Een toeristisch ‘Wirtschaftswunder’ Griekse stijl: superwinsten en ‘galeislaven’

Door velen wordt het toerisme in Griekenland wel gekenschetst als de ‘zware industrie’ van het land. Dat toerisme niets produceert in tegenstelling tot de echte zware industrie wordt daarbij gemakshalve niet genoemd. Hoe kwetsbaar de positie is van een land waarvan de economie overwegend een dienstverlenende is, bleek schrijnend tijdens de pandemie. Geen enkel land dat zichzelf serieus neemt, laat zijn economie overwegend op toerisme steunen. Dat maakt je kwetsbaar, ook al schieten de winsten uit het toerisme de hoogte in. Maar in welke zak komen die winsten dan terecht? Zeker niet in die van de bevolking. Hoe het toeristische ‘Wirtschaftswunder’ van Griekenland opgebouwd wordt, moge uit wat volgt blijken.

De ene kant van de medaille

Tot nu toe ziet het er naar uit dat de winsten dit jaar een nieuw record gaan bereiken. Een blik op de cijfers is onthullend. Volgens de gegevens van de Bank van Griekenland waren de inkomsten uit toerisme in 2024 bijna 21,6 miljard euro. Dat is een stijging van 4,8% vergeleken bij 2023. In 2024 bezochten zo’n 40,7 miljoen toeristen het land. Dat was 12,8% meer dan in 2023. De regio Attica kreeg de grootste lading toeristen, maar het zuidelijk deel van de Aegeïsche Zee incasseerde het grootste deel aan totale inkomsten en overnachtingen. De reishandelsbalans had een overschot van 18,8 miljard euro in 2024 tegen 18,2 miljard in 2023. Dus een stijging van 3,4%. De overnachtingen van niet-bewoners van het land waren goed voor 240,8 miljoen tegen 236,2 miljoen in 2023. Dus een stijging van 1,9%.

De gegevens over toerisme met cruiseschepen zagen er als volgt uit: in 2024 stegen de totale inkomsten met 22,4% vergeleken bij 2023 en waren goed voor 1,11 miljard euro. Wat de inkomsten uit het cruisetoerisme betreft spande de haven van Piraeus de kroon, goed voor 48,5% van het totaal. Dan volgen de havens van Korfoe en Heraklion (Kreta) met respectievelijk 11,8% van 8% van de totale inkomsten. In 2024 was het totale aantal cruisetoeristen 7,8% miljoen tegen 6,96 miljoen in 2023. Dus een stijging van 12,4%. Een interessant gegeven is ook dat over de periode 2013-2024 de stijging in aantallen passagiers 63% bedroeg!

Deze sprongsgewijze ontwikkeling schijnt zich in 2025 door te zetten: in de eerste drie maanden van het jaar kwamen er 5,4% meer toeristen aan uit het buitenland dan in 2024 met inkomsten die 4,4% hoger lagen dan in diezelfde periode in 2024. Volgens de ELSTAT (Griekse Autoriteit voor Statistieken) stegen alleen in de maand maart al –dus nog voor het toerismeseizoen goed en wel begonnen was - het aantal overnachtingen in hotels met 3,3%. In het eerste kwartaal van 2025 steeg het passagiersverkeer op de vliegvelden met 9,2%. Het INSETE (Instituut van de Bond van Griekse Toerisme Ondernemingen) schatte dat het zomerseizoen van 2025 van start zal gaan met 28,2 miljoen geboekte plaatsen in vliegtuigen op internationale vluchten naar Griekenland. Dat is vergeleken bij 2024 een stijging van 4,6%.

En nu de keerzijde van de medaille: de ‘galeislaven’

Omgekeerd evenredig is de ontwikkeling in de positie van de werknemers in de sector toerisme. Ondanks de verdriedubbeling van het aantal arriverende toeristen sinds 2011, zijn de lonen sinds dat jaar gelijk gebleven, de collectieve arbeidsovereenskomsten (cao’s) ontbonden, de werktijden variëren van 10 tot 13 uur per dag gedurende het hele seizoen zonder rustdagen. Velen wonen als sardientjes in een blik opeengepakt in kamers (de overgrote meerderheid komt uit de steden om in het zomerseizoen op een eiland te werken) zonder de elementaire voorwaarden voor een enigszins menswaardig verblijf. De lijst van ‘ongelukken’ op de werkplek neemt hand over hand toe, want veiligheid en gezondheid kosten de werkgever nu eenmaal geld en extra krachten aannemen kost ook en zo werken velen voor twee of drie.

Het seizoen begon al ‘goed’: in een hotel op Rhodos verloor een seizoenswerker zijn leven, toen hij klem kwam te zitten in de pers van een wasmachine en een kamermeisje raakte dodelijk verwond aan haar hoofd door een bed aan de muur. We hebben het dan nog niet over de kleinere ongelukken. Een veelgehoorde klacht van de werkgevers in het toerisme de laatste jaren is het personeelstekort. Het schijnt om 80.000 vacatures te gaan. Toch bouwen zij er elk jaar nieuwe hotelverdiepingen bij of breiden het hotelpark uit en sluiten voortdurend nieuwe contracten met de grote buitenlandse touroperators, waarmee het aanwezige personeel nog zwaarder onder druk komt te staan.

De regering draagt er het hare aan bij

De regering doet er alles aan om de werkgevers in het toerisme uit te rusten met de middelen om de arbeidskrachten beter te kunnen uitzuigen door het scheppen van een zogeheten ‘speciale economische zone’ zonder fundamentele rechten, met een instrumentarium om de lonen te beteugelen, met een uitgeklede arbeidsinspectie, vooral in de grote toeristische gebieden. Aan de gerechtvaardigde eisen van de werknemers werd ‘tegemoetgekomen’ met de ‘digitale arbeidskaart’, één van de nieuwere uitvindingen, pompeus gepropageerd door de regering en niet zelden in interviews door de premier himself. Deze digitale aanduider van het aantal werkuren wordt meestal gehanteerd door de chef of de toezichthouder die op de kaart een fictief aantal werkuren kan laten verschijnen waarmee aangetoond wordt dat men zich aan de regels houdt. Er wordt op die manier een valse ‘normaliteit’ geregistreerd zonder overtredingen, en daarmee is de werkgever ok wat de voorschriften betreft.

De regering deelt uit het Herstelfonds van de EU en de diverse ‘ontwikkelingsprogramma’s’ contanten uit aan grote toerisme ondernemingen, maar aan de andere kant sleutelt zij aan de werkeloosheidsuitkeringen voor seizoenswerkers , die dan tijdens de wintermaanden in lange rijen staan bij de DYPA (Openbare Dienst voor Werkgelegenheid). Zelfs deze magere uitkering blijft niet heel, want die wordt uitgekeerd met een voorbetaalde kaart waarvan de werknemer maar 50% mag opnemen. De rest wordt opgemaakt via elektronische transacties.

Nog een ander gegeven dat steeds meer mee gaat spelen is het gebruik van migranten in de toerisme sector. Formeel werken ze acht uur per dag en vijf dagen in de week, maar in werkelijkheid worden overuren niet betaald, er zijn geen vrije dagen, er wordt op zondagen en feestdagen gewerkt, zonder compensatie, enz. enz. enz.

Wie gaat er op vakantie?

Nog een keerzijde van de superwinsten is het feit dat het voor steeds meer Grieken steeds moeilijker wordt om zelf op vakantie te gaan. Steeds duurdere tickets voor reizen per boot, dure hotels en dalende lonen tonen aan dat het ‘toeristische Wirtschaftswunder’ nóg een schaduwzijde heeft. Nou goed, een paar dagen dan. Een lang paas- of pinksterweekend en rond 15 augustus nog een paar dagen. Daarom kan de indruk gewekt worden dat.. “iedereen op vakantie kan gaan. Dat zie je toch? Alles is volgeboekt”, heet het dan. Maar dan wel voor heel kort.

Ook worden door buitenlands toerisme de prijzen opgedreven, wat het leven van de plaatselijke bewoners ook steeds duurder maakt. In Barcelona is men vorig jaar met waterpistooltjes op toeristen gaan schieten, die op terrassen zaten. Of we dergelijke scenes ook in Griekenland te zien krijgen, is de vraag en uiteindelijk is de toerist zelf niet schuldig. Wel zijn er in Griekenland al stranddemonstraties geweest voor het behoud van niet door dure ligstoelen en parasols bezette stukken strand, waarover al eerder in Manifest.

Het zogeheten ‘Programma voor Sociaal Toerisme’, waarvoor je een verzoek kunt indienen als je te arm bent om op vakantie te gaan, wordt steeds meer onderuit gehaald. De regering publiceert niet eens hoeveel mensen er uiteindelijk gebruik van hebben gemaakt en hoeveel van de begroting voor dit doel is opgemaakt, want veel mensen hebben zelfs geen geld genoeg om voor een paar dagen met een voucher erop uit te gaan. Het aanbod van hotels en scheepvaartondernemingen om mee te werken aan sociaal toerisme zakt steeds. Ze verdienen immers meer aan ‘echte’ klanten. Dit jaar doen er 273 hotels minder aan mee dan vorig jaar en in het totaal 647 minder dan in de periode 2021-2022. Zo moeten de 30.000, die recht hebben op vouchers, een keus maken uit 1.171 hotels… Het programma geeft recht op 12 overnachtingen b.v. op Rhodos, terwijl daar maar 9 hotels beschikbaar. Op Milos maar 1 hotel, op Naxos 6, op Syros en Tinos elk 4 en op Santorini 2. Slecht twee scheepvaartondernemingen doen mee. Daardoor kunnen duizenden rechthebbenden niet profiteren van goedkope tickets, waar zoveel reclame voor wordt gemaakt. Voor een hele reeks bestemmingen doen scheepvaartondernemingen niet eens mee, zoals o.a. naar Zante, Kefalonia, Ithaca, Korfoe, Thasos, de Sporaden om er een paar te noemen.

De vraag blijft dan ook: als er gesproken wordt van of liever gepocht wordt op economische groei, voor wie is die groei dan eigenlijk? Heeft de bevolking er wat aan? Maar dat komt nooit aan de orde als het kapitalisme over groei spreekt.