Verkiezingen in Brazilië

Inleiding

Eerder dit jaar hebben wij in het artikel ‘Brazilië: versla Bolsonaro en schaf het kapitalisme af’ een beknopte schets gemaakt van de situatie in het land sinds 2013. In dit artikel bespreken we de resultaten van de recente verkiezingen en de zorgwekkende situatie die de arbeidersklasse in Brazilië dagelijks ervaart.

Aanloop naar de verkiezingen: honger, inflatie en corruptie

Tijdens hun 4 jaar in de regering, hebben Bolsonaro en zijn ministers altijd een duidelijk doel voor ogen gehad: de arbeidersklasse zoveel mogelijk aanvallen. Dit doel hebben zij bereikt. Het economische beleid van de minister van Economie, Paulo Guedes, heeft ervoor gezorgd dat meer dan 33 miljoen Brazilianen dagelijks honger lijden.1 Hiermee heeft Brazilië zijn plek weer teruggekregen op de ‘World Hunger map’ van de Verenigde Naties.2 De inflatie heeft ook voor torenhoge prijzen gezorgd. De prijs van eten en drinken is met meer dan 14% in een jaar toegenomen.3 De prijs van benzine kwam tot een historisch hoogtepunt van R$ 7,39 p/l (in 2014 was dat R$ 2,98 p/l) en de prijs een keuken gasbus is van R$ 69 in 2018 naar R$ 122 (bijna €24) gegaan in 2022. De gemiddelde inkomsten van de Brazilianen zijn met 8,7% gedaald. Terwijl de bevolking lijdt, zijn er volgens Forbes sinds 2021 minstens 40 nieuwe miljardairs bij gekomen in Brazilië.4

Dit desastreuze economische beleid heeft er voor gezorgd dat de extreme armoede in Brazilië groeide. In totaal leven meer dan 49 miljoen Brazilianen in extreme armoede5, 10 miljoen meer dan in 2019. De populariteit van Bolsonaro is constant gedaald sinds 2019. Naast de bovengenoemde feiten, was het beleid van de regering gedurende pandemie zeer onpopulair. Meer dan 680 duizend Brazilianen zijn aan COVID-19 gestorven waarvan 400 duizend volgens onderzoek hadden kunnen worden voorkomen.6

Door deze gebeurtenissen groeide de oppositie tegen Bolsonaro enorm. De dreiging tot afzetting van Bolsonaro groeide hierdoor. Zijn oplossing was de zogenaamde ‘geheime begroting’, een enorm corruptieschema bedacht door Bolsonaro om parlementsleden om te kopen met geld afkomstig van de federale begroting. Dit jaar is er meer dan R$2 miljard naar parlementsleden gegaan met het doel om de huidige regering te steunen. Vanaf volgend jaar wordt dat R$23 miljard. Om dit te kunnen betalen zijn meerdere bezuinigingen in het onderwijs en in de gezondheidszorg aangekondigd.

Lula en de ‘brede coalitie’

Sinds Lula de gevangenis verliet en zijn politieke rechten weer had gekregen, bereidde de PT (Partido dos Trabalhadores, de partij van Lula) zich voor op de verkiezingen van dit jaar. Hun tactiek was zeer schadelijk voor de Braziliaanse bevolking. Zoals we in het eerste deel van dit artikel hebben kunnen lezen heeft de arbeidersklasse zwaar geleden onder het wanbeleid van Bolsonaro. Het antwoord van de communistische beweging was om de bevolking te mobiliseren voor de strijd tegen deze regering en tegen het kapitalisme. De PT koos ervoor om hun basis juist te demobiliseren, zodat Bolsonaro kon ‘bloeden’ tot de verkiezingen en daardoor Lula een grotere kans had om te winnen.

Terwijl de bevolking aan het sterven was, van COVID-19, honger of stedelijk geweld, was Lula aan de gang gegaan om een ‘brede coalitie’ te vormen om de verkiezingen te winnen. De radicale façade die Lula en de PT ophielden in de jaren 80 is nu compleet verdwenen. Dit is te zien aan de figuren die gelieerd zijn aan Lula. Zijn vicepresident is Geraldo Alckmin. In 2006 was Alckmin de kandidaat van de PSDB tegen Lula in de verkiezingen. Tussen 2001 en 2006 en 2010 en 2018 was Alckmin de gouverneur van de staat São Paulo. Alckmin is berucht door het corruptieschandaal tijdens zijn regeerperiode, waar de contracten voor het eten in openbare scholen in Sao Paulo zeer lucratief waren wat de prijs van het eten omhoog dreef. Daarnaast was hij zeer actief in het onderdrukken van protesten met zijn gewelddadige politie.

Een ander fout figuur in de ‘brede coalitie’ van Lula is Henrique Meirelles. Hij was de minister van Economie van de Temer regering tussen 2016 en 2018. Meirelles is verantwoordelijk voor twee van de grootste liberale hervormingen in die periode, het uitgavenplafond en de arbeidshervormingen. Allebei maatregelen die bedoeld waren om de winsten van de grote monopolies te garanderen en de rechten van de arbeidersklasse te ontnemen. Meirelles is een van de kandidaten volgens Lula voor de minister van Economie in een mogelijk regering.

Met een brede coalitie wil Lula de steun van de burgerij krijgen, zodat hij weer president kan worden. Delen van de traditionele Braziliaanse burgerij hebben zich gepositioneerd in het voordeel van Lula. Aan de andere kant heeft Bolsonaro veel steun van de kleinburgerij en de nieuwere delen burgerij die in zijn regering veel winst hebben kunnen behalen.

Resultaten van de verkiezingen

In tegenstelling tot 2018, heeft de communistische partij meegedaan met de verkiezingen, namelijk de PCB (Partido Comunista Brasileiro). De PCB is hard door de media geboycot tijdens hun electorale campagne. Ondanks het feit dat ze in de peilingen punten behaalden werden ze niet uitgenodigd voor de nationale debatten. Ook heeft de PCB geen geld van het verkiezingsfonds ontvangen, ondanks dat ze hier recht op hadden. Hun campagne was zeer strijdbaar en zijn uitgevoerd door hun militante leden met weinig middelen, in veel gevallen alleen met donaties.

De PT en hun militante leden hebben als antwoord op de kracht van communisten de boycot versterkt. Met tactieken van electoraal terrorisme hebben ze het stemmen op deze partijen ontmoedigd, met de stelling dat dit een overwinning van Lula zal voorkomen. Ondanks deze afpersing heeft de PCB zowel in de presidentiële verkiezingen als in de verkiezingen voor gouverneur en de kamer van afgevaardigden zeer indrukwekkende resultaten behaald en dat laat zien dat de arbeidersklasse in Brazilië niet bang is voor het communisme.

In de eerste ronde van verkiezingen heeft Lula 48,43% van de stemmen en Bolsonaro 43,20%. In de tweede ronde van de verkiezingen heeft Lula gewonnen met 50,90% van de stemmen, terwijl Bolsonaro 49,10% behaalde. Opmerkelijk is het hoge percentage stemmen voor Bolsonaro, die afwijken van de meeste peilingen. Ook opmerkelijk is het feit dat dit de eerste keer in de geschiedenis van Brazilië is dat een president er niet in is geslaagd om herkozen te worden. Bij de resultaten van allebei de ronden van de verkiezing is de polarisatie opmerkelijk. De meerderheid van de stemmers heeft een duidelijk antwoord gegeven op de meest reactionaire delen van de maatschappij. Namelijk dat ze het niet zullen accepteren dat iemand zoals Bolsonaro als president van de republiek blijft. Bolsonaro, ondanks het feit dat hij vier jaar lang het staatsapparaat in handen had, was te incompetent om herkozen te worden als president. Ondanks alle bedreigingen van een mogelijk coup d'état, de geheime begroting en de grote fake nieuws campagne die sinds 2018 op volle gang was, is hij verslagen in de verkiezingen.

Dit komt door de constante aanvallen vanuit zijn regering tegen het grootste deel van de bevolking: de arbeidersklasse. Het economische beleid tegen de gewone bevolking, de homofobe en vrouwonvriendelijke opmerkingen, de vernietiging van het Amazonegebied, de corruptieschandalen en het genocidale beleid tijdens de pandemie hebben ervoor gezorgd dat zijn populariteit ontzettend daalde. Ook is het belangrijk om te noemen dat Bolsonaro zich als persoon wanstaltig opstelt en met ronduit bizarre uitspraken kwam. Dit leidde ertoe dat hij beschuldigd werd van bijvoorbeeld kannibalisme en zelfs pedofilie. In tegenstelling tot Bolsonaro roept Lula bij velen nostalgische gevoelens op naar zijn regeringsperiode die concessies moest doen aan de arbeidersklasse.

Delen van de burgerij zagen vanwege deze daling in populariteit Bolsonaro niet meer als een aanvaardbare optie om hun beleid uit te voeren. Bolsonaro is echter nog steeds populair bij sommige delen van de bevolking, namelijk de nieuwere delen van de burgerij, de kleinburgerij en de arbeidersaristocratie. Het grote aantal stemmen die hij heeft gehaald bewijzen dat terwijl Bolsonaro electoraal verslagen is, het bolsonarisme steeds een grote kracht in de maatschappij zal blijven.

Wat te verwachten van een Lula regering?

Lula is verkozen in een ‘brede coalitie’. Hij heeft de steun van verschillende delen van de burgerij en hun vertegenwoordigers. Om te verwachten dat Lula voor de arbeidersklasse zal regeren betekent de materiële omstandigheden, de realiteit, negeren. Het regeringsprogramma van Lula en zijn geallieerden is bedoeld om de belangen van het financierskapitaal, de agriculturele bedrijven, de industriële burgerij, en de grote monopolies te verdedigen. Het regeringsprogramma van de PT breekt dus niet met de liberale agenda die sinds 2016 sterk werd uitgevoerd door de Temer en Bolsonaro regeringen. Ook wordt er in het programma niet gewezen naar het noodzaak om de fascistoïde ideologie van Bolsonaro te verslaan en uit de maatschappij te verbannen.

Het feit dat deze essentiële strijd (tegen het fascisme en tegen het kapitalisme) niet vermeldt staat in het programma is alleen een verbazing voor degenen die de beperkingen van de sociaaldemocratie niet kennen. Het maximum wat er verwacht kan worden van een Lula regering zijn minimale winsten voor de arbeidersklasse, dus een terugkeer naar de politiek van “klassenverzoening” die aanwezig was in de regeringen van de PT tussen 2003 en 2013. Dit betekent kleine hervormingen die bepaalde sociale problemen verlichten, maar die geen enkele significante veranderingen brengen voor de werkende klasse.

De PT beperkt haar activiteiten ook steeds meer tot het steun vinden bij burgerlijke en reactionaire delen van de Braziliaanse politiek. De vakbeweging en andere delen van de arbeidersbeweging, waar ze eerder sociaaldemocratische illusies verspreidden, laten ze steeds meer links liggen.

De strijd tegen het bolsonarisme en tegen fascistoïde idealen in de Braziliaanse maatschappij kan niet stoppen omdat Lula de verkiezingen heeft gewonnen. Het bolsonarisme, of andere reactionaire ideologieën, zal steeds relevant blijven, ook al is Bolsonaro niet meer president. Er blijft een gevaar voor een reactionaire wending, bijvoorbeeld in de vorm van een coup. Bolsonaro heeft veel steun van de politie en delen van de leger. Dit is bewezen tijdens de tweede ronde van verkiezingen, toen de wegenwacht politie stemmers hinderde in Lula gedomineerde regio’s.

Daarnaast is het belangrijk om te benoemen dat sociaal democratische regeringen, vaak gevolgd worden door fascistische en/of fascistoïde regeringen. Dit is geen toeval. Het sociaal-democratie verzwakt de organisatie van de arbeidersklasse met hun politiek van klasse verzoening. De klassen verraad van de sociaal democratie paralyseert de arbeidersklasse en maakt de weg voor het fascisme open. Dit is gemakkelijk te verifiëren door de geschiedenis te observeren. Niet alleen in Duitsland in de jaren 30, maar ook in Brazilië. De regering van Lula en Dilma hebben de weg open gemaakt voor het fascisme te bloeien in de maatschappij. Zij hebben de anti-fascistische kracht die in de organisatie van de arbeidersklasse ligt verhinderd door de massa's te demobiliseren. Hun reformistisch beleid heeft de basis voor de bolsonarisme en de extreem rechts beleid gevormd.

Daarom is het van belang om een alternatief aan te bieden aan de arbeidersklasse. Zolang de voorwaarden die sociale fenomenen zoals het bolsonarisme creëren niet worden veranderd, zal Brazilië altijd op de rand staan van een terugkeer van soortgelijke fenomenen. Het kapitalisme is hieraan schuldig. Vanwege de tegenstellingen gecreëerd door het kapitalisme, kunnen figuren zoals Bolsonaro profiteren. Hun doel is niet om deze tegenstellingen op te lossen, maar om de arbeidersklasse af te leiden van de echte oorzaak van hun onderdrukking.

Daarom blijft de communistische partij meer dan ooit relevant, in tegenstelling tot wat de bourgeoisie beweert. Het Bolsonarisme en het opportunisme van de PT kunnen alleen verslagen worden met de organisatie van de arbeidersklasse. De communistische partij is hiervoor essentieel. Het is de communistische partij die de voorhoede van de arbeidersklasse moet zijn in het strijd tegen de heersende klasse. Op alle vlakken van de maatschappij, en niet alleen in het parlement, moet het partij de belangen van de onderdrukte klasse vertegenwoordigen. De strijd zal langdurig zijn en er zullen veel uitdagingen, illusies en nederlagen zijn in deze strijd voor een socialistische maatschappij. Echter moet de arbeidersklasse bewust zijn van het feit dat het enige dat ze hebben als klasse, hun organisatie is. Met de versterking van de positie van de arbeidersklasse in de klassenstrijd, zal de heersende klasse concessies moeten maken, maar het is niet aan de arbeidersklasse om het kapitalistische systeem te stabiliseren, maar het omver te werpen.