Oorlogswolken drommen samen: waar gaat dit heen?

Donald Trump heeft zijn reactionaire kabinet samengesteld voor zijn tweede poging om ‘Amerika weer groot te maken’. Ook Ursula von der Leyen heeft haar team van ervaren uitvoerders van afbraakbeleid klaarstaan voor de overgang naar de Europese ‘oorlogseconomie’, zoals steeds vaker in EU-kringen wordt gezegd. Ondertussen escaleert de oorlog in Oekraïne en verspreidt het oorlogsvuur zich in het Midden-Oosten. Veel mensen zijn bezorgd en vragen zich af: waar gaat dit heen?

Een nieuw, Republikeins jasje voor hetzelfde VS-imperialisme

De onstuimige verkiezingen in de VS gaven uitdrukking aan de verscherping van de tegenstellingen binnen de bourgeoisie van de VS. Die tegenstellingen gaan niet over hoe de problemen van de Amerikaanse bevolking kunnen worden opgelost. Dat wordt wel duidelijk uit het feit dat – terwijl duizenden Amerikanen lijden onder de recente orkanen, overstromingen en bosbranden in Noord-Carolina, Florida, Georgia, Californië en elders – Democraten en Republikeinen nieuwe pakketten aan subsidies goedkeurden ter waarde van honderden miljarden dollars voor Amerikaanse monopolies en imperialistische oorlogen.

Eerder dit jaar steunden de Democratische en Republikeinse partij gezamenlijk de repressie tegen de solidariteitsbeweging voor Palestina die zich in het voorjaar ontwikkelde op Amerikaanse universiteiten, en werkten samen tegen de massale staking van de havenarbeiders aan de oostkust in oktober. Ze vinden elkaar dus als het gaat om het prioriteren van de belangen van het grootkapitaal ten koste van de bevolking.

Dat neemt echter niet weg dat er diepe tegenstellingen zijn binnen de Amerikaanse bourgeoisie. Een belangrijke rol daarin speelt de verdeling van de taart tussen de Amerikaanse monopolies, wat ook tot uitdrukking komt in de competitie tussen de monopolies die de verkiezingscampagnes sponsoren.

Daarnaast zijn de uiteenlopende belangen van verschillende delen van het Amerikaanse kapitaal bij het internationale beleid van de VS heel belangrijk. Dit kunnen we begrijpen tegen het licht van de poging van het Amerikaans grootkapitaal om haar internationale positie te behouden, terwijl het steeds verder wordt ingehaald door China, die ook op geopolitiek vlak grotere invloed opeist.

Kenmerkend is de kritiek van de Republikeinen op de Biden-regering omtrent de enorme steunpakketten aan Oekraïne – waar ze overigens uiteindelijk na gekibbel en onderhandelingen wel samen voor stemden. De Republikeinen spraken van miljarden dollars die worden uitgegeven zonder duidelijk perspectief op een ‘overwinningsstrategie’. Delen van het kapitaal zien de honderden miljarden die naar de oorlog in Oekraïne gaan niet als een effectieve ‘uitgave’ in het confronteren van de nummer één ‘strategische vijand’, namelijk China. Overigens steunden Democraten en Republikeinen samen de verveelvoudiging van de militaire steun aan de Israëlische genocidale regime.

In het kader van de prioritering van de competitie tegen China bezocht de Amerikaanse minister van defensie Lloyd Austin de afgelopen week Japan, de Filipijnen, Australië en de Fiji-eilanden, waar afspraken werden gemaakt over verdere militaire samenwerking. Interessant was dat Austin ook hintte op grotere militaire samenwerking tussen de VS en India, onder andere in het kader van de spanningen en grensgeschillen tussen China en India. Hoe dan ook is duidelijk dat het Amerikaans kapitaal alles op alles zet om zijn invloed te behouden. De Stille Oceaan is een kruitvat dat elk moment kan ontploffen.

Russische bourgeoisie op zoek naar bondgenoten

Ondertussen was het besluit van de VS en het VK om het gebruik van langeafstandsraketten (ATACMS en Storm Shadow) toe te staan op Russisch grondgebied een ernstige escalatie van de oorlog in Oekraïne, waarop Rusland antwoordde met het dreigement om ballistische rakketten (Oreshnik) in te zetten tegen Kiev.

Sergej Sjojgoe, secretaris van de veiligheidsraad van de Russische Federatie, had afgelopen maand opnieuw een ontmoeting met de Chinese minister van buitenlandse zaken, Wang Yi, waarin ze aangaven de samenwerking op militair en economisch vlak te willen versterken in het kader van de internationale ontwikkelingen.

Afgelopen week vond ook een top van de Verdragsorganisatie voor Collectieve Veiligheid (CSTO) plaats, waar naast Poetin ook de regerings- of staatshoofden van Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgistan en Tadzjikistan aanwezig waren. Armenië is ook lid van de CSTO, maar heeft afgelopen jaar haar deelname opgeschort. Er werden verschillende afspraken gemaakt over samenwerking op militair maar ook economisch vlak. Zo zijn verdragen getekend waarmee Rusland meer aardgas wil exporteren naar Kirgistan en in de toekomst ook Oezbekistan via Kazachstan. Volgens de Russische minister van Energie zijn er ook plannen voor de bouw van een pijpleiding voor de export van Russisch aardgas via Kazachstan naar China.

Het gaat hier niet om simpele zakendeals die het Russische kapitaal sluit om winsten te maken, maar om geostrategische ontwikkelingen waarmee Rusland en China proberen een Euro-Aziatisch blok te vormen tegenover de concurrentie van het Euro-Atlantische blok onder leiding van de VS en de EU.

Geen eind aan het leed van mensen in het Midden-Oosten

De ontwikkelingen in het Midden-Oosten zijn hier nauw aan verbonden. De VS steunt het reactionaire regime van Israël, dat in de regio ongestoord zijn gang gaat met het uithongeren en uitmoorden van de Palestijnse bevolking, evenals de bezetting van en aanvallen op een reeks buurlanden, waaronder Libanon en Syrië. Inmiddels heeft het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Netanyahu, die verdacht wordt van misdaden tegen de mensheid.

Het tijdelijke bestand met Libanon, dat vooral vanuit de VS werd aangemoedigd, geeft Israël vrij spel. Bovendien werd het bestand al in de eerste dagen direct door Israël geschonden met aanvallen op ongewapende burgers die terug naar hun huizen in Zuid-Libanon probeerden te komen (‘verdachte’ voertuigen volgens het Israëlische leger).

In Syrië is er sprake van een nieuwe oplaaiing van de oorlog, waar jihadisten terrein lijken te winnen op het Syrische leger dat wordt gesteund door Rusland. Ondertussen hebben de VS en het VK de afgelopen dagen opnieuw bombardementen uitgevoerd op Jemen, waar de bevolking wordt geteisterd door extreme armoede, honger en gebrek aan voorzieningen.

Het leed van de bevolking in het Midden-Oosten is een gevolg van de tegenstellingen tussen de imperialistische blokken, die enorme belangen hebben in de regio. Het Midden-Oosten is de doorgang voor de handel tussen Azië en Europa. Het is rijk aan grondstoffen. Zulke eigenschappen zouden een zegen moeten zijn voor de bevolking, maar onder het kapitalisme worden ze een vloek. Nu worden volkeren door imperialisten tegen elkaar opgezet, verdeeld, onderdrukt, uitgehongerd en vermoord.

EU begint aan overstap naar ‘oorlogseconomie’

De toenemende spanningen in de wereld hebben ook hun uitwerking op Europa. De Europese bourgeoisie maakt zich zorgen omdat Europa steeds verder achter raakt ten op zicht van zowel de VS als China. De groene en digitale transitie, waarmee de EU gebruik wilde maken van haar 'kenniseconomie' – oftewel de veronderstelde hogere organische samenstelling van kapitaal – om haar concurrentiepositie te versterken, is vastgelopen op het feit dat de EU snel is ingehaald door China en ook achterblijft bij de VS.

Het is dan ook niet toevallig dat de versterking van het concurrentievermogen werd genoemd als de topprioriteit voor de nieuwe Europese Commissie onder leiding van Von der Leyen, die is opgemaakt uit veertien conservatieve, vijf liberale, vier sociaaldemocratische en twee extreemrechtse commissarissen, overigens ook met steun van een aanzienlijk deel van de groenen.

Voor het eerst zal de Europese Commissie een eurocommissaris voor defensie hebben. De overstap naar een ‘oorlogseconomie’, een term die steeds meer wordt gebruikt in EU-kringen, is eigenlijk ook de enige optie die het Europees kapitaal nog heeft om het binnenlandse kapitaal te stimuleren en haar realisatievoorwaarden (het kunnen omzet van geproduceerde waren in geld) veilig te stellen. Von der Leyen stelde dat de EU fondsen moet vinden voor een ‘enorme’ stijging van de defensie-uitgaven in de komende vijf jaar, onder het mom van verbetering van de ‘veiligheid’ en het verlagen van de afhankelijkheden. "Onze defensie-uitgaven moeten omhoog. We hebben een interne markt voor defensie nodig. We moeten de industriële defensiebasis versterken en we moeten onze militaire mobiliteit verbeteren”, stelde Von der Leyen eind november bij het debat over de nieuwe Europese Commissie.

Duitse economie wankelt

In de grootste economie van Europa, Duitsland, zal de kabinetscrisis in de ‘verkeerslichtcoalitie’ van de sociaaldemocraten, liberalen en groenen leiden tot nieuwe verkiezingen begin 2025. De Duitse economie zit al een jaar in fases van stagnatie en recessie. Het internationale concurrentievermogen van de Duitse economie is verzwakt, mede door het wegvallen van de goedkope Russische energie.

Monopolies verplaatsen hun productie naar andere markten. Fabrieken sluiten de deuren, zoals drie fabrieken van Volkswagen waar tienduizenden arbeidsplaatsen verloren gaan. ZF Friedrichshafen, een belangrijke leverancier voor de auto-industrie, wil tot 2028 zo’n 14.000 werkers ontslaan. Ook Miele heeft aangekondigd de productie te verplaatsen naar Polen en Continental is van plan fabrieken te sluiten. Michelin, het Franse monopolie dat sinds lange tijd in Duitsland actief is, gaat productielijnen inperken waardoor 1500 arbeidsplekken verloren gaan.

De groeiverwachtingen voor de Duitse economie werden vorige week verder bijgesteld van de al zeer karige 0,9 procent naar 0,4. In de afgelopen vijf jaar is het Duitse BBP, gecorrigeerd aan de inflatie, gegroeid met slechts 0,1 procent. Duitse industriëlen roepen op tot grote overheidsinvesteringen in infrastructuur en defensie.

“De duidelijke uitslag van de Amerikaanse verkiezingen is een wake-up call voor Duitsland en Europa: we moeten de bestaande strategieën voor het versterken van ons eigen concurrentievermogen, onze defensiecapaciteiten en voor de omgang met China veel sneller blijven ontwikkelen”, zo stelde de Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI, Duitse werkgeversorganisatie van industriëlen). Aan defensie moet volgens het BDI niet 2 (de NAVO-norm) maar minstens 3 procent worden uitgegeven. De Duitse wapenindustrie, zoals Rheinmetall, maakt de afgelopen tijd namelijk recordwinsten dankzij de enorme stijging in de defensie-uitgaven in Europa.

Oorlogsgevaar treedt naar voren – strijd is de enige weg voor vrede!

Al die wapens die geproduceerd worden – waar tonnen aan staal en andere grondstoffen aan verspild worden die nuttig gebruikt kunnen worden om te voorzien in de behoeften van mensen – worden deels geëxporteerd en ingezet in de imperialistische oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, maar ook in Afrika. Eveneens worden ze ingezet bij grootschalige militaire oefeningen van de NAVO die olie op het vuur van de internationale tegenstellingen gooien.

We schreven in 2023 in Manifest dat Finland lid is geworden van de NAVO, en we benoemden dit als een gevaarlijke ontwikkeling. Afgelopen maand vond in Finland, en ook in Estland, Duitsland, Roemenië en Polen, een enorme artillerietraining plaats onder de naam Dynamic Front 25. Het was de eerste keer dat troepen van de VS en andere NAVO-landen dat deden in Finland, op minder dan 200 kilometer afstand van de grens met Rusland.

Het internationale beleid van de reactionaire regering van Schoof – dat voortbouwt op het beleid van haar voorgangers – is zeer gevaarlijk. Nederland verzeilt steeds verder in de internationale tegenstellingen. Depots, transportroutes en andere infrastructuur worden op grote schaal beschikbaar gesteld voor het leger en de NAVO, evenals tientallen miljarden aan belastinggeld – terwijl wordt bezuinigd op voorzieningen zoals onderwijs en zorg. Eind juni 2025 staat een grote NAVO-top gepland in Den Haag.

De bewapening, het oorlogsgetrommel, de dreigementen over en weer – zelfs met nucleaire wapens – waar gaat dit heen? Veel mensen maken zich terecht zorgen. Oorlog is nooit weggeweest, maar het komt de afgelopen jaren steeds dichterbij.

Op het eerste gezicht kan het lijken alsof wij passief toekijken naar de steeds verdere escalatie. Het kan lijken alsof we niks anders kunnen doen dan wachten op de volgende verkiezingen. Maar de ervaring leert dat elke regering – of die nu extreemrechts, liberaal, sociaaldemocratisch of groen is – het stokje overneemt van de vorige. De oorlogsophitsing en de achteruitgang in het levenspeil gaan weer door in een nieuw jasje.

Maar zo machteloos zijn we zeker niet. Ongeacht alle automatisering en robotisering is het uiteindelijk toch echt de werkende mens die de wapens produceert, ze transporteert en ze gebruikt. Het is de werkende mens die de hele (oorlogs-) economie draaiende houdt. De werkende mensen hebben dan ook de macht om een stokje te steken voor de plannen van de imperialisten en ze een halt toe te roepen.

De afgelopen tijd hebben we ook hoopvolle signalen gezien. Zoals de solidariteitsbewegingen voor Palestina in Nederland en wereldwijd. Havenarbeiders die weigeren wapens die Israël als bestemming hadden in te laden. Studenten die op onderwijsinstellingen eisen banden te beëindigen met Israëlische instellingen die betrokken zijn bij de bezetting. Stakingen in een reeks sectoren en landen de afgelopen tijd, die gestaag weer een massaal karakter aan beginnen te nemen.

In de strijd voor vrede is de communistische partij onmisbaar. Waar de burgerlijke partijen linksom of rechtsom de NAVO en EU en hun imperialistische interventies goedpraten, neemt de NCPN een helder standpunt in tegen het imperialisme, voor vrede.

Enkel de NCPN onthult de economische wetmatigheden die onder de internationale en binnenlandse politieke ontwikkelingen liggen, en ontmaskert daarmee de onderliggende oorzaak. Niet de ‘rechtse partijen’ of ‘slechte presidenten’, dat zijn slechts symptomen van het onderliggende probleem, namelijk het kapitalistische systeem. Het systeem dat de winst als hoogste goed heeft. Om hun winsten veilig te stellen deinzen de monopolies er niet voor terug het levenspeil en zelfs de levens van mensen op te offeren. De strijd voor vrede gaat hand in hand met de strijd tegen de kapitalistische uitbuiting die onze inkomens en rechten afbreekt.

Strijd is dus de enige weg voor vrede; voor een wereld zonder uitbuiting, armoede en oorlog; voor het socialisme!

Bronnen zijn bij de redactie bekend