Rabble! Een meeslepende roman over de Parijse Commune

Karl Marx schreef over de kortstondige Parijse Commune van 1871: ‘Het Parijs van de arbeiders, met zijn Commune, zal eeuwig worden gevierd als de roemrijke voorbode van een nieuwe maatschappij.’ Dit jaar, 2021, markeert de 150e verjaardag van deze unieke gebeurtenis. Te veel mensen in onze tijd blijven de Commune alleen maar als een aankondiging van iets beschouwen, en niet als een gegeven feit. De tegenslagen die Marx’ visie aan het eind van de vorige eeuw te verduren kreeg, blijven blijkbaar als sombere wolken boven de vooruitzichten voor een nieuwe samenleving hangen.

Toch blijft de geschiedenis van de Parijse Commune een tijdloos en inspirerend verhaal over werkers die de macht grijpen, zich opofferen en martelaren worden. Het is het verhaal van de dapperste en meest toegewijde arbeiders die ons tot voorbeeld strekken en onze geest rijp maken voor wat daadwerkelijk mogelijk is.

Dit verhaal wordt nu opnieuw verteld in de indrukwekkende nieuwe roman van Geoffrey Fox, een Amerikaanse romanschrijver, essayist en vakbondsactivist. ‘Rabble! A Story of the Paris Commune’ (Matador, 1921) is een eigentijds scenario dat schreeuwt om een eersteklas producent en regisseur. In ‘Rabble!’ (Gepeupel!) vertelt Fox over de gebeurtenissen vanaf de afkondiging van de Parijse Commune op 18 maart 1871 tot en met de bloedige week waarin de Commune gewelddadig neergeslagen werd, twee maanden later.

We volgen de gebeurtenissen via de verrichtingen van werkelijke Communards zoals Élisabeth Dmitrieff, Nathalie Lemel, Eugène Varlin, Jules Vallès en Louise Michel, maar ook door de ogen van geloofwaardige romanpersonages die het verhaal naar een hoger plan tillen. Fox construeert zijn verhaal vooral rond Étienne, een jonge boekbinder die diep onder de indruk raakt wanneer hij Varlin hoort spreken, en Rose, zijn collega en partner. De belevenissen van een aantal andere arbeiders maken de inhoud en de compositie van het boek compleet. Een oplettende politiecommissaris, een ambitieuze zanger en een opportunistische journalist vormen het politieke tegenwicht voor de ontwaakte arbeiders. Hoewel Fox duidelijk een aanhanger van de Commune is, windt hij nergens doekjes om. Hij romantiseert het verhaal niet en benadrukt zowel de heroïek als de tragedie. Het meest indrukwekkend is de manier waarop Fox de details weergeeft, waardoor er een opmerkelijk nauwkeurig beeld ontstaat van het Parijse leven in de jaren 1870: de praktijk van het boekbinden, de volkstaal, de kleding, de geografie, etc.

De politiek van de Commune was niet eenduidig, maar Fox legt de nadruk op de cruciale rol die de blanquisten (de volgelingen van de linkse communist Auguste Blanqui) en de internationalisten (de volgelingen van de Internationale Arbeiders-Associatie oftewel de Eerste Internationale) speelden. Beide politieke stromingen pleitten voor een strakke organisatorische aanpak en voor gewelddadige acties, hoewel ze een minderheid vormden in de leiding van de Commune.

‘Rabble!’ doet verslag van het groeiende besef van het mogelijke bij de Parijse arbeiders, maar de onzekerheid, de angst, de aarzeling en de onverschilligheid bij velen van hen schuwt hij niet. Een revolutie is immers geen romantische schijnvertoning maar een gewaagde sprong in het onbekende die zowel bevrijding als een catastrofe met zich mee kan brengen.

In het geval van de Commune liep het uit op een catastrofe, maar wél een catastrofe die velen van ons blijft inspireren om cynisme en fatalisme af te zweren, en om zelf op dit moment een kleine rol te spelen, een rol die misschien wel vergeten is wanneer wij ons ten laatste male tot de strijd scharen.

Fox’ roman sluit af met de bloedige week (‘la semaine sanglante’) waarin de Commune meedogenloos omvergeworpen wordt, met de vergelding door de rijken en machtigen en het verraderlijke Franse regeringsleger.

We kunnen alleen maar dromen dat een dappere en creatieve filmproducent een geschikte regisseur (met de integriteit van Leigh, Sayles of Loach) benadert om van ‘Rabble!’ een schitterende film te maken. Maar gezien de beerput die tegenwoordig doorgaat voor filmindustrie, zal het waarschijnlijk bij dromen blijven.

In de tussentijd is het veel meer dan de moeite waard om George Fox’ ingenieuze roman ‘Rabble!’ te lezen.

ZZ’s blog, 11 november 2021, vertaling Frans Willems.