Theun de Vries, een communist tussen de groten

Nederland kent vele schrijvers die te goeder naam en faam bekend staan, van lange tijd geleden tot aan het heden. Elk jaar verschijnt er wel een documentaire, een biografie en soms zelfs een verfilming van zo’n auteur of diens boek. De leeslijsten voor het vak Nederlands in het onderwijs zijn versierd met werken van Carmiggelt, Vestdijk, van het Reve, Haasse, Hermans en heel soms ook van de Vries. Toch is het heden ten dage veelal stil rond het oeuvre van de Vries, mede doordat de Vries al tijdens zijn leven door burgerlijke critici werd verguisd.

De Vries (1907-2005) was een Fries, werd in 1936 lid van de CPN (Communistische Partij Nederland) en verhuisde een jaar later naar Amsterdam waar hij redacteur werd voor de ‘Tribune’ (vooroorlogse voorloper van de latere krant ‘De Waarheid’). In 1940 moet hij noodgedwongen onderduiken vanwege zijn verzetsactiviteiten, maar werd toch opgepakt door de nazi’s en naar kamp Amersfoort gedeporteerd. Na bijna een jaar in gevangenschap te hebben doorgebracht, wordt hij door kameraden van het verzet bevrijd en kan hij zijn verzetsactiviteiten tot het einde van de oorlog hervatten. Na de oorlog had De Vries al zo’n 30 boeken geschreven, en het zouden er nog veel meer worden. Theun kon immers kwantiteit en kwaliteit met elkaar verenigen.

Theun schreef in een tijd waarin alle informatie nog uit boeken moest komen. Zijn kennis over geschiedenis, Marxisme, cultuur en vreemde volkeren kan dan ook met recht indrukwekkend worden genoemd. Het in 1937 door de communistische uitgever Pegasus uitgegeven ‘Oldenbarnevelt’, vertelt ons een heel ander verhaal over de Nederlandse geschiedenis dan de Oranjegezinde, voorgekauwde, vaderlandse geschiedenisboeken van de bourgeoisie. Al vroeg in zijn schrijversleven gaat Theun de strijd aan tegen de verburgerlijking van roman en essay. Na de oorlog neemt Theun dan ook de zware taak op zich om het communistisch verzet en de rol van de arbeidersklasse daarin, met inkt op papier uit te drukken. Het meisje met het rode haar, een roman over het verzetsleven van de communiste Hannie Schaft werd een ware bestseller en werd in 1981 zelfs verfilmd. In de jaren zestig kan niemand meer om De Vries heen, zijn plek als bewezen schrijver is een gedongen feit. In 1966 schrijft hij zelfs het Boekenweekgeschenk Het zwaar, de zee en het valse hart.

De Vries zegt in 1971 zijn lidmaatschap van de CPN op. Hier een heldere reden voor geven zou een onhistorisch waardeoordeel zijn. De tijden zijn veranderd; ook de CPN is veranderd, en de Vries heeft zelf veel last van zijn kampverleden. Theun zou Theun niet zijn als hij zou stoppen met schrijven en zijn liefde voor Marx zou wegstoppen. In Ketters, een van zijn laatste grote werken, schrijft Theun in het voorwoord: “Geschiedenis die wij met Hegel opvatten als een progressie in zelfbewustzijn en die met Marx als het grote doorgangshuis waar alle menselijke willen en botsen dient om ons naar een eindelijk gehumaniseerde samenleving te leiden.”

Theun de Vries was een gewone man met een uitzonderlijk gevoel voor strijd en romantiek, een groot schrijver en bekend communist. Aangezien wij communisten ons vandaag de dag de taak opleggen het communistisch en proletarisch verleden in de huidige tijd een plek te geven, heeft De Vries met zijn kleine honderd boeken tellende oeuvre ons een dienst bewezen. Theun de Vries, een communist tussen de grote schrijvers, die wij nooit mogen vergeten.

Leestips:

• De vrijheid gaat in ’t rood gekleed (1945)
• Een spook waart door Europa (1948)
• Het meisje met het rode haar (1956)
• Het motet voor de kardinaal (1960)
• De opstand (1962)
• Marx. De politieke emigratie (1983)
• Marx. De heersende machten (1983).