Op 10 juni kondigde de Nederlandse regering ingrijpende maatregelen aan. Op dinsdag 21 juni verzamelden duizenden boeren met hun tractoren in het centrum van het land. Terecht protest omdat zij hun verder bestaan in de toekomst bedreigd zien.
Het stikstofprobleem is echt, ...
De landbouw en meer bepaald de veeteelt staat voor ongeveer een derde van de overlast aan stikstof-emissie, vooral in de vorm van ammoniak en ammoniakale verbindingen. De industrie en het wegverkeer staan voor de andere twee derden, vooral in de vorm van verschillende soorten stikstofoxiden (gezamenlijk genoteerd als NOx).
Stikstof in de vorm van stikstofgas (genoteerd als N2) is een normaal volledig onschadelijk bestanddeel van de lucht die we inademen. Stikstofoxiden ontstaan bij verbranding op hoge temperaturen in industriële ovens van de petrochemie, de staal- en cementfabrieken en de elektriciteitscentrales. Zij zorgen voor zure regen, aantasting van de ozonlaag, fijn stof en ongezonde lucht voor onze longen. Een deel spoelt met de regen uit en wordt omgezet in ammoniak, die dan weer voor overbemesting in onze waterlopen zorgt.
Stikstof is chemisch een element in alle eiwit-verbindingen (‘proteïne’). Stikstof is daarom essentieel voor alles wat groeit en leeft, samen met het element fosfor (genoteerd als P van het Engelse ‘phosphor’). Kunstmest, vaak aangeduid als ‘NPK’, bestaat grotendeels uit ammoniakale stikstofverbindingen met fosfor en kalium. Kunstmest, die op het land aangebracht wordt en niet meteen door de planten opgenomen wordt, spoelt uit en veroorzaakt zo overlast van overbemesting in de natuur, wat de biodiversiteit aantast.
Anderzijds wordt ook massaal eiwitrijk veevoeder zoals soja ingevoerd vanuit het buitenland om het vee sneller slachtrijp te maken of de melkproductie te verhogen. Die overdaad aan eiwit komt als ammoniakale stikstof emissie uit de mest van het vee.
...hoe pakken we dat rechtvaardig aan?
In de jaren 80 van de vorige eeuw waren de aantasting van de ozonlaag en de zure regen door stikstofoxiden en zwaveloxiden de geweldige milieuproblemen van het moment. De Europese Unie vaardigde zware beperkingen uit, die vanaf de jaren 90 ingingen.
De emissie van stikstofoxiden daalde in Nederland door maatregelen in de industrie met 71% op de 30 jaar van 1990 tot 2020. Maar door de toename van het wegverkeer stagneert de daling. In de industrie zouden stikstof-emissies verder kunnen dalen door het gebruiken van zuurstofgas eerder dan gewone atmosferische lucht als verbrandingslucht in de grote ovens. Zuurstofgas kan gemakkelijk beschikbaar zijn want het komt vrij bij elektrolyse van water in dezelfde verhouding als waterstofgas. Het vergt investeringen volgens een integraal plan, dat alle milieuvraagstukken tezamen bekijkt. Hetzelfde met de emissie van stikstofoxiden uit verbrandingsmotoren in het verkeer: bekijk het globaal, zorg voor een urbanisatie en openbaar vervoer, die het bezitten van een wagen overbodig maakt.
De emissie van ammoniakale stikstof in Nederland daalde tussen 1990 en 2020 met 64%. In het persbericht van 10 juni lees ik:
“Deze emissiedaling is het gevolg van maatregelen zoals veranderde voersamenstelling, het gebruik van emissiearme stallen, het afdekken van mestsilo's en het direct onderwerken van mest bij de aanwending.”1
Ondanks deze dalingen in emissie van stikstofverbindingen, worden de kritische drempelwaarden voor gezondheid en milieu nog steeds overschreden. Verdere daling is echt aanbevolen.
Het stikstofprobleem is in essentie een verstoring van de natuurlijke kringloop van stikstof. Herstellen van de natuurlijke kringloop zou het uitgangspunt moeten zijn. Maar de boeren werden door het neoliberale kapitalistisch beleid gedreven naar grote investeringen in technische oplossingen. Die dan nu onvoldoende blijken te werken en een verschuiving van problemen naar andere milieusegmenten zoals water en energie veroorzaken, een doodlopende piste.
Naar een grondgebonden, gesloten kringloop landbouw, afgestemd op lokale voorziening
Ik heb met plezier het interview gelezen van de ‘natuur-inclusieve boer’ Maurits Tepper2, van het ‘erkend leerbedrijf’ Eytemaheert3 in de provincie Drenthe, op enkele kilometers van de stad Groningen. Hij pleit om boeren die met teveel stikstofemissie zitten niet uit te kopen maar te helpen om te schakelen naar een natuur-inclusief bedrijfsmodel. Hij zegt verder ook nog: zet de landbouwer centraal, niet de voedingsindustrie.
“We hebben een gesloten bedrijf. Wij voeren onze dieren geen krachtvoer en gebruiken geen meststoffen van buiten het bedrijf. Dus ook geen kunstmest en mest van collega-boeren”
“Onze koeien moeten het van de wieg tot aan het graf doen met gras, want gras is iets wat wij als mens niet kunnen consumeren. Daar hebben wij grazers voor. Die kunnen dat gras heel mooi omzetten naar hoogwaardige producten: melk en vlees.”
Tepper werkt een aantal jaar op een natuur-inclusieve manier. Maaien hoeft hij niet, want de koeien begrazen steeds zelf een nieuw stukje gras dat hij afbakent. Hij ziet nu al effect: weidevogels keren terug en fosfaatuitstoot neemt af. Tegelijkertijd maakt hij winst. “Wij produceren op dit moment 22 liter melk per koe per dag. Zonder kunstmest, zonder krachtvoer, zonder brandstof.”
Tijdens een rondleiding op zijn boerderij ontmoette hij een gangbare boer die 30 liter per koe produceert, maar daar tegenover allerlei extra kosten heeft. Voor kilo’s krachtvoer, extra maisteelt en brandstof voor de trekker die grasmaait voor de koeien in de stal.
Tepper bewijst dat het anders kan.
Bronnen bij de redactie bekend.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
