De politieke gevangenis

‘En die stroom rijst al meer en meer’… Een strofe uit de Nederlandse tekst van de Internationale. Daar moest ik opeens aan denken, na al een paar jaar beschouwingen over de politieke ontwikkelingen van intelligente, geleerde tot zeer geleerde scribenten tot mij genomen te hebben. Denkend aan het strijdlied de Internationale moeten we vaststellen dat vergeleken met de tijd van het ontstaan ervan nu nog niet sprake van een stroom die meer en meer rijst. De achter ons liggende tijd getuigt eerder van ‘minder en minder’. Maar de ontwikkelingen van het kapitalisme - volgens velen het minst slechte systeem - zijn niet bepaald om over naar huis te schrijven. Het systeem ‘piept en kraakt’, zo horen we de laatste tijd menig burgerlijk commentaar klinken. Er is geen onderwerp te noemen of er wordt wel het woord crisis aangeplakt. De optelsom daarvan leidt tot steeds meer systeemkritiek. Dat is wel een stroom die meer en meer rijst… Er is veel terechte kritiek, maar deze kritiek en de daarbij aangedragen mogelijke oplossingen blijven toch bewegen binnen de lijnen van het kapitalistisch systeem. Verwonderlijk is dat niet, gezien het nog steeds wijdverbreid anticommunisme dat ervoor zorgt dat socialisme als alternatief uit de weg gaat. Behoorlijk wat mensen die er, gezien hun positie tot het geven van meningen toe doen, komen niet uit die politieke gevangenis.

Veel van die systeemkritiek komt overeen met onze praktische politieke standpunten. Bijvoorbeeld de soms ook ongezouten kritiek op de invoering van de Participatiewet in 2015 en het eraan voorafgaand regeringsbeleid dat deze invoering mogelijk maakte, komt vaak overeen met wat wij als communisten steeds naar buiten hebben gebracht. Te laat, veel te laat, dat wel. Maar toch! Is het dan niet de taak van communisten dat naar voren te brengen waar anderen nog niet aan toe zijn? Zo zijn er discussies in ‘de welingelichte kringen’ over de spanning tussen politiek en moraal. Zoiets kan dan, waar het over de toenemende ongelijkheid gaat, tot de vraag leiden in hoeverre het multimiljardair zijn dan misschien wel in politieke zin moet kunnen maar misschien bij het langs de morele meetlat leggen te verwerpen is. Ja, het is toch zeer moeilijk om uit die gevangenis te ontsnappen…

Zo vinden er serieuze discussies plaats over wat nu verdiend of onverdiend bezit is. Die vraag moet door de politiek beantwoord worden, zo vindt men dan. Want ja, wil je de ongelijkheid tussen de mensen verkleinen, dan kom je toch uit bij het belastingstelsel...

Welke bij mensen – kapitalisten, dus – opgehoopte miljoenen en miljarden zijn ontstaan met de bedoeling puur om geld te verdienen of door maatschappelijk nuttig ondernemen? Zo beste lezers/lezeressen, dat zijn de vraagstukken waarmee men zich bezighoudt. Zelfs Aristoteles – volgens mij is die al enige tijd dood – wordt erbij gehaald. Ook onderzoeken onder Nederlanders wijzen uit dat er grenzen aan de rijkdom moeten worden gesteld. Zo kan niet ontkend worden dat de angst voor volksopstanden reëel is. Immers de toenemende kloof betreft niet slechts de verschillen in inkomens en vermogens, maar dat ook de weerzin bij grote delen van de bevolking tegen de heersende klassen groeit. Verdiend of onverdiend vermogen? Een vraagstuk dat absoluut niet binnen het kapitalisme opgelost kan worden.

Het kan niet ontkend worden dat het toeslagenschandaal – nog vaak ‘affaire’ genoemd – politici van verschillende pluimage, journalisten en essayisten aan het denken heeft gezet over hoe de machthebbers en hun instanties naar het gewone volk kijken. Niet het minachtende en onderdrukkende staat dan centraal, maar ‘hoe de instanties met arme mensen omgaan’. Die zouden harteloos met onwetende mensen omgaan… Nog teveel wordt er door systeemcritici vanuit gegaan dat zo’n schandaal is ontstaan doordat men mensen wantrouwt en hen pakt op kleine foutjes, waardoor mensen in de grootste ellende komen te verkeren. Waardoor de grote fout – de klassenhaat bij de uitvoerders van de kapitalistische politiek – bewust of onbewust over het hoofd wordt gezien.

Met name de wetenschappelijke bureaus van PvdA, CDA en VVD, maar ook andere, studeren op de ontstane situatie. Bij de eerste twee komt men tot de conclusie dat veel van waar zij mee instemden of zelfs mee aan het roer stonden niet goed is geweest. Privatisering en individualisering en meer marktwerking zijn achteraf geen goede politieke beslissingen geweest, zo probeert men het aan de leiband van het grootkapitaal lopen te nuanceren. Ook de VVD-wetenschappers hebben politie verdriet: de marktwerking is niet goed genoeg uitgevoerd; er kan best nog meer aan de markt overgelaten worden… De PvdA: het sociale denken van de PvdA moet in de samenleving vorm krijgen, want de samenleving dat zijn we allemaal…, zo las ik dat ergens. Het komt er bij de sociaaldemocratische denktanks dan op neer dat er altijd mensen die met tegenslagen te kampen hebben zullen zijn; voor die mensen moeten wij er zijn… De ‘onderkant’. Wie zo praat en denkt rekent zichzelf tot de ‘bovenkant’.

Nog steeds is het sociaaldemocratische politiek om de onderkant te verheffen richting de bovenkant. Zoiets kun je niet los zien van neerbuigendheid. Dat zit er zo diep in en is er daarom niet zo makkelijk weer uit te krijgen. Nog steeds is het gangbaar dat als een timmerman leraar wordt, dat deze zijn klasse ontstegen is, hogerop gekomen is. Terwijl de maatschappij zulke beroepen allebei even hard nodig heeft.

Al met al is het voor communisten toe te juichen dat ook anderen zich zorgen maken over waar het met de kapitalistische maatschappij naar toe zal gaan. De kritiek op het kapitalisme die daar dikwijls aan te pas komt, blijft veelal hangen bij het punt waar een alternatief aan de orde is. Hoe kan het kapitalisme verbeterd worden, ontdaan worden van zijn ontaardingen, zoals teveel marktwerking, uitsluiting, roofbouw op de aarde, teveel uitbuiting, te weinig overheid enzovoort. Die discussie is winst, alleen al omdat sommigen er blijk van geven bijgeleerd te hebben. Nu komt het echter op afleren aan. Het afleren van het door de geschiedenis ingevreten anticommunisme. Door druk van onderop - noem het voor mijn part ‘de onderkant’ zal dat slijten en zullen mensen die wel zien wat er mis is, de politieke gevangenis waar ze nog inzitten verlaten.