Vera Moechina, kunst en revolutie

Vera Moechina was een onwaarschijnlijke kandidaat voor hetgeen waar ze uiteindelijk tot is uitgegroeid. Als de dochter van Letse bourgeoisie, is het haar gelukt haar klasse te verraden en uit te groeien tot een van de overtuigendste voorvechtsters van het socialistisch realisme.

Ze had het ‘geluk’ uit een welvarende familie te stammen en tegelijkertijd als vrouw haar droom als kunstenaar te mogen nastreven. Als kind woonde ze op vele plekken in het toenmalige Russische keizerrijk. De armoede en achtergesteldheid op het platteland en in de steden kon haar niet ontgaan zijn. We zien dan ook in haar latere werk de drang terug om het beeld van arbeiders en boeren aan te passen aan dat van het jonge socialisme in de jaren dertig van de twintigste eeuw.

Zoals veel kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw, ging Moechina naar Frankrijk om te proberen lid te worden van een van de vele prestigieuze kunstacademies aldaar. Het lukte haar om les te krijgen van de beeldhouwer en schilder Émile-Antoine Bourdelle. Niet bepaald de eerste de beste en zijn invloed van het monumentalisme op Moechina blijft tijdens haar gehele kunstenaarschap overeind. Vanaf 1912 was ze weer in Rusland en werkte ze voor een theater als decorbouwer in Moskou.

Zoals we weten, brak in 1917 onze Oktoberrevolutie uit en dat zette de hele wereld op haar kop. Ook de kunstwereld, en in het bijzonder die van Rusland, want de eerste gevolgen van de revolutie waren natuurlijk het meest voelbaar voor arbeiders die zich in en door de Sovjets organiseerden. Uiteindelijk zouden alle arbeiders en later alle boeren door de nieuwe socialistische verhoudingen hun leven in gunstige zin drastisch zien veranderen.

“De schuld van veel van onze kunstenaars en intelligentsia schuilt in hun erfzonde; zij zijn geen geïntegreerde revolutionairen!” Ernesto ‘Che’ Guevara

Voor veel kunstenaars echter, waren de veranderingen die de revolutie met zich meenam niet zo voor de hand liggend. Hun verhouding met hun eigen werk doorging niet dezelfde vanzelfsprekende verandering als die van de arbeiders. Daarom trad bij veel kunstenaars juist vervreemding op in relatie tot hun eigen werk. Dit leidde ertoe dat sommige kunstenaars uitweken naar het buitenland, met name de kunstenaars die vroeger geheel afhankelijk waren van de voormalige adel en bourgeoisie. Andere kunstenaars waren in staat hun persoonlijke crisis te overwinnen en van de revolutie gebruik te maken, om de veranderende wereld om zich heen aan te grijpen en om te zetten tot ‘nieuwe’ kunst. Weer andere kunstenaars, zoals Moechina, begrepen de daadwerkelijke omvang van de revolutie en hun taak als ‘schepper’ die daarmee in het verschiet lag.

Voor kunstenaars en vrouwen als Vera Moechina brak de revolutie juist de ketens van kleinburgerlijke en confessionele bekrompenheid uit de tijden van het Tsaar. In de jaren twintig van de vorige eeuw stapte ze zelfs geheel van haar kubistische stijl af en focuste zich volledig op het socialistisch realisme. Haar eerder in Parijs opgedane monumentale stijl zou vanaf nu echt tot haar recht komen. Ze maakte beelden van kameraden als Lenin en Gorki. Juist arbeiders en boerinnen met krachtige gelaatsuitdrukkingen voerden bij haar de boventoon. Ook ontwierp ze kleding die niet alleen rekening hield met de praktische kant, maar ook, ondanks het gebruik van goedkope stoffen, als modieus kon worden beschouwd. Als absolute erkenning van haar werk mocht ze zelfs met het kunstwerk Arbeider en Kolchozboerin de Sovjet Unie vertegenwoordigen op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1937. Vera Moechina was het levendige bewijs dat de kunsten onder het socialisme groeiden en zelfs floreerden.