Gaskoorts

Aardgas is in onze tijd onmisbaar geworden voor een reeks maatschappelijke basisbehoeftes en het is bekend dat Noord-Nederland er rijk aan is. De overvloedige brandstof uit het Groningenveld verwarmde wereldwijd huizen, bedrijven en fabrieken voor meer dan een halve eeuw. Vele bodemdalingen later is ruim 80 procent van het gas uit een veld getrokken dat ooit 2800 miljard kubieke meter bedroeg. Door protestacties van Groningers die zich al generaties melkkoe voelen, zagen de NAM en Rutte IV zich in 2022 gedwongen om de gaswinning af te bouwen.

In datzelfde jaar explodeerde de internationale gasprijs toen de oorlog in Oekraïne escaleerde. Veel inwoners waren opgelucht na het einde van de gasboringen in het Groningenveld, maar de aardbevingsschade heeft de burgerij niet weerhouden om nieuwe boorprojecten op te zetten. Zoals langs de kust van de Waddenzee bij Warffum, Ternaard en Harlingen of op de Noordzee, zo’n 20 kilometer boven Schiermonnikoog.

Dit artikel plaatst de voortdurende exploitatie van nationale gasvelden in een internationaal kader. Want als de Rijksoverheid vergunningen uitdeelt voor meer gaswinning, wordt het nog niet duidelijk hoe dat de gasprijs beïnvloedt, welke kapitalisten ervan profiteren en waarom er zoveel geopolitieke twisten zijn over de prijs van energie. Tegelijkertijd dient dit stuk tot nadenken over het gebruik van energie bij de socialistische opbouw.

Boren in het Noorden

Het drama van de gaswinning in Groningen heeft voor de oningewijden een beeld gewekt dat vadertje staat zich moedig opwerpt tegen de NAM van Shell en Exxon-Mobil. Het jongste sectorakkoord van Minister van Klimaat en Groene Groei Sophie Hermans, scheurt dit frame aan stukken.¹ In de Noordzee is nog meer dan 150 miljard kubieke meter gas op een eenvoudige manier uit de grond te trekken. Ter indicatie; Nederland consumeert jaarlijks zo’n 30 miljard kubieke meter gas.² Het sectorakkoord schenkt het private boorbedrijf Oranje-Nassau Energie – Dyas (ONE-Dyas) het monopolie voor de extractie van gasveld N05-A. Ook belooft het dat de staat tot 85 procent van de investeringsrisico’s wil dragen, veel meer dan de vroegere 40 procent.³ Het idee is dat dit in het landsbelang is. Graag verwijst men naar de strategische waarde van zo’n veld in het geval van een nieuwe gascrisis.

Dit verhaal strookt echter niet met de manier waarop gas wordt verdeeld onder het ontwikkelde kapitalisme. Dat gebeurt in Nederland via een virtuele locatie genaamd Title Transfer Facility (TTF), die wordt beheerd door staatsbedrijf Gasunie. Deze hub simuleert een internationale gasveiling. Het verzamelt gegevens over het internationale aanbod van LNG-schepen, pijpleidingen, gasopslagen, wetswijzigingen en booractiviteiten.⁴ Door te speculeren over de waarde van minstens 2400 miljard kubieke meter aangeboden aardgas rolt er elke seconde een prijs uit. Die prijs rekenen gasbedrijven door aan hun particuliere en zakelijke klanten. Als een grote gasproducent besluit tot een militaire operatie, kan de TTF in een dag exploderen.

ONE-Dyas krijgt met overheidsdekking het voorrecht om 10 tot 25 jaar lang gas uit de Noordzee te trekken en dit op de internationale markten te verkopen.⁵ Hermans beredeneert dat dit energielasten voor binnenlandse consumenten omlaag brengt. Maar door de aard van de markt zijn die energielasten veel meer afhankelijk van internationaal vraag en aanbod, dan van de mogelijkheid om als land te kunnen boren. Pas bij het ontdekken van een gasveld ter grootte van het Groningenveld, één van de grootste ter wereld, zou je als land een deuk in de gasprijs kunnen slaan.

NAM en Zn.

Aardgas staat aan de basis van de zware industrie. Dankzij transportvoordelen is gas het olie aan het vervangen als universele brandstof. De productietoepassingen zijn nagenoeg onbegrensd, van stroomopwekking tot land- en mijnbouw. Omdat de installaties en de exploitatierechten privaat eigendom van ONE-Dyas zijn, hebben vooral de besloten vennoten recht op de vruchten uit onze Europese bodem. De staat zal een deel van de aardgasbaten ontvangen en die herverdelen onder een groter repressie-apparaat of subsidies voor elektrische auto’s van de ‘vooruitstrevende’ burgerij. Het overgrote deel van de baten blijft in de BV, die ze weer zal gebruiken om een groter marktaandeel te veroveren. En als u meent dat een winstgevende BV in het landsbelang is, bent u waarschijnlijk ondernemer of gisteren geboren.

Maar gelukkig houden beschaafde, natiegezinde burgers rekening met de zorgen van hun eigen plebisciet, in tegenstelling tot de buitenlandse grootkapitalisten van de NAM. Ook dit frame sneuvelt met de branchevereniging Element NL. In het rapport van het sectorakkoord lezen we dat Element NL zich als onderhandelingspartij voorstelt als “vertegenwoordiger van Vergunninghouders en Beheerders die in Nederland actief zijn op het gebied van het opsporen en winnen van olie en gas”.⁶ ONE-Dyas zit in Element NL, samen met de Franse multinational TotalEnergies, het Duitse oliebedrijf Wintershall en de Canadese multinational Tenaz Energy (aan wie de NAM installaties in het Noordzeegasveld verkocht).⁷

Het viel te verwachten dat de NAM onderdeel is van Element NL. Je kan je ‘ereschuld aan de Groningers’ dus tamelijk eenvoudig witwassen met het herverdelen van staatsinkomsten. En zelfs als iedereen weet dat Shell en Exxon-Mobil hoofdverantwoordelijk zijn voor de aardbevingsproblematiek, kunnen ze probleemloos aanschuiven bij sectoronderhandelingen voor nieuwe gasvelden. Om publieke laster te voorkomen laat je kleinere spelers booractiviteiten uitvoeren, maar je behoudt toegang tot marktgevoelige informatie en desnoods spring je weer in als het financieel aantrekkelijk wordt. Met zoveel internationale energiereuzen in dezelfde branchevereniging zijn de lijntjes ongetwijfeld kort.

Dit is niet de plek om beschuldigingen van kartelvorming hard te maken, noch om te speculeren over de samenstelling van de aandeelhoudersportefeuilles in ONE-Dyas en de NAM. Maar we kunnen onze ogen niet sluiten voor dit netwerkevent. In de tijd van Lenin ging het over de marktmacht van Standard Oil en de Rockefellers, die op kundige wijze hun moedermonopolie opsplitsten in zuster- en dochterbedrijven zoals Chevron en BP. En Exxon. En Mobil. U mag zelf invullen of de familie nog weleens bij moeder op bezoek gaat.

Ruilmiddel

De economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne wierpen een ander licht op het nationale belang van voldoende gasreserves. Toegang tot betaalbare olie en gas is een belangrijke aanjager van economische groei, en daarom een ruilmiddel in de handelsoorlog tussen de VS en China. Hoeveel een land handelt en produceert beïnvloedt de prijs van energieproducten sterk, bijvoorbeeld omdat containerschepen en industriële productie veel brandstof vragen. Door de economische ontkoppeling neemt China steeds meer gas van Rusland af, maar het land wordt geraakt door Amerikaanse heffingen op vloeibaar gas.⁸

De importheffingen signaleren naar de gasmarkten dat er minder energie nodig zal zijn omdat men minder bedrijvigheid verwacht. Dat kan de prijs omlaag duwen, en kabinet Trump II viert deze deflatoire ontwikkeling als een overwinning. Toch komt die prijsdaling niet door een intensieve of extensieve uitbreiding van de gasproductie, maar door grootgebruikers zoals rederijen en fabrieken die omvallen en dus minder gas afnemen. Daarbij kunnen ook banen wegvallen, waardoor de beperkte materiële schade van lagere inflatie alsnog het maatschappelijke levenspeil aantast. Economen verwachten dat de 200 dollar die de Amerikaan jaarlijks bespaart op benzine, teniet wordt gedaan door 2300 dollar aan prijsstijgingen over de volle breedte.⁹

Omdat Amerika onbegrensde middelen heeft voor economische chantage, kan Europa nergens heen. De EU wordt alsmaar afhankelijker van LNG-schepen omdat er geen Russisch gas meer door de pijpleiding stroomt. 20 procent van de Europese importen van vloeibaar gas komt uit de VS, en analisten verwachten dat dit aandeel 40 procent zal zijn in 2030.¹⁰ Europa probeert sinds 2022 de aanschaf van Russische LNG te verbieden, maar tot op de dag van vandaag meren LNG-tankers aan in Rotterdam (en beïnvloeden ze de TTF-prijs). Als de EU in 2027 deze handel volledig verbiedt, is het afwachten wat de gasprijs doet.

En het is juist die verhandelbare gasprijs die het zo ingewikkeld maakt. De VS hebben bij de onderhandelingen over importheffingen aangeboden om het handelstekort te vereffenen met LNG-inkoop. Over het handelstekort met de EU was Trump helder: “One of the ways that can disappear easily and quickly is they’re gonna have to buy our energy from us, because they need it…We can knock off $350bn in one week.”¹¹ Omdat Russisch pijpleidinggas de prijs laag hield, hebben veel Europese inkopers nog geen prikkel gehad om lange termijn LNG-contracten af te sluiten met de VS.

Het opblazen van Nord Stream was een prikkel om dit wel doen, evenals het afknijpen van Russisch pijpleidinggas uit Oostenrijk op 1 januari 2025. Energiesancties en importheffingen moeten de doorslaggevende prikkels zijn, en het lijkt er steeds meer op dat de VS aansturen op een energie-afhankelijk Europa, net als bij het inkopen van defensiemateriaal. Niet voor niets was het opheffen van exportbeperkingen op LNG, een van Trumps eerste decreten.¹²

De VS is overigens niet de enige wereldspeler die aardgas gebruikt als pressiemiddel. Qatar is één van de machtigste LNG-producenten. Dit werd duidelijk toen het land in december 2024 dreigde met het stopzetten van gasleveringen aan de EU. Het was een reactie op een Europees wetsvoorstel om mensenrechtenschendingen in de gasindustrie aan te pakken. Half mei ging Trump, vergezeld door de grootste Amerikaanse kapitalisten, met veel bombarie op bezoek bij de Emir om 1200 miljard dollar aan deals te sluiten.¹³

De oliestaat kondigde daarna een uitbreiding van booractiviteiten aan om te voldoen aan de exploderende vraag naar elektriciteit. Een nadere blik op de deals verklapt dat Qatar voor militaire belangen nog altijd aan het lijntje van de VS hangt. Raytheon en General Atomics hebben miljardencontacten gescoord, en Qatar tekende voor 38 miljard aan ai-gestuurde defensietechnologie voor de gedeelde Al Udeid Air Base.¹⁴ De Qatarese Minister van Energie gaf treffend weer hoe de VS en Qatar de wereldmarkt verdelen: “US volumes typically go to Europe and South America and Qatari LNG will predominately serve Asia.”¹⁵

Conclusie

Onder een socialistische economie zijn de boorplatformen, gasinstallaties, LNG-opslagen en pijpleidingen publiek eigendom en kan energie volgens de centrale planning doorsluizen naar fabrieken, boerderijen, kantoren en huizen in het land. In samenspel met zon- en windenergie is 150 miljard kuub meer dan genoeg om 18 miljoen Nederlanders jaren zelfvoorzienend te maken. En als zelfbewuste arbeiders mogen meedenken over de bestemming van hun grondstoffen, dan kunnen wij erop toezien dat de energie die men nu verkwanselt aan billboards, loeiende airconditioners of dubieuze ai-plaatjes, terechtkomt bij de ontwikkeling van superieure productiekrachten. Die productiekrachten kunnen niet alleen onze behoeftes vervullen maar ook de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen.

In dit betoog wilde ik verklaren waarom minister Hermans na het aardbevingsdebacle nieuwe concessies geeft aan de internationale energiesector. Daarmee wilde ik duidelijk maken dat onze energiezekerheid niet groter wordt omdat de staat meer boorvergunningen uitdeelt aan kapitalisten. Of de gasprijs hoog of laag eindigt, hangt af van een telefoongesprek tussen Trump en Poetin over een mogelijk staakt-het-vuren. Als daar een clausule in zit waarbij Russisch gas voor 30 dagen door een pijpleiding mag vloeien, signaleert dat naar gashandelaren een daling van de prijs. Als hun gesprek uitloopt op niets en iemand een Taurusraket op gasknooppunt Koersk afvuurt, stijgt de gasprijs voor iedereen.

Er is meer dan genoeg fysieke energiecapaciteit om iedereen op aarde minstens 5 levens lang warm en online te houden. Hoeveel u van uw arbeidsloon kwijt bent aan energielasten, hangt onder het kapitalisme nog wel het meeste af van confrontaties tussen imperialistische blokken. Onthoud dit als de VS een nieuw avontuur in het Midden-Oosten aankondigt.

1. Nieuwsbericht, “Akkoord voor verantwoorde winning van laatste Nederlandse aardgas op zee,” Rijksoverheid, 23-04-2024.
2. Rob Koster, “In roerige wereld willen overheid en industrie laatste gas uit de Noordzee halen,” NOS, 22-03-2025.
3. Chris Hensen, “55 meter boven het water prikt het ‘groenste’ platform naar restjes Noordzeegas,” NRC Handelsblad, 25-04-2025.
4. Webpagina, ‘TTF - Dutch gas trading platform,’ Gasunie, https://www.gasunie.nl/en/gas-infrastructure/ttf---dutch-gas-trading-platform.
5. Webpagina GEMS project, ‘Gas production project in the North Sea: Project N05-A,’ ONE-Dyas, https://www.gemsnorthsea.co.uk
6. Rapport, “Sectorakkoord Gaswinning in de Energietransitie,” Rijksoverheid, 23-04-2025.
7. Webpagina, ‘Onze leden,’ Element NL, https://www.elementnl.nl/onze-leden.
8. Keith Bradsher, “U.S. Gas Exports to China Stopped After Beijing Imposed Tariffs,” The New York Times, 18-04-2025.
9. Ben Berkowitz, “The argument's over: Americans pay for tariffs,” Axios, 19-05-2025.
10. Alice Hancock en Jamie Smyth, “The EU’s mysterious Russian gas plan — and what it means for US LNG exports,” Financial Times, 13-05-2025.
11. Robert Hodgson, “Can the EU really ramp up imports of US energy as Trump demands? – Analysis,” Euronews, 11-04-2025.
12. Anne-Sophie Corbeau, “Bridging the US-EU Trade Gap with US LNG Is More Complex than It Sounds,” Center on Global Energy Policy, 20-02-2025.
13. Ryan Patrick Jones en Katherine Jackson, “US, Qatar deals to generate $1.2 trillion in 'economic exchange', White House says,” Reuters, 14-05-2025.
14. Informatieblad, “Fact Sheet: President Donald J. Trump Secures Historic $1.2 Trillion Economic Commitment in Qatar,” The White House, 14-05-2025.
15. Verity Ratcliffe and Anna Shiryaevskaya, “Qatar Plans Major Expansion of Physical LNG Trading Volumes,” Bloomberg, 20-05-2025.