Skip navigation
Internationaal

Groenland: ‘Noch Deens, noch Amerikaans’

De positie van de inheemse Groenlanders te midden van geopolitiek monopoliedrift
Internationaal, Geschiedenis | Roel Hoefmaker • 1 april 2025 12:00

Dit artikel verscheen in de editie van Manifest van dinsdag 1 april 2025

Foto: Eugene Kaspersky / CC BY-NC-SA 2.0

Usha Vance, de vrouw van de Amerikaanse vicepremier JD Vance, bezocht afgelopen maand Groenland. Volgens het Witte Huis was dit een privébezoek, maar Usha werd op haar trip vergezeld door een Amerikaanse delegatie, auto's met kogelvrije ramen en de Nationaal Veiligheidsadviseur Mike Waltz. De premier van Groenland, Múte Bourup Egede, spreekt van een agressief bezoek: "De Amerikanen willen alleen een machtsdemonstratie geven. Waltz is een vertrouweling en naaste adviseur van Trump. Alleen al zijn aanwezigheid in Groenland zal ervoor zorgen dat Amerikanen vertrouwen krijgen in Trumps missie. Na het bezoek zal de druk alleen maar toenemen." Wat is hier aan de hand?

De internationale relatie tussen de VS, Groenland en Denemarken staat op gespannen voet sinds Trump begin dit jaar zijn plannen bekendmaakte om Groenland te 'hebben', 'kopen' of te annexeren. Dit tot groot ongenoegen van de inwoners van Groenland en de overheid van Denemarken waar Groenland in relatieve autonomie onder valt. In januari wees een peiling onder de Groenlanders uit dat 85 procent van de bevolking er niets voor voelt om bij de VS aan te sluiten. Vanuit Denemarken werd er sterk gereageerd op het voorstel van president Trump. Naast een ludieke tegencampagne om Californië te kopen en een symbolische reactie van het Deense koningshuis waarin het de symbolen van Groenland verwerkte in diens nieuwe familieschild, investeert Denemarken ook nog eens 2 miljard euro in hun militaire aanwezigheid in het Noordpoolgebied. De vraag is of de Groenlanders hier zelf op zitten te wachten: deze maand won de partij 'Demokraatit' de verkiezingen, met een duidelijke vraag van de kiezer om geleidelijk toe te werken naar een volledige onafhankelijkheid van Denemarken. Premier Egede liet eerder al in een zeldzaam interview met Fox News weten dat Groenlanders ‘noch Deens, noch Amerikaans willen zijn’. Te midden van alle geopolitieke spanning zet Groenland zich steeds meer af tegen zowel Amerika als Denemarken, en dit heeft alles te maken met hun bijzondere geschiedenis.

Groenland wordt al sinds 2500 voor Christus bewoond door de Paleo-Eskimo's, of de Pre-Inuit. Dit betreft geen continue bewoning want op verschillende momenten in de geschiedenis is Groenland waarschijnlijk onbewoond. Van de tiende eeuw tot aan de vijftiende eeuw vestigen enkele Scandinavische gemeenschappen zich op het eiland. De koloniale claim van (eerst Noorwegen en daarna) Denemarken op Groenland wordt historisch op deze periode gebaseerd. Vanaf de dertiende eeuw vestigen zich ook de voorouders van de huidige Inuit of 'Kalaallit' zich op het eiland. De term Inuit is in deze een brede categorische term die gegeven wordt aan een aantal inheemse bevolkingsgroepen dat al sinds mensenheugenis als nomaden rond het Noordpoolgebied woont. Dat wil zeggen in onder andere het huidige Canada, Noord-Rusland, Scandinavië en dus ook Groenland. In 1814 werd Groenland tot kolonie van Denemarken gemaakt en zeker sinds 1953 is er door de Deense autoriteiten intensief ingezet op de culturele assimilatie en 'verdeensing' van de inheemse bevolking. Een proces waar de Inuit zich sterk tegen probeerden te verzetten. Groenland is sinds 2008 een relatief autonoom land binnen het koninkrijk Denemarken. Momenteel bestaat de bevolking van Groenland voor 12 procent uit Europeanen en voor 88 procent uit Inuit en Groenlanders. De economie bestaat voor een groot deel uit visvangst, jacht, schapenteelt en toerisme.

Waarom wil Trump Groenland?

Het is duidelijk dat als men grondstoffen, kapitaal of invloed wil halen, dat de rechten van inheemse volken wereldwijd weerloos ten voeten worden getreden zodat grote bedrijven vrij spel krijgen om te nemen wat ze willen. Dit geruggesteund door beleid van de nationale overheden. Dat brengt ons bij de hamvraag van dit artikel: wat is er exact te halen en te willen in Groenland?

Allereerst: invloed. Groenland ligt strategisch tussen Rusland en Amerika en in de huidige geopolitieke spanningen is een uitbreiding van de VS in die richting dan ook een tactische zet. De locatie van Groenland laat zich dientengevolge prima lenen voor meer legerbasissen, aangezien de VS momenteel nog maar één basis op Groenland heeft. Opgelet: er ligt dus al een legerbasis. Daarnaast zet vooral ook de klimaatopwarming Groenland als strategisch punt op de kaart. Want nu de ijskappen smelten komen er rondom het land ook nieuwe potentieel belangrijke vaarroutes bij. Het opwarmende klimaat maakt van het noordelijkste gedeelte van onze aarde een zeer interessant handelsgebied. Degene die dat in handen heeft, heeft daarmee veel invloed op de wereldwijde economie.

Ten tweede: grondstoffen. De bodem van Groenland zit vol kostbare mineralen. Voor de sluiting van de laatste mijn in 1990 waren mijnbouwproducten, zoals cryoliet, kwarts, mica, lood, zink en ijzererts, zeer belangrijke exportproducten. Tevens wijst onderzoek uit dat er ook diamant, uranium en lithium aanwezig zijn; essentieel voor de productie van smartphones, batterijen en chips. In tegenstelling tot de andere grondstoffen is de ontginning van diamant, uranium en lithium tot nu toe nog niet mogelijk vanwege Groenlands dikke ijskap, maar de kans is groot dat door de opwarming van de aarde dit in de toekomst wel mogelijk wordt. Omdat de winning van uranium gepaard gaat met de nodige milieu-, veiligheids- en gezondheidsrisico's voor de lokale bevolking (zo komen er bij de uraniumwinning onder andere kankerverwekkende stoffen vrij) geldt in Denemarken een verbod op het delven van uranium. Eenzelfde verbod geldt echter niet in de VS. Gezien hun dreigende handelsoorlog met China, zouden de mineralen onder het ijs van Groenland een welkome aanwinst zijn. Nu Groenland een wens heeft uitgesproken om onafhankelijk te worden rijst de vraag wie in de toekomst toegang kan krijgen tot al dat kostbare materiaal.

Vergelijkbare situaties

De ingewikkelde situatie van Groenland is niet nieuw. Wanneer het om kostbare fossiele grondstoffen gaat, worden de leefgebieden van inheemse volken wereldwijd met voeten getreden en bedreigd. Om hun woongebied te beschermen moeten zij het opnemen tegen grote bedrijven die naar olie boren, kostbare metalen mijnen, oliepijplijnen aanleggen en bomen kappen in hun leefgebied. Daarom vormen deze volken vaak een belangrijke schakel in het beschermen van het milieu. Denk aan het verzet tegen de bomenkap in het Amazonewoud dat voornamelijk geleid wordt door de inheemse bevolking. Op veel plekken worden inheemse mensen echter gediscrimineerd en hebben ze vaak minder rechten. De rechten die ze hebben worden daarnaast ook nog vaak met voeten getreden en de nationale media kijken in zulke gevallen snel de andere kant op.

Een voorbeeld hiervan is het protest bij Standing Rock in 2016 en 2017. Zonder goedkeuring van de plaatselijke Sioux werd er in 2016 begonnen met de bouw van de 'Dakota Access pipeline' die werd aangelegd dwars door een heilig grafveld en een meer wat diende als drinkwaterreservoir voor de omringende bevolking. Oliepijplijnen in de VS lekken vaak waardoor een reëel risico ontstond dat het schone drinkwater van het hele Sioux-reservaat werd vervuild. Mensen vanuit de hele VS, waaronder veel inheemsen uit andere gebieden, kwamen demonstreren en werden hardhandig afgestraft met tasers, aanvalshonden, waterkanonnen in temperaturen van onder 0 graden celsius, of ze werden met rubberen kogels beschoten vanaf een dodelijke afstand. President Obama bezweek onder de druk van het protest en liet de aanleg van de pijplijn stoppen. President Trump startte in 2017, direct vanaf het moment dat hij het Witte Huis betrad, de constructie van de 'Dakota Access pipeline' weer op.

De inheemse stam van de Wet’suwet’en in Canada demonstreren momenteel tegen de aanleg van een gaspijplijn. Dit heeft een enorme en directe impact op het leefgebied en de manier van leven van deze inheemse bevolking. Chief Woos van de Wet'suwet'en laat weten: "Onze watervoorraad, waterbronnen, waterwegen en het gedrag van wilde dieren zijn allemaal verstoord door de pijpleiding. Onze natuurlijke zalmoogst zal worden verstoord. Ons vreedzame bestaan samen is verstoord.” Een andere lokale inwoner laat weten: "Ze hebben onze grootste bessenvelden vrijwel weggevaagd, dus we hebben niet zoveel kunnen oogsten als wat we normaal voor onze gezinnen krijgen. Vroeger dronken we het hele jaar door schoon water. Sinds ze hier de laatste twee jaar zijn, krijgen we een tijdje geel water en kunnen we het niet drinken." Waar grote bedrijven natuur- en leefgebieden bedreigen, zijn het vaak de inheemse bevolkingen van de gebieden die de effecten daarvan direct aan den lijve ondervinden.

Positie inheemse bevolking

Het lijkt alsof we in dit artikel afdwalen van de situatie in Groenland, maar toch is een begrip van de positie van inheemse bevolkingen essentieel om Trumps interesse in Groenland en de verdere ontwikkelingen te kunnen duiden. De positie van de inheemse volken wereldwijd ten opzichte van de winsten van grote bedrijven moeten we systematisch bekijken en analyseren, omdat daar de schadelijke effecten van het kapitalisme helder naar voren treden. In de conflicten die ontstaan over kostbare grond en belangrijke metalen, wordt kraakhelder hoe ver overheden en grote bedrijven in een kapitalistisch systeem gaan voor hun winst.

Vanwege hun lange connectie met bedreigde gebieden, of het feit dat deze gebieden juist omdat ze bewoond worden door inheemse volken als eerste worden aangewezen als verwerkings- of winningsgebieden, zijn het vaak de inheemse volken die direct de effecten voelen van industriële grondstofwinning. Haast altijd is er sprake van een scheve machtsverhouding vanwege hun achtergestelde positie in verschillende landen. Bovendien wordt deze verhouding actief in stand gehouden: de inheemse bevolking in de VS wordt het onder andere actief lastig gemaakt om te stemmen of om enige democratische inspraak te hebben. De leefomstandigheden op de reservaten zijn vaak abominabel vanwege slechte toegang tot medische zorg, met veel ziekte en kindersterfte tot gevolg. Discriminatie, racisme en actief politiegeweld richting inheemsen is een groot probleem. Duidelijk is dat deze groep als derderangs burgers behandeld wordt. En niet alleen in de VS.

De problemen waar de Wet’suwet’en in Canada, de Sioux in Standing Rock en wellicht (als we niet opletten) de Groenlandse bevolking mee geconfronteerd worden, zijn niet nieuw. In 1984 beschrijft de Nederlandse expert Dick de Soeten in zijn boek Hopi, deur van verleden en toekomst: dat tijdens de de Tweede Niet-Gouvernementele Organisaties Conferentie van de VN in 1981 al een link wordt gelegd tussen de bedreiging van inheemse volken en hun land en ‘transnational corporations. Daarbij worden grondstofwinningen en schadelijke neveneffecten uitgelicht, waaronder uraniumwinning. De Soeten vervolgt: “Al deze landvernietigende werkzaamheden vinden dus plaats op de grond waarop inheemse volken wonen, of die hun toegekend is, en ze vernietigen deze gebieden op een vaak schrikbarende en definitieve wijze. Zo worden traditionele bestaansmogelijkheden als landbouw, veeteelt of jacht, voorgoed onmogelijk gemaakt. Dit resulteert tenslotte in ontworteling van de betrokken inheemsengroep, áls ze de onderhavige werkzaamheden op zichzelf al overleven. In het bijzonder uraniumwinning vergt honderden kankerslachtoffers onder nabij wonende inheemsen." Dat de Verenigde Naties al in 1981 wist dat uraniumwinning enorm schadelijk is en dat vooral inheemse volken hierdoor getroffen worden, is een pijnlijk detail dat we niet onbenoemd kunnen laten.

Het beschadigen en inpikken van grote lappen grond voor winst beschrijft ook de Peruaanse schrijver, socioloog en marxistische denker José Carlos Mariátegui in 1929. In De inheemse kwestie onderzoekt hij de mogelijkheden om de inheemse bevolking van Peru te bereiken voor het socialisme. "Wat wij het inheemse vraagstuk noemen, is de feodale uitbuiting van de inheemse volkeren door de grote landeigenaars. De Indianen zijn voor 90 procent geen proletariër, maar horige. [...] Voor het Yankee of Engelse imperialisme zou de economische waarde van ons land veel minder zijn als ze naast haar natuurlijke rijkdommen niet ook kon beschikken over een achtergestelde en armoedige inheemse bevolking die ze tot het uiterste kan uitbuiten met behulp van de nationale bourgeoisie. De geschiedenis van de Peruaanse suikerindustrie, die nu in crisis is, laat zien dat haar winsten vooral gegrondvest waren op goedkope arbeid, dat wil zeggen op de ellende van de braceros. [...] De ellende van de inheemse bevolking is, nogmaals, louter het gevolg van hun onderdrukking. Het feodale latifundium handhaaft de uitbuiting en absolute overheersing over de inheemse massa’s door de klasse van grootgrondbezitters."

Sinds 1929 is er veel veranderd. Feodale overblijfselen zijn verder afgebroken ten gunste van kapitalistische uitbuitingsverhoudingen. Maar de kern van de analyse staat nog overeind. Het laat zien dat de grondslag van veel problemen van inheemse bevolkingen wereldwijd ligt in de kapitalistische uitbuiting, die vandaag de dag nog steeds gebruikmaakt van allerlei tactieken om de winsten van grote bedrijven te garanderen.

Lenin schetst in zijn werk Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme uitgebreid hoe dit proces werkt: "Wij hebben gezien dat het imperialisme economisch niets anders is dan monopolistisch kapitalisme. [...] Het monopolisme ontsproot aan het kolonialisme. Bij de talrijke ‘oude’ motieven van de koloniale politiek voegde het financierskapitaal nog de strijd om de grondstoffen- bronnen, om de kapitaalbeleggingen, om de ‘invloedssferen’ (d.w.z. sferen voor winstgevende zaakjes, concessies, monopolistische winsten enz.) en tenslotte om de uitbreiding van het exploitatiegebied in het algemeen. Toen bijvoorbeeld de Europese mogendheden, zoals in 1876, pas 10 procent van Afrika gekoloniseerd hadden, kon het kolonialisme zich nog op de niet-monopolistische wijze van ‘grijp maar wat je wilt’ ontwikkelen. Maar toen 90 procent van Afrika in bezit genomen was (omstreeks 1900), toen de hele wereld verdeeld bleek, begon noodzakelijkerwijze het tijdperk van het koloniale monopolies van een uiterst toegespitste strijd om de verdeling en de herverdeling van de wereld."

Lenin schetst hier een wereld die al volledig verdeeld is door landsgrenzen, maar die steeds opnieuw herverdeeld wordt ten opzichte van grondstoffen, bronnen en 'invloedssferen'. Dit fenomeen zien we terug in het geopolitieke conflict rondom Groenland: haar positie als een relatief autonoom gebied binnen Denemarken dat al jarenlang naar een onafhankelijke status werkt, is op zichzelf al een indeling van Groenlands positie in de wereld. Maar nu de wereldpolitiek verandert, ijskappen smelten, nieuwe noordelijke handelsroutes ontstaan en kostbare grondstoffen bereikbaarder worden, probeert de VS het gebied te verkrijgen terwijl ook Denemarken opeens de banden met Groenland wil versterken. Nieuwe lijnen worden getekend, de taart wordt opnieuw verdeeld. Monopolisme ontsproot aan kolonialisme en maakt van (monopolistisch) kapitalisme de motor achter het hedendaags imperialisme.

Conclusie

Hoe dit allemaal afloopt is gissen, maar moge duidelijk zijn dat het laatste woord hier nog niet over gesproken is. Daarom is het, zoals Mariátegui al in 1929 schreef, belangrijk om de strijd van de inheemse volken wereldwijd, socialistisch te duiden. "Het is absoluut noodzakelijk om de beweging van het inheemse of zwarte proletariaat, zowel in de landbouw als in de industrie, een duidelijk klassenstrijdkarakter te geven. [...] Alleen een dergelijke (socialistische, red.) regering kan een einde maken aan het regime van de latifundista en de industriële kapitalisten en hun definitief bevrijden van de imperialistische onderdrukking.” Nu het wereldnieuws in steeds snellere vaart tot ons komt, moeten wij scherp blijven. Of dit nu in Gaza of in Groenland gebeurt, kapitalistische imperialistische uitbuiting is altijd het beste te herkennen aan hoe er wordt omgegaan met hen die weinig middelen hebben om zichzelf te verdedigen. Want onze wereldwijde strijd is de klassenstrijd.

Gerelateerde artikelen

Imperialisme

Trump aast op Panama en Groenland

Wil je een abonnement op Manifest?

Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland

Manifest is de krant van de NCPN die maandelijks verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.

Abonneer Nu!

Zie ook

Griekenland

Nogmaals geschiedvervalsing: 100 jaar sinds de Grote Ramp

Theorie & Ideologie

Lenin in ‘Socialisme en oorlog’

Griekenland

Het einde van een ex-koning