‘We moeten overschakelen op een oorlogsmentaliteit.’ Deze uitspraak van onze voormalige minister-president heb je hoogstwaarschijnlijk wel gehoord. Volgens Mark Rutte moet het budget van defensie fors omhoog, en gelukkig voor hem is het huidige kabinet hier al mee bezig: 1,2 miljard euro bezuinigen op onderwijs om ruimte te maken voor meer investeringen aan defensie. Het is duidelijk waar het Noord-Atlantisch kapitaal zich op voorbereidt.
“Deze oorlog wordt niet gevoerd omdat de ene kant zich wil bevrijden van nationale onderdrukking, terwijl de andere kant deze daarentegen wenst te handhaven. Deze oorlog is een oorlog tussen twee groepen van onderdrukkers, tussen rovers, en hij wordt gevoerd om de buit te verdelen en om wie Turkije en de koloniën zal gaan leegplunderen.”
-V. I. Lenin (1916)1
De ‘imperialistische oorlog’ is niet nieuw. Al in 1916 schreef Vladimir Lenin Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme. Met dit werk bracht hij een waardevolle analyse over de ontwikkeling van het kapitalisme, die tot de dag van vandaag nog relevant is. Lenin schreef dit werk op basis van de Eerste Wereldoorlog. Daarom zet ik dit werk beknopt uiteen, waarna ik laat zien hoe deze analyse toepasbaar is op de Eerste Wereldoorlog. Op deze manier kunnen we de huidige ontwikkelingen beter begrijpen.
Het imperialisme
In het vroege stadium van het kapitalisme werd de economie gekenmerkt door vrije concurrentie, voornamelijk tussen kleinere bedrijven. De industrialisatie kwam op en daarmee steeg de productie. Centrale natiestaten begonnen zich te ontwikkelen om de positie van de burgerij (de kapitalistische klasse) te behoeden. Zo werd er bijvoorbeeld geïnvesteerd in de infrastructuur om de handel efficiënt te laten draaien. Naarmate het kapitalisme zich ontwikkelt, zien we dat er steeds grotere bedrijven opkomen. Deze grote ondernemingen verdringen de kleintjes en gaan uiteindelijk samensmelten met de banken: er ontstaan monopolies en het financierskapitaal speelt een dominante rol in de economie.
Richting het einde van de negentiende eeuw hadden kapitalistische grootmachten bijna de hele wereld veroverd. Doordat de wereld tussen hen ‘verdeeld’ was, kon verdere uitbreiding vanaf toen alleen nog door herverdeling. Dat leidt onvermijdelijk tot een botsing tussen kapitalistische machten die hun winst willen uitbreiden, zoals we tijdens de Eerste Wereldoorlog kunnen zien.
De Eerste Imperialistische Wereldoorlog
In 1871 werd Duitsland een centrale natiestaat. Deze jonge staat had ambitieuze plannen om een kapitalistische grootmacht te worden. Dankzij haar snelle industriële groei en technologische vooruitgang stond Duitsland op het punt om de wereldhegemonie van Engeland over te nemen. Om haar doel te bereiken, moest Duitsland haar Franse en Engelse concurrenten uitschakelen en hun invloed overtroeven.
Voor Engeland was de Duitse opkomst een directe bedreiging. Het Engelse kapitaal wist dat het vernietigen van deze nieuwe concurrent essentieel was om haar dominante positie te behouden. Tegelijkertijd bood een oorlog tegen Duitsland een kans om haar koloniën over te nemen, een vooruitzicht dat ook Frankrijk aantrok.
De aanslag op de Oostenrijk-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand, door een Servische nationalist, bood Duitsland een uitgelezen kans om een oorlog te initiëren. Met de steun van Duitsland verklaarde Oostenrijk-Hongarije op 28 juli 1914 de oorlog aan Servië. Rusland greep deze situatie aan als een gelegenheid om zijn markten op de Balkan verder uit te breiden. Dit leidde al snel tot een kettingreactie, waarbij ook Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk in het conflict betrokken raakten.
Imperialistische oorlogen komen niet voort uit idealen van vrijheid en democratie, maar zijn een direct gevolg van de strijd om markten en grondstoffen - zoals de uitgestrekte olievoorraden in het oosten van Oekraïne. Het is geen beleidskeuze van bepaalde individuen, maar een onvermijdelijk gevolg van het privaat eigendom en de kapitalistische ontwikkelingen. In deze tijd van groeiende oorlogsdreiging is Lenin’s analyse van cruciaal belang. Het benadrukt niet alleen het belang van een sterke vredesbeweging, maar ook de noodzaak van een strijd tegen het kapitalisme. Het laat zien dat de huidige en toekomstige oorlogen van de NAVO alleen in het belang van de burgerij zijn, terwijl arbeiders worden gebruikt als kanonnenvoer.
Sem Coenen is docent in opleiding voor het vak geschiedenis en lid van het afdelingsbestuur van CJB Limburg.
- Lenin, V. I. (1916) Over een karikatuur op het marxisme en over het ‘imperialistische economisme’
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die maandelijks verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
