Hoe organiseer je een staking voor Palestina?

Van maandag 9 tot en met donderdag 12 december werd er gestaakt op de Universiteit van Amsterdam (UvA), omdat de instelling weigert de banden met Israël te breken en het demonstratierecht te beschermen. De staking werd georganiseerd vanuit vakbond FNV, met als drijvende kracht het actiecomité UvA Staff for Palestine.

De actie was een doorbraak in de houding van de FNV, die op z’n minst voorzichtig omgaat met het ‘onderwerp’ Palestina en nooit eerder hiervoor staakte. Het is een voorbeeld van collectieve strijd, democratische organisatie en het smeden van eenheid onder de deelnemende stakers. Daardoor is dit een ervaring waarop voortgebouwd kan worden, bijvoorbeeld in de strijd tegen bezuinigingen op het onderwijs.

Om meer inzicht te krijgen in de lessen die de stakers in Amsterdam hebben geleerd, ging Manifest het gesprek aan met Sam Hamer, juniordocent Sociologie, over de staking, het proces ernaartoe, de verhouding tussen het actiecomité en de vakbond en het advies dat hij heeft aan medewerkers van andere universiteiten.

Om te beginnen: hoe zag de staking eruit?
“‘s Ochtends vormden we ‘picket lines’ op de campuslocatie van die dag, waar we het gesprek aangingen met collega’s. In de middag organiseerden we ‘teach-ins’, hoorcolleges over onze eisen, in een openbare ruimte, zodat mensen gemakkelijk aan konden sluiten. Op maandag over wat de UvA moet doen om het demonstratierecht te beschermen, op dinsdag over een democratische commissie om samenwerkingen te beoordelen op ernstige mensenrechtenschending en op woensdag over het tot nader onderzoek opschorten van de samenwerking met Israëlische instellingen.

Op dag vier organiseerden we een grote demonstratie. Dat begon met een sit-in in de lobby van Roeterseilandcampus, zoals we dat elke week doen: in stilte, met protestborden en een speaker met het geluid van een kloppend hart. De meeste mensen staan dan even stil en kijken naar ons, om het mee te maken. Het voelde krachtig om daar met zoveel mensen te zitten. Afsluitend liepen we in een mars naar het Maagdenhuis.”

Wat was het resultaat?
“Het CvB heeft onze eisen nog niet ingewilligd, maar ze zeiden wel opeens dat ze een nieuwe versie hadden van de demonstratieregels. De ondernemingsraad wist echter van niks, en toen zij navraag deden bleek dat de kaders pas vrijdag over een week af zouden zijn. Inmiddels weten we dat deze grotendeels hetzelfde zijn als voorheen, maar het verbod op ‘culturele en politieke uitingen’ is wel verwijderd. Maar praktisch zal er waarschijnlijk niks veranderen. Als studenten weer de Roeterseilandcampus gaan bezetten, wordt de politie net zo snel gebeld om hen van de campus te slaan.

Hetzelfde geldt voor de banden met Israëlische instellingen. Die zijn nog niet verbroken of gepauzeerd. Wel heb ik er vertrouwen in dat de commissie die is opgericht om samenwerkingen te evalueren tot de juiste conclusie zal komen, omdat ze zeggen ook te gaan kijken naar de context. Het onderzoek op Israëlische universiteiten is zo direct verbonden met genocide en apartheid. Zo zijn er bijvoorbeeld campussen op bezet Palestijns gebied. Dan kunnen ze bijna niet anders concluderen dan dat de banden met Israëlische instellingen verbroken moeten worden, zoals een commissie in Tilburg ook heeft gedaan. Alleen, hun advies is tot nu toe genegeerd, en we willen voorkomen dat dit hier ook gebeurt.

Verder was het heel effectief in het wortelen van de vakbond binnen de universiteit. Waar we echt tegenaan liepen was dat de vakbond eigenlijk niet op de werkvloer aanwezig is: we zijn al een half jaar bezig met dit proces, en ik spreek collega’s die al jarenlang lid zijn van de FNV en niet eens wisten dat dit aan de hand was. Het heeft de vakbond weer relevant gemaakt. Daarnaast hebben mensen, heel praktisch, gewoon leren spreken met hun collega’s over onderwerpen als deze.”

Wat zijn jullie vervolgstappen?
“We hebben een enquête verstuurd, waarin FNV’ers kunnen stemmen op wat goede vervolgstappen zijn en over hoe lang die moeten plaatsvinden. Aan het einde van de kerstvakantie kunnen we daaruit waarschijnlijk conclusies trekken. In de tussentijd hebben we een petitie opgesteld, voor collega’s die nog niet zo ver zijn om te staken, waarmee we in januari van deur tot deur gaan om collega’s aan te spreken. Voor mij voelt het logisch om in februari of maart weer acties op te zetten: misschien ook hardere acties, bijvoorbeeld staken voor onbepaalde tijd.”

In andere landen hebben we al gezien dat vakbonden bijvoorbeeld wapentransporten naar Israël blokkeerden, maar het lijkt erop dat dit de eerste staking voor Palestina in Nederland was. Kan je meer vertellen over hoe jullie dit voor elkaar hebben gekregen?
“Na de enorme escalatie die volgde op 7 oktober begonnen we ons te organiseren in een actiecomité, UvA Staff for Palestine. We begonnen activiteiten te organiseren waarvan we wisten dat het haalbaar was met een kleine groep. Hoorcolleges, sit-ins, praten met het CvB en de ondernemingsraad. Van twintig mensen groeiden we langzaam naar veertig rond april, toen duidelijk werd dat studenten ook super gefrustreerd waren en een bezetting van de Roeterseilandcampus aan het plannen waren.

Dat het CvB ervoor koos om de studenten te laten ontruimen, zorgde ervoor dat nog veel meer mensen zich bij ons aansloten en gaf ons het lef om grotere activiteiten te organiseren. De dag na de ontruiming organiseerde ik een vergadering, om te zeggen: “Als medewerkers van deze universiteit kunnen wij hier een stokje voor steken.” Tot mijn verbazing kwamen daar bijna tweehonderd mensen op af. Tijdens de vergadering begon de politie met het ontruimen van een nieuwe bezetting aan de Oudemanhuispoort. We konden live meekijken hoe onze studenten en collega’s in elkaar werden geslagen. Veel mensen zaten in tranen te kijken. Dat zorgde dat we echt de urgentie voelden, waarmee we de eisen voor onze staking zijn gaan opstellen.

De insteek was dat mensen ze redelijk zouden vinden, ook als ze wat minder kennis hebben over de situatie in Palestina. Daarnaast moest de FNV zich erachter kunnen scharen. Oorspronkelijk hadden we het idee om ‘cops off campus’ te eisen, zodat demonstraties nooit meer weggeslagen kunnen worden, maar de FNV kon dat niet eisen. Ze gaven aan dat de politiebond ook onderdeel van de FNV is en ze niet tegen de politie kunnen zijn. Daarnaast is het niet tactisch om iets te eisen wat tegen de wet in gaat. Dus toen verlegden we de focus naar de procedures rondom demonstraties en politie-inzet.

Op een vergadering om de eisen te presenteren stemde 92 procent van de FNV-leden voor. De bestuurder van de bond noemde zelfs dat er nog nooit zoveel activiteit was geweest. Bij een cao-stemming hadden ze normaal vijftig tot honderd leden die stemden, nu opeens tweehonderd. Uiteindelijk organiseerden we op 26 november een ledenraadpleging, waarbij 84 procent stemde voor een staking. Vervolgens hadden we iets meer dan een week om alles te plannen en organiseren. Dat was best wel stressvol, ik wist niet dat het zoveel energie kost om niet te werken.”

Het unieke aan deze staking is dat het, naast de eis om de bescherming van het demonstratierecht, vooral gaat om internationale solidariteit, terwijl de vakbond normaal actie voert voor arbeidsvoorwaarden en cao’s. Hoe kunnen die twee elkaar versterken?
“Het is niet per se zo dat internationale eisen jouw strijd voor een betere cao versterken, maar het gaat hier om iets waar mensen om geven. Het is heel duidelijk dat er wat mis gaat in Palestina, en je zou willen dat je vakbond, als vertegenwoordiger van jouw macht als werker, daarvoor op kan staan. Maar het heeft de arbeidersbeweging op de UvA zeker versterkt. Meer dan de helft van de stakers waren nieuwe vakbondsleden, waaronder veel jongeren. Stel dat er gestaakt gaat worden tegen de onderwijsbezuinigingen dan schat ik in dat zij allemaal mee zullen doen. Het is onze taak om uit te leggen dat de genocide in Gaza en de bezuinigingen verbonden zijn: het is niet toevallig dat onze overheid miljarden uit het onderwijs haalt en in het leger stopt, en vriendjes is met Israël.”

Welke rol speelden de studenten?
“Ze waren op elk moment welkom om ons te steunen, in de picket line stonden we vaak met hen samen. Het was fijn om te merken dat veel studenten, de ASVA (de studentenvakbond aan de UvA, red.) en andere studentenorganisaties meededen.”

Is er iets wat je achteraf anders zou doen?
“De tijd tussen onze eerste acties en de staking was best wel lang, en weinig anderen hadden zin om met het officiële proces aan de gang te gaan. Pas toen we echt gestemd hadden om te staken, werden mensen actief binnen de FNV. Dat was mooi om te zien. Maar tot die tijd was ik eigenlijk de enige contactpersoon tussen de FNV en UvA Staff for Palestine. Er zijn meerdere momenten geweest die het hele proces hadden kunnen ontsporen, waarbij het handig was geweest om steun te hebben vanuit collega’s die ook de noodzaak van het FNV-proces inzagen.

Iemand binnen de vakbond had bijvoorbeeld voorgesteld dat er minstens tweehonderd mensen voor onze eisen moesten stemmen. Uiteindelijk is dat goed gekomen, maar voor je het weet wordt daardoor het hele traject gestopt. Eigenlijk is het een onredelijke vraag van een bond die normaal al moeite heeft om vijftig tot honderd mensen te laten stemmen.”

Hoe werd er vanuit de FNV gereageerd op dat jullie gingen staken voor Palestina?
“Ik kan natuurlijk niet op individuele reacties ingaan, maar laten we zeggen dat niet iedereen enthousiast was. De bestuurders gingen er uiteindelijk wel echt voor, ook omdat er zoveel energie was vanuit de leden. Telkens wanneer de twijfels opkwamen, was het onze actiebereidheid die dat verhielp.”

Gaan jullie nog door als UvA Staff for Palestine, nu bijna iedereen daar lid is geworden van FNV?
“De vakbond is een belangrijk strijdmiddel van de werkende klasse. Het is niet een soort politieke partij waarbij je je aansluit omdat je in alle standpunten gelooft, maar een middel waarmee arbeiders een vuist kunnen maken. Wij blijven ons echter ook organiseren in UvA Staff for Palestine, dat maakt het makkelijker om medewerkers te betrekken die nog geen vakbondslid zijn. Het is daarnaast de eerste keer dat FNV staakt voor Palestina, dus we vinden het belangrijk om zelfstandig te kunnen opereren. Als wij het niet eens zijn met een beslissing, zoals de paar keer dat het proces bijna strandde, hebben we in ieder geval nog een platform om verder mee te organiseren.”

Ter afsluiting: welk advies kan je mensen op andere onderwijsinstellingen meegeven?
“Ga alvast wortelen op de universiteit. Wij hadden het ‘geluk’ dat het studentenkamp zo enorm werd, waardoor veel collega’s opeens actief werden. Cruciaal was dat er al bestaande structuren waren die gebruikt konden worden. Doordat UvA Staff for Palestine al kort na 7 oktober was opgericht, konden mensen zich gemakkelijk aansluiten.

De politieke sturing vanuit de CJB-afdeling aan de UvA was ook fijn, dat ik mensen om me heen had die een inschatting konden maken van wat nu een goede volgende stap zou zijn. Het hielp ook dat ik voor die tijd al naar vakbondsvergaderingen ging, dat ik een bekend gezicht was. Daardoor namen anderen binnen de FNV het serieus toen we in actie wilden komen voor Palestina.”