het te gek voor woorden is dat rechteloze werkers voor ‘Über’ de ‘flexibiliteit’ in hun contract positief zien en dat uitdragen. Ze beseffen kennelijk niet dat zij bloot staan aan geoptimaliseerde uitbuiting. Dat wil echter niet zeggen dat flexibiliteit in roosters kan worden opgenomen in arbeidsvoorwaarden.

Beiden spreken zich uit voor de noodzaak van een links perspectief: een nieuw economisch sociaal systeem waarin de plaats van arbeid en de zeggenschap van werkers daarin helder is geregeld. Hiervoor zal een ‘nieuwe taal’ moeten worden ontwikkeld om nu irrelevante en versleten begrippen te vermijden.

Een perspectief met eigen agenda vanuit de huidige werkelijkheid van de arbeidersklasse. Geen reactie op de dominante agenda van de kapitalistische heersende klasse, maar een perspectief dat nieuwe inhoud geeft aan geborgenheid, veiligheid en zekerheid voor de werkende bevolking. Thema’s die nu vrijwel volledig door rechts zijn gekaapt en worden ingevuld met geweld en onderdrukkingsmaatregelen.

Om dit perspectief uit te dragen hebben de (sociale) media een belangrijke rol. Begrippen als ‘persvrijheid’ kan hierin centraal staan. Niet om die te verdedigen want die bestaat in feite niet meer. Maar om vanuit een eigen agenda persvrijheid te creëren en af te dwingen!

Kunst kan een belangrijke functie hebben in dit perspectief waarvoor de werkende bevolking kan worden geactiveerd en gemobiliseerd. Kunst die tegendraads is, die humane kernwaarden bevat als solidariteit, collectiviteit en geborgenheid. Die de werkelijkheid van de arbeidersklasse genadeloos weergeeft maar ook de ‘ondraaglijke schoonheid’ van die werkelijkheid vertolkt. Kunst die niet in musea, maar op straat in publieke voorzieningen, te ervaren is. Ken Loach merkt hierbij op dat zijn films de laatste jaren voor het eerst niet alleen in bioscopen, maar ook in kantines, buurt- en vakbondshuizen worden vertoond. Kunst die een belangrijke ondersteuning kan zijn in het debat over een nieuwe socialistische maatschappij en hoe die te ontfutselen aan de heersende klasse.