Hoe het Scottsboro-proces de internationale anti-racisme protestbeweging beïnvloedde

Het is meer dan vier jaar terug dat de wereldwijde Black Lives Matter demonstraties ontstonden na de racistische moord in de Verenigde Staten door de politie op George Floyd. Ook in Nederland vonden talloze demonstraties plaats. In Nederland werd er gezegd dat dit de grootste demonstraties waren tegen anti-zwart racisme. Duizenden mensen die op een militante manier demonstreerden tegen racisme is sowieso niet iets dat we vaak hebben gezien in Nederland. De claim dat dit de grootste demonstraties tegen racisme waren in Nederland is echter niet juist. Misschien wel in absolute aantallen, maar verhoudingsgewijs niet. In de jaren dertig woonden er veel minder mensen in Nederland, maar ook toen waren er al enorme demonstraties en andere acties die nadrukkelijk tegen racisme gericht waren. Anton de Kom speelde hier, samen met de Communistische Partij van Nederland (CPN), een essentiële rol in.

Ik heb het namelijk over het Scottsboro-proces van 1931 in de VS. Negen zwarte jongens werden toen vals beschuldigd van het verkrachten van twee witte vrouwen, kregen het doodvonnis, en zouden in de elektrische stoel terechtkomen. Op dat moment was de jongste veertien, en de oudste twintig jaar oud. Uiteindelijk, na een lange wereldwijde strijd, kwamen alle negen jongens vrij en werd hen de dood bespaard.

Strijd in VS

Nadat de jongens ter dood werden veroordeeld, was er niet heel veel kritiek op dit racistische besluit. Wie hier echter wel kritiek op had was de Communistische Partij van de Verenigde Staten. Die had al snel door dat dit racistische onzin was en streed hiertegen. Zij plaatsten de strijd ook in een bredere context en gaven aan dat de witte vrouwen, die werden gedwongen om de jongens te beschuldigen van verkrachting, zelf ook slachtoffer zijn van het systeem. Mede hierdoor trok één van de witte vrouwen haar aanklacht in en zei gedwongen te zijn om deze aanklacht in te dienen. Later streed ze zelfs mee voor hun vrijheid. Toch bleven de jongens beschuldigd van verkrachting.

Even nog iets eerder terug. Het is 1919 en John Reed, een witte man uit de VS, is bij de Russische Revolutie geweest, die hem zeer inspireerde. Reed heeft hier ook het bekende boek, tien dagen die de wereld deden wankelen, over geschreven. In 1919 is de Komintern opgericht en er zijn talloze discussies over de situatie in verschillende landen. John Reed vraagt of hij iets kan vertellen over de zwarte bevolking aan Lenin. Lenin reageert dat dit absoluut noodzakelijk is! Het is misschien wel het begin van de solidariteit van de internationale Communistische beweging met de zwarte bevolking in VS tegen racisme. De Communistische Partij van de Verenigde Staten wordt opgericht en strijd vanaf het begin tegen racisme in tegenstelling tot de sociaaldemocratische ‘socialistische’ partij. De Communistische Partij geeft vanaf 1928 een grotere prioriteit aan de strijd tegen racisme in de Verenigde Staten.

In 1929 was er natuurlijk de economische crisis die in heel de wereld enorme gevolgen had voor de arbeidersklasse. De verslechteringen die bij een economische crisis horen, worden echter niet slaafs geaccepteerd en er wordt gestreden. Overal worden in het bijzonder zwarte en witte arbeiders gezamenlijk opgeroepen om te strijden, en op tal van plekken gebeurt dit ook. Het is in deze context dat de heersende klasse het racisme verder begint op te voeren om enerzijds de arbeidersklasse te verdelen en de zwaardere onderdrukking in de koloniën goed te praten. Hierbij kwam de Ku Klux Klan ook goed van pas. Zij staan vooral bekend als een racistische organisatie, maar ze vielen ook radicale leiders uit de arbeidersbeweging in de Verenigde Staten aan. Deze terreur kwam de heersende klasse in de Verenigde Staten goed uit. Naast zwarte organisaties was de Communistische partij de enige organisatie die niet enkel uit zwarte mensen bestond, die vocht tegen racisme, en deze strijd ook verbond aan de bredere klassenstrijd. Hierdoor kreeg het ook steeds meer invloed binnen de zwarte arbeidersklasse. Het consequent oproepen van de witte arbeiders tot solidariteit en strijd tegen racisme was nieuw. Ook voor witte arbeiders was dit overigens niet altijd zonder gevolgen in de zwaar racistische VS. De Communistische Partij was alert op de racistische klassenjustitie. Toen ze op de hoogte gebracht werden van het Scottsboro proces begonnen zij meteen hiertegen te protesteren. Hier bleef het echter niet bij, want al vrij snel begonnen ze de verdediging van de jongens op zich te nemen d.m.v. de internationale rode hulp in de Verenigde Staten, ook wel International Labor Defense genoemd.

Deze rode hulp was in de jaren twintig door de Komintern opgericht tegen de klassenjustitie van de heersende klasse in verschillende landen nadat de revolutionaire woelingen niet meer bestonden. Het zorgde niet alleen voor hulp wanneer arbeiders actief in de klassenstrijd juridisch onderdrukt werden, maar daarnaast ook voor grote solidariteit, en de ontmaskering van de hypocrisie van het kapitalistische rechtssysteem. Dit was ook de insteek in de verdediging van de negen onschuldige jongens. Er werd een jarenlange brede strijd voor de vrijlating van de jongens gevoerd.

Strijd internationaal

De strijd voor de vrijheid van de jongens beperkte zich niet tot de VS, maar werd wereldwijd gevoerd. In Duitsland ontstonden de eerste buitenlandse protesten tegen dit racisme, welke zich richtte op het consulaat van de VS. Een van de redenen dat dit als eerste in Duitsland ontstond was dat daar de grootste communistische partij van Europa zat, en omdat het zwarte bureau van de Komintern in de Duitse havenstad Hamburg gevestigd was. Een bureau van zwarte communisten die wereldwijd arbeiders uit Afrika en de Afrikaanse diaspora wilden organiseren. Zij waren dan ook vanaf het begin actief in de campagne voor de vrijlating van de jongens. Maar wanneer ik zeg dat de strijd internationaal was dan bedoel ik ook echt internationaal. Ook in Afrika, Azië, Zuid-Amerika, en het Midden-Oosten ontstonden protestbeweging tegen de, door de heersende klasse van de Verenigde Staten, voorgenomen moord op de jongens. Een Mexicaanse revolutionair gaf niet voor niets aan dat er een vergelijkbare Scottsboro situatie was in elk land. We horen vooral veel over de communistische partij van Cuba na de revolutie, maar ook in de jaren 30 waren zij zeer actief, en leidend in de strijd tegen racisme in Cuba. Bij een demonstratie voor de vrijlating van de Scottsboro jongens werd zelfs een 23-jarige witte Cubaanse communist vermoord door de politie. Ook in Chemnitz stierven er twee Duitse communisten bij demonstraties voor de Scottsboro jongens.

In Europa kreeg de campagne een boost toen Ada Wright, de moeder van twee broers die aangeklaagd werden in het Scottsboro proces, in 1932 een reis door Europa begon. Hierbij sprak zij op plekken waar er op dat moment ook strijd, zoals bijvoorbeeld stakingen, was. Zo ook in België waar ze opgepakt werd. Ook in het toenmalige Tsjechoslowakije werd ze opgepakt en in de gevangenis gegooid, toen ze wilde spreken en haar solidariteit betuigen. In meerdere Europese landen werd ze echter geweigerd te spreken. Ook de nazi's probeerden haar komst naar Duitsland te verhinderen. Dit is niet raar want de nazi's keken juist enorm op naar de onderdrukking van zwarte mensen in de VS en de Jim Crow-wetten. Segregatie was een voorbeeld voor wat ze ook in Duitsland wilden toepassen.

Nederland

Ook in Nederland komen er al snel berichten over de voorgenomen moord binnen, en de internationale Rode hulp brengt het al snel onder de aandacht. De internationale Rode hulp was in Nederland in 1925 opgericht. Het staat hier in Nederland vooral bekend om de Duitse politieke vluchtelingen die ze hielpen opvangen. In het begin echter kreeg vooral de Indonesische vrijheidsstrijd veel aandacht. Deze consequente antikoloniale houding heeft er mede aan bijgedragen dat Anton de Kom actief werd binnen de CPN. Vanaf in ieder geval december 1931 was hij actief in de strijd voor de vrijheid van de jongens in Scottsboro. In elk land werd de strijd gekoppeld aan lokale thema's, en in landen met koloniën ook aan de antikoloniale strijd. Anton de Kom koppelde dit dan ook aan de destijdse klassenjustitie van Suriname, die hij later ook zelf zou ervaren toen hij in Suriname arbeiders ging organiseren. Meerdere Surinamers in Nederland werden betrokken bij de Scottsboro campagne en spraken bij bijeenkomsten. Er wordt een Scottsboro Comité opgezet en met de secretaris daarvan reist Anton de Kom heel het land door. Er waren demonstraties in Amsterdam en Rotterdam, maar ook in veel kleinere plaatsen. Arbeiders stuurden vele protestbrieven naar het consulaat van de Verenigde Staten in Den Haag. Ook in Nederland werd Ada Wright, de moeder, uitgenodigd om te spreken op meerdere plekken in het land. Ze doet ons land twee keer aan en telkens nemen arbeiders aan het eind van de bijeenkomst resoluties aan om te protesteren. Ze wordt in Nederland vaak begeleid door David Wijnkoop, een van de oprichters van, en Kamerlid voor, de communistische partij van Nederland, die haar speeches heeft vertaald. Ook met Indonesiërs die strijden voor onafhankelijkheid is ze hier in Nederland actief. Op het anti-oorlogscongres van 1932 in Amsterdam deelden Ada Wright en Anton de Kom het podium. Dit internationale congres werd bezocht door communisten en anti-imperialisten van over de hele wereld. Hier stelde Anton de Kom zich voor als vertegenwoordiger van de gekleurde en koloniale onderdrukte uitgezogen massa.

Het Scottsboro Comité werd een breed comité met veel personen van verschillende organisaties: vertegenwoordigers van de Liga tegen imperialisme maar ook tal van sociaaldemocraten. Ada Wright mocht ook op de radio bij de VARA, al werd haar speech wel vervalst. De sociaaldemocratische leiding houdt zich, net als in de rest van Europa, niet bezig met de campagne. Net als nu was de strijd tegen racisme geen prioriteit voor hen. Sterker nog, de sociaaldemocraten verspreiden zelf racistisch gedachtegoed en racistische praktijken. Dit is ook iets dat Anton de Kom benadrukt wanneer hij bekritiseert dat het Scottsboro proces weinig aandacht krijgt in de sociaaldemocratische pers. Het laat hun klassen standpunt zien, zegt hij.

Sovjet-Unie

In de Sovjet-Unie was vanaf het begin al veel solidariteit, en werden er tal van massale protesten georganiseerd waar duizenden arbeiders bij aanwezig waren. Ook een collectieve boerderij werd vernoemd naar de gevangen jongens. Afro-Amerikanen die door het land reisden gaven aan dat de arbeiders daar beter van de misdaad op de hoogte waren dan mensen in de VS zelf. Niet gek natuurlijk, de strijd tegen nationale onderdrukking was namelijk een fundamenteel onderdeel van de revolutionaire beweging die de Oktoberrevolutie mogelijk maakte. Daarnaast werd de bevolking nadrukkelijk opgebouwd in internationale solidariteit, en de bevolking uit de voormalig Russische koloniën werden geëmancipeerd. Toen werd het al duidelijk dat racisme niet opgelost kan worden onder kapitalisme, maar dat daar socialisme voor nodig is.

Lessen van de strijd

De Black Lives Matter beweging is inmiddels een beetje ingezakt, maar de strijd tegen racisme blijft actueel. Ook is er nog veel te leren van de geschiedenis. Martin Luther King, Malcolm X en de burgerrechtenbeweging zijn vaak bekend. De radicale oorsprong van de burgerrechtenbeweging wordt verzwegen. Het is duidelijk waarom, want het waren communisten en de Communistische Partij van de Verenigde Staten die de basis hiervan legden en de strijd koppelden aan de klassenstrijd. Ook werd de strijd echt internationaal gemaakt en werd imperialisme bekritiseert. Het gaat vaak over racistisch politiegeweld, maar denken we echt dat alleen de politie een racisme probleem heeft? Wat te denken van alle militairen die over heel de wereld gaan om te moorden en verkrachten in het belang van multinationals. Nederlandse militairen zijn nu actief in West-Afrika onder het mom van Chinese en Russische dreiging. Wat een lef om met militairen naar het gebied te gaan waar mijn voorouders zijn gekidnapt, om onder brute omstandigheden te werken om plantagehouders in Suriname rijker te maken, en dan te zeggen: het is voor je vrijheid. Laat ik duidelijk maken dat Nederlandse militairen nergens op de wereld vechten voor vrijheid. Ondanks alle propaganda die ze maken, worden de buitenlandse militairen gehaat in de verschillende landen die ze bezetten. Dit maakt het ook gevaarlijk voor hen om daar te zijn.

In tijden waarbij termen als wit privilege populair zijn en er wordt gedaan alsof alle witte mensen profiteren van racisme is het belangrijk om te weten hoeveel antiracistische en antikoloniale solidariteit er was vanuit witte arbeiders. Voorbeelden van hartverwarmende solidariteit worden niet voor niets verzwegen. Dit wordt duidelijk als je serieus het leven en de activiteiten van Anton de Kom en de context waar dit in gebeurde bestudeert. Alleen door het heersende anticommunisme, dat helaas ook veel antiracisten en hun organisaties overneemt, is dit niet bekend.

Het anticommunisme van liberalen en sociaaldemocraten is niet nieuw. De krant Manchester Guardian, de voorloper van de nu zogenaamd linkse The Guardian, zei tijdens alle demonstraties dat de jongens waarschijnlijk eerder vrij zouden zijn gekomen als de communisten er niet bij betrokken waren. Dit staat in schril contrast met wat jaren later een van de mannen zei. Hij vond juist dat ze zijn leven hebben gered. Niet voor niets zei de moeder van een van de jongens dat het de eenheid van zwarte en witte arbeiders was, dat ervoor heeft gezorgd dat het doodvonnis niet uitgevoerd kon worden.