Moldavië, tussen Oost en West

Op 28 september vonden er parlementsverkiezingen plaats in de voormalige Sovjetrepubliek Moldavië. Sinds het land zich in 1991 heeft afgesplitst van de toenmalige Sovjet-Unie zijn er spanningen in de jonge republiek. Zowel kapitaalgroepen in de Verenigde Staten (VS) en Europese Unie (EU) als Rusland vechten om de macht. Dit heeft in de jaren ’90 zelfs geleid tot een burgeroorlog. Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen, hoe moeten we de uitslag duiden en wat zegt dit over de machtsstrijd tussen de VS, EU en NAVO en Rusland op ons continent?

Beknopte geschiedenis

Moldavië ligt tussen Roemenië en Oekraïne en heeft zo’n 2,5 miljoen inwoners. De republiek is de afgelopen 250 jaar onderdeel geweest van het Ottomaanse Rijk, het Russische Keizerrijk, De Sovjet-Unie, het Koninkrijk Roemenië en vervolgens weer de Sovjet-Unie. Door deze geschiedenis bestaat de bevolking naast Moldaviërs uit Russische, Oekraïense, Joodse, Gagaoezische en Bulgaarse minderheden. Na het uitroepen van de onafhankelijkheid in 1991 raakte Moldavië verwikkeld in een burgeroorlog tussen het voornamelijk Russischsprekende gebied aan de oostkant van de rivier Dniester (ook wel Transnistrië genoemd), gesteund door Rusland en Oekraïne, en Moldavische nationalisten aan de westkant van de Dniester, gesteund door Roemenië. Transnistrië vocht voor onafhankelijkheid van Moldavië uit angst voor een Roemeense annexatie zoals in 1918. Roemenië kwam niet veel jaren daarna onder een fascistisch bewind te staan. Het land vocht als grootste partner van Nazi-Duitsland mee aan het Oostfront, onderdrukte de rechten van minderheden en droeg op verschrikkelijke wijze bij aan de holocaust.

Roemenië en Moldavië delen twee varianten van dezelfde taal (zoals Nederland en Vlaanderen) en dit werd door Moldavische en Roemeense nationalisten en unionisten1 gebruikt om Moldavië voorgoed uit de Russische invloedsfeer te krijgen en toegang te krijgen tot de Moldavische landbouw en industrie. Onder het mom van het verdedigen van de Transnistrische bevolking stuurde Rusland via Oekraïne een leger om hen te hulp te schieten, en dus ook daar industrie veilig te stellen. Ook Oekraïense fascistische bataljons van de ‘Oekraïense Nationale Vergadering – Oekraïense Volkszelfverdediging’ vochten mee aan de Transnistrische kant omdat een derde van Transnistrië etnisch Oekraïens was. Uiteindelijk duurde de oorlog vier maanden en kostte het duizend mensen het leven. De uitkomst van de oorlog was de de facto oprichting van de niet-erkende staat Transnistrië op het grondgebied van de Republiek Moldavië dat tot de dag van vandaag ‘verdedigd’ wordt door daar gestationeerde Russische troepen.

Moldavië heeft sinds haar onafhankelijkheid verschillende burgerlijke regeringen gehad. De ene meer pro-EU en dan andere meer pro-Rusland. Deze scheidslijn was echter niet altijd even hard. Zo was president Vladimir Voronin van de zogenaamde ‘Partij van Communisten’ (waar de NCPN geen banden mee heeft; het betreft een sociaaldemocratische en nationalistische partij – red.) voor goede betrekkingen met Rusland, maar is zijn partij ook de integratie in de EU gestart. Deze partij werd in 2009 middels een ‘kleurenrevolutie’ afgezet en sindsdien, met uitzondering van de periode tussen 2016 en 2020, zwaaien pro-EU partijen de scepter.

De verkiezingen van 2024

Met al het eerdergenoemde in het achterhoofd kunnen we nu gaan kijken naar de verkiezingen van 2024. In Moldavië bestond de verkiezing uit twee delen. Het verkiezen van de president en het stemmen in een referendum over het streven om bij de EU te gaan te verankeren in de grondwet.

De presidentsverkiezingen verliep voornamelijk tussen huidige president Maia Sandu die een pro-EU koers vaart en de kandidaat van de Socialistische Partij (PSRM) Aleksander Stojanoglo die ook voor Europese integratie is maar een neutralere houding wil m.b.t. Rusland.2 De verkiezing werd met 54% van de stemmen na een tweede ronde gewonnen door Maia Sandu. De doorslaggevende factor voor haar verkiezing was de stem van Moldaviërs die in de EU en VS wonen. Binnen Moldavië zelf kreeg Stojanoglo 52 procent van de stemmen. Het referendum werd door het pro-EU kamp gewonnen en wederom door de in het buitenland wonende Moldaviërs. Uiteindelijk stemde 50,4 procent ‘Da’ voor de grondwetswijziging.

De verkiezing werd geteisterd door buitenlandse inmenging uit zowel het westen als het oosten. Zo werden mensen vanuit Rusland aangehouden met grote sommen geld om stemmen te kopen.3 Hiernaast deelde EU-chef Ursula von der Leyen een cadeautje uit van 1,8 miljard euro terwijl ze de Moldaviërs opriep te gaan stemmen.4 In Rusland, waar een kwart miljoen Moldaviërs wonen, werden slechts twee stembureaus geopend in Moskou waar in totaal maximaal 10.000 mensen konden stemmen.5 Tijdens haar ambtsperiode verbood president Sandu onder het mom van ‘desinformatie’ zes Ruslandgezinde televisiezenders en sloot ze talloze Telegramkanalen die van hetzelfde verdacht werden.6 Ook pronkten de logo’s van o.a. USAID (inmiddels opgeschort), UKAID en het Koninkrijk der Nederlanden onderaan de website van de Moldavische Kiescommissie.7 Duidelijk mag zijn dat er hard touwgetrokken word tussen de VS, EU en Rusland om Moldavië in haar invloedsfeer te krijgen of te behouden.

Recente verkiezingen en buitenlandse inmenging

Afgelopen zondag, 28 september, waren er opnieuw verkiezingen in Moldavië. Ditmaal de parlementsverkiezingen. Ook bij deze verkiezingen vochten pro-EU en Ruslandgezinde partijen om de macht. De partij PAS van president Maia Sandu wordt uitgedaagd door het Patriottische Blok dat bestaat uit vier partijen, de Socialistische Partij, de zogenaamde Partij van Communisten (zoals eerder gezegd een sociaaldemocratische en nationalistische partij), de Republikeinse Partij ‘Hart van Moldavië’ en de partij ‘Toekomst van Moldavië’. Voor de bühne zijn al deze blokpartijen verschillend, maar ze zijn verenigd in het willen remmen van EU-integratie en het normaliseren van banden met Rusland. De interimperialistische tegenstellingen en belangen komen tot uiting door de strijd tussen dit blok en de regerende partij.

We zien dat ook bij deze verkiezingen dat imperialistische machten op grote schaal proberen de verkiezingen te beïnvloeden. De regerende pro-EU partij en Brussel wijzen naar Moskou omdat die met grote sommen geld probeert stemmen te kopen, Ruslandgezinde partijen te versterken en social media invloed te vergroten. Moskou wijst naar Brussel omdat het de bevolking van Transnistrië, dat vaak ook een Moldavisch paspoort heeft, moeilijk gemaakt werd om te stemmen8, het wederom openen van twee stembureaus in Rusland voor 250.000 Moldaviërs die in Rusland woonachtig zijn9 en twee dagen voor de verkiezingen de Republikeinse Partij ‘Hart van Moldavië’ te verbieden mee te doen aan de verkiezingen.10 Hiernaast reisden de Duitse bondskanselier Friedrich Merz, Franse president Emmanuel Macron en Poolse premier Donald Tusk naar de hoofdstad Chisinau op de Moldavische Onafhankelijkheidsdag om de Moldavische bevolking te vertellen dat hun toekomst in de EU lag. Grote afwezige was de president van Roemenië Nicușor Dan die wel langskwam op de Dag van de Roemeense Taal.11 Zijn afwezigheid op de Onafhankelijkheidsdag onderstreept het verlangen van de Roemeense staat om het grondgebied van Moldavië op te nemen in de Roemeense- zoals vastgesteld door het Roemeense parlement in 2018.12

Deze verkiezingen heeft de Moldavische regering wederom volop ingezet op de stem van de Moldaviërs die in het buitenland verblijven, zo’n 1,2 tot 2 miljoen mensen. President Maia Sandu riep hen op te stemmen in de hoop dat ze op haar partij stemmen. Ook de Roemeense president riep ‘burgers van Bessarabië’ in Roemenië op om te gaan stemmen. Het feit dat de Roemeense president Moldavië noemt bij de naam die het in de tijden van het Russisch Keizerrijk had en behield toen het geannexeerd werd door Roemenië in 1918 spreekt boekdelen. Dat vervolgens de diaspora pro-EU stemt is niet ondenkbaar gezien er honderden stembureaus zijn geopend in de Europese Unie en de Verenigde Staten, waaronder al drie in Nederland terwijl het aantal Moldaviërs, rond de 5300, in Nederland verwaarloosbaar is.13 Zeker als je het wegzet tegen bijvoorbeeld het aantal Roemenen, tegen de 50.000, die in 2024 alleen in Maastricht konden stemmen bij de laatste parlementsverkiezingen.

De uitslag en toekomst

De verkiezingsuitslag is in het voordeel komen te liggen van de Pro-EU partij PAS van president Maia Sandu. Met 50,2 procent van de stemmen lukte het de partij net om een meerderheid te behalen en hoeft dus geen coalitie te sluiten met andere minder eurofiele partijen. 52 procent van de bevolking bracht haar stem uit, wat voor Moldavië niet laag is en zelfs iets meer dan de voorgaande jaren.14 Het laat zien dat veel mensen geen hoop hebben dat de burgerlijke politiek de problemen van het land gaat oplossen. De inflatie, dure energie en massale emigratie van de (jonge) bevolking zal niet opgelost worden door verschillende smaken burgerlijke politici. Van Moskou of Brussel hoeft de Moldavische werkende klasse niets te verwachten, noch van haar politieke vertegenwoordigers in Chisinau. Het belang van het kapitaal, leunend naar het oosten of het westen, zal altijd boven dat van de arbeiders staan. Er is een reden dat Moldavië het enige land is waar een in naam communistische partij weer aan de macht is gekomen na de omverwerping van het socialisme in de USSR. De werkende klasse weet dat ondanks de vele tekortkomingen die de Sovjet-Unie had, het socialisme-communisme het superieure systeem is. Het kapitalisme bracht een nieuwe driekleur en een nieuw alfabet maar bracht ook armoede, emigratie en oorlog. Het is daarom niet gek dat in 2016 60 procent van de Moldaviërs aangaf dat het leven beter was in de Sovjet-Unie.15 Niet om als conclusie te trekken dat we terug moeten gaan in de tijd, in tegendeel. Het bevestigt het perspectief voor de toekomst dat ook de Moldavische arbeidersklasse zichzelf uiteindelijk weer zal bevrijden en met trots de rode vlag zal hijsen boven hun fabrieken, wijnvelden en steden.