Verschillen

Daar stonden ze, de mooie woorden. Pontificaal met grote letters. De mooie woorden kwamen erop neer dat we beter met elkaar om moeten gaan. Niet tegenover elkaar, maar de verbinding zoeken. Die grote letters stonden op een krantenpagina afgedrukt, aan de vooravond van Kerstmis. Uiteraard werden er de corona-perikelen en de broodnodige ‘vrede op aarde’ met elkaar verbonden. We moeten elkaar niet naar het leven staan.

We moeten proberen begrip op te brengen voor elkaars standpunten. En, uiteindelijk de verschillen koesteren. Want is dat het niet dat ons landje zo uniek maakt? Zo wordt met een ‘kerstgedachte’ de toenemende kritiek op ongelijkheid op de woningmarkt, inkomens en vermogen, de arbeidsmarkt en van nog meer in feite met de grond gelijkgemaakt.

Hoe zullen die vele ouders - slachtoffers van het toeslagenschandaal - zulks lezen?  En die belastingambtenaren die die toeslagen-schandalige wet stipt uitvoerden? De verbinding zoeken....? Met elkaar in gesprek gaan? Van elkaars standpunten vernemen en daar begrip voor hebben? Over met elkaar in gesprek gaan: in een dorp in onze gemeente werd een vrouw met een bijstandsuitkering en ook slachtoffer van genoemd schandaal door een sociale dienst-ambtenaar opgebeld met de mededeling dat als inwoonster het door de regering toegezegde bedrag zou krijgen, ze niet moest denken dat ze dat mocht houden....  Ook een wel zeer eenzijdige vorm van met elkaar in gesprek gaan. Jazeker, ook in gemeenten wordt de wet stipt uitgevoerd. Een telefoongesprek. De opbeller, zich zeer bewust van de belangrijke taak om in het landsbelang de wet uit te voeren. De opgebelde met stomheid geslagen. Koester de verschillen...

De woningzoekende, met vele jaren wachtlijst in het vooruitzicht. De inmiddels al schatrijke huizenopkoper, bij hem een veel kortere wachttijd of misschien wel helemaal niet, die zijn huizen voor woekerprijzen aanbiedt. Zij zouden met elkaar in gesprek moeten, begrip moeten krijgen voor elkaars standpunten, want zo zeggen de hedendaagse vredestichters: de polarisatie terugdringen. Koester de verschillen.... Zo lees je - niet voor het eerst - dat een grote stad pas levendig en voor toeristen aantrekkelijk is als er zichtbaar veel verschillen te zien zijn. Armetierig uitziende mensen, waaronder bedelaars, extravagant uitgedoste kunstenaarstypes, dure en luxe restaurants en goedkope ‘sjofele’ eethuisjes zichtbaar in de buurt, kapitale woonhuizen en vervallen huisjes voor de armen. In zo’n stad leeft arm en rijk vredig naast elkaar, maar door de verscheidenheid en de zichtbare verschillen, verre van saai. Koester de verschillen....

De laatste jaren horen we meer kritiek op het individualisme. Met alle burgerlijke voorzichtigheid in acht genomen noemt men het dan ‘doorgeschoten’ individualisme. Want met individualisme - de ideologie van het kapitalisme - kan er immers niets mis zijn? Voor het gemak wordt dan vergeten dat het individualisme al decennialang bewust is aangewakkerd om het collectieve denken in te dammen en verdacht te maken. En het is nu juist ook dat toegenomen individualisme dat het kapitalisme versterkt en de arbeidersbeweging verzwakt. De heersende klassen hebben een toegenomen individualisme nodig om hun posities te versterken, waardoor de maatschappelijke verschillen toenemen. De saamhorigheid bij de onderliggende klassen verzwakt, waardoor verdedigende collectiviteit minder voor de hand lijkt te liggen. De vrijheid neemt voor het kapitaal toe.

Het is een illusie te denken dat de toegenomen verschillen weer af zullen nemen als  we meer naar elkaar luisteren. Dat is het poldermodel terugbrengen naar de gezelligheid van de huiskamer. Dat is dat ‘wij met z’n allen’ moeten proberen ‘de wereld een klein beetje beter te maken’. Zoals dat al is gezegd door meerdere vorig jaar nieuw aangetreden Tweede Kamerleden. En zoals ook menige oprichter van een nieuw bedrijf dat zegt. Er zelf beter van willen worden, dat nooit... Zich inzetten voor de gemeenschap, zul je bedoelen. Maar bedenk wel: koester de verschillen...

Veel van wat er met mooie woorden wordt gezegd en gesproken gaat er bedoeld of onbedoeld vanuit dat de grote klassentegenstellingen, zowel nationaal als internationaal, een blijvend gegeven zijn, hoogstens bijgeschaafd kunnen worden. Al die goed bedoelende mensen - opiniemakers, wetenschappers, politici - hebben met al hun geschrijf en gepraat niet kunnen voorkomen dat het aantal miljardairs en miljonairs blijft stijgen ten koste van verarming en vrijheidsverliezen van anderen. In ons land hoeft men alleen maar naar de Quote 500 te kijken. Al dat gepraat en goed bedoeld geneuzel heeft niet kunnen voorkomen dat er al decennia in ons land paal en perk is gesteld aan de toename van ziekenhuisbedden; dat er ziekenhuizen zijn gesloten en... failliet gegaan, terwijl de bevolking met miljoenen toegenomen is. Maar, koester de verschillen...

Als bij het noemen van en kritiek leveren op de verschillen en individualisme de grote tegenstelling tussen kapitaal en arbeid buiten beschouwing blijft, zal de burgerlijke verschillen-kritiek weinig of niets voor de slachtoffers opleveren. Want dan blijft ook de noodzakelijke machtsvorming buiten beschouwing. Al decennia zien we de toegenomen machtsvorming van het kapitaal, met zijn schandalige verrijking en protserigheid. De politiek, ondanks soms mooie woorden, heeft dat niet tegen kunnen houden. Erger nog: bewust mogelijk gemaakt.

Alleen machtsvorming van onderop, waar collectivisme boven individualisme gaat, waar inzicht in de klassenverhoudingen is, kan een ommekeer bewerkstelligen. Dat zal niet gemakkelijk gaan, maar het moet. Al zou het vooreerst alleen maar om het tegenhouden van de huidige ontwikkeling gaan. In dat noodzakelijke gevecht zal ook het socialisme aan de orde moeten komen. Dat klinkt heel strijdbaar. Er zijn er ook die kritiek op het individualisme en de verrijking ten koste van anderen hebben, die dat woord niet zo passend vinden en het in strijd met de ‘kerstgedachte’ vinden. Koester de verschillen? Nooit! Nee, het gaat hier niet om huidskleur, gender of de kleur van ‘t haar. Want al te veel worden zulke verschillen gebruikt ten nadele van de zo broodnodige eenheid.