Verkiezingen in Griekenland: democratie of alchemie?

De Grieken mogen nog een keer naar de stembus, omdat uit de verkiezingen van 21 mei jl. geen regering voortkwam, mede omdat niet eens werd geprobeerd een regering te vormen. De verkiezingen vonden plaats volgens het stelsel van de ‘evenredige vertegenwoordiging’. Dat was voor het eerst in Griekenland. Weliswaar niet helemaal zuiver evenredig, want de drempel van drie procent om in het parlement te komen, bleef bestaan. Deze wet werd aangenomen door de regering Syriza-Anel (2015-2019). Premier Mitsotakis zei in een interview dat de evenredige vertegenwoordiging een hinderpaal voor de democratie is. De verkiezingen van 25 juni a.s. zullen echter weer plaatsvinden op basis van het oude stelsel, het zogenaamde ‘versterkt evenredig stelsel’. Dit is in het voordeel van de partij die het hoogste percentage van het aantal uitgebrachte stemmen haalt.

Terug naar de verkiezingen van 21 mei, toen de drie grootste drie partijen een mandaat kregen om te proberen een regering te vormen. Maar ze gaven dit mandaat zonder een enkele poging terug aan de president van de Helleense Republiek. Daarna riep de Presidente alle leiders van de partijen die de parlementaire drempel haalden bijeen, zij die dus drie procent of meer van het aantal uitgebrachte stemmen behaalden. Dat waren vijf partijen: de rechtse Nea Dimokratia met 40,79% (39,85% in 2019), Syriza met 20,07% (31,53% in 2019), de ‘socialistische’ Pasok met 11,46% (8,10% in 2019), de Communistische Partij (KKE) met 7,23% (5,30% in 2019) en de ultrarechtse Griekse Oplossing met 4,45% (3,70% in 2019). Deze moesten proberen een regeringscoalitie te vormen. Zoals te verwachten was daar geen enkele bereidheid toe, maar de vergadering vond plaats omdat dat nu eenmaal in de Griekse Grondwet staat. Premier Mitsotakis, die bijna 41 procent van het aantal uitgebrachte stemmen scoorde, was de duidelijke winnaar en ging vastberaden af op zijn doel: als enige partij te regeren. En dat is alleen mogelijk met behulp van het ‘oude’ kiesstelsel van weleer: het versterkt evenredige stelsel. Dus het stelsel dat gold vóór het ‘rampzalige’ intermezzo van de evenredige vertegenwoordiging, dat nota bene in het geboorteland van de democratie lange tijd een onbekend verschijnsel was.

Een evenredig stelsel maakt een absolute meerderheid van één partij zeer onwaarschijnlijk, en geeft aan (kleinere) partijen wat hen toekomt op grond van de verkiezingsuitslag. De KKE scoorde bijvoorbeeld bijna twee procent hoger dan de vorige verkiezingen in juli 2019. Sinds de verkiezingen van 2019 had de partij vijftien parlementsleden. Dat zouden er nu twintig worden, als het oude systeem gold. Maar met de evenredige vertegenwoordiging kreeg zij 26 afgevaardigden… voor één dag, want het parlement functioneerde één dag om daarna weer ontbonden te worden voor de volgende verkiezingen van 25 juni. In Athene en heel Attica steeg de partij met 42,11%, waardoor het Pasok voorbijstreefde en daardoor de derde partij werd. Ook de Grieken in het buitenland konden dit keer hun stem uitbrengen. In Europa werd de KKE derde met hogere percentages dan in Griekenland zelf.

Hoe de volkswil te omzeilen

Hoe werkt dit oude systeem van ‘versterkte evenredigheid’ dan? De grootste partij krijgt een bonus van twintig zetels als zij vijfentwintig procent van de stemmen wint. De overige 280 zetels worden dan evenredig verdeeld over de andere partijen. Vanaf vijfentwintig procent krijgt de eerste partij voor elke halve procent er een zetel bij als bonus. Het maximum aan bonuszetels is vijftig, als de eerste partij veertig procent van de stemmen behaalt. Deze zou de rechtse Nea Dimokratia dus ontvangen wanneer de verkiezigen van 21 mei waren verlopen volgens het oude systeem. Voor alle andere partijen blijven er dan duidelijk minder zetels over om te verdelen. Een partij die rond de 37 procent haalt, kan eventueel ook al op ‘eigen kracht’ regeren, zoals de Griekse term luidt (αυτοδυναμία). Die mogelijkheid hangt af van het aantal partijen dat het parlement haalt en hoe hoog het behaalde percentage van het aantal uitgebrachte stemmen is. Dus hoe minder stemmen andere partijen halen, des te beter voor de grootste partij.

Het mag de lezer inmiddels duidelijk zijn dat de Nea Dimokratia partij van premier Mitsotakis na 25 juni zeer waarschijnlijk weer alleen aan de macht komt, gezien het behaalde percentage. Tenzij er gekke dingen gaan gebeuren en de kiezers ineens heel anders stemmen dan verwacht, dan is de mogelijkheid van een derde verkiezingsronde niet uitgesloten. Bovendien vinden in de eerste helft van oktober ook nog regionale en gemeenteraadsverkiezingen plaats. Dus veel ‘democratie’ dit jaar in Griekenland… Maar heel wat mensen hebben inmiddels hun buik vol van dit politieke gekonkel. Het gevoel dat “de politiek elite toch hun eigen gang gaat en er niet naar mij wordt geluisterd’ groeit onder de mensen.

De KKE is van mening dat de keuze geen regering te vormen en over te gaan tot nieuwe verkiezingen met de ‘nieuwe’ (lees: oude) kieswet als doel heeft de stemmen te plunderen van allen die niet in de schijndilemmas van de andere partijen zijn getrapt en niet geloven in de door de premier en zijn volgelingen gepredikte ‘stabiliteit’ waarvoor de regering (die dus uit één partij bestaat) garant zou staan. Deze hele manoeuvre is een poging een consensus af te dwingen van de bredere volkslagen voor een tegen het volk gerichte politiek. De KKE voelt zich verantwoordelijk als enige echte oppositiepartij binnen en buiten het parlement, voor het geval dat Syriza en Pasok weer medewerking verlenen om de belangrijkste regeringsbesluiten door te drukken. Dat hebben ze de afgelopen jaren ook gedaan door vóór te stemmen in het parlement en zo de arbeiders- en volksbeweging pootje te haken.

Sociaal-democratie, hybridisch als vanouds

Syriza leed als partij de zwaarste verliezen. Het aantal stemmen op de partij kelderde met bijna twaalf procent. Het lukte hen namelijk niet om zich als oppositie te profileren. De verkiezingscampagne van Syriza werd vooral gekenmerkt door scheldtirades tegen Premier Mitsotakis. Van inhoud was nauwelijks nog sprake. Ook viste de partij in brak water: dat wil zeggen, de partij flirtte met ultrarechts, o.a. door een oproep te doen aan de ‘gewone burgers’ die fascistische partijen aanhangen om op Syriza te stemmen. Het fabeltje dat het om mensen gaat die niet echt weten wat ze doen door te stemmen op een fascistische partij, was niet erg overtuigend. Zeker omdat de beruchte nazistische Gouden Dageraad ruim twee jaar geleden via een rechterlijke uitspraak officieel als criminele organisatie werd bestempeld. Nota bene: hun leider richtte vanuit de gevangenis een partij op en organiseerde een verkiezingscampagne vanuit zijn cel! En hij kreeg steun door een rechter uit het hoogste juridische orgaan. Door een amendement ingediend door de regering, werd zijn poging mee te doen aan de verkiezingen toch verijdeld.

Het is niettemin een bewijs van de tolerantie van het burgerlijke systeem ten opzichte van het fascisme, maar niet iedereen van het establishment wil hierin meegaan. Op dit moment schijnt de burgerlijke democratie hier geen zin in te hebben. De schijn moet nog opgehouden worden. Terug naar Syriza, dat in 2015 in het zadel terecht kwam door als regeringspartner de zeer rechtse partij van de Onafhankelijke Grieken (ANEL) te aanvaarden. Het percentage stemmers was toen niet hoog genoeg om ‘op eigen kracht’ het roer in handen te nemen, zelfs niet met de kieswet van toen.

Niettemin, het rommelt verdacht in de burgerlijke democratie. Ook het flinke percentage onthoudingen, bijna veertig procent, wijst op weinig enthousiasme bij de bevolking voor dit soort democratie. Opvallend was het hoge aantal ongeldige stembiljetten (123.402) en blanco stemmen (34.704). Natuurlijk, daar heeft de grootste partij baat bij. Het gaat om het uiteindelijk geldige percentage stemmen, maar van brede steun aan de Nea Dimokratia kan nauwelijks gesproken worden. Een meerderheid in het parlement kan uit de hoed worden getoverd, maar dat is nog geen meerderheid onder de bevolking.

Een ‘dodelijke’ legaliteit

Van geschiedenis kun je veel leren. Al in de eerste helft van de 19de eeuw analyseerden Karl Marx en Friedrich Engels de aard van het algemene stemrecht in kapitalistische landen. Daarbij namen zijn Frankrijk als voorbeeld, waar na de revolutie van 1848 dit recht was verworven - natuurlijk niet voor vrouwen, maar dat is weer een verhaal apart. Marx en Engels constateerden een ‘algemene tegenstrijdigheid’ in dit algemene stemrecht, omdat de klassen die sociaal onder de duim gehouden moesten worden, de mogelijkheid kregen een stuk politieke macht naar zich toe te trekken, terwijl de bourgeoisie een garantie op die volledige politieke macht ontnomen werd. Toen bleek dat partijen die de belangen van het volk dienden het goed deden via de nieuwe legale middel (verkiezingen), werd de grond te heet onder de voeten van de bourgeoisie. Daarom wilde zij af van die fatale legaliteit, die zij zelf gecreëerd had om haar eigen belangen op een (schijn)democratischer te dienen. In 1850 werd dan ook dit algemene stemrecht opgeheven in Frankrijk Volgens Marx gaf de bourgeoisie op deze manier onverbloemd toe dat ‘onze dictatuur tot op heden gehandhaafd werd via de volkswil, nu moet zij zich vestigen tegen de volkswil.’ In de inleiding van Engels op Marx’ De klassenstrijd in Frankrijk van 1848 tot 1850 staat dat de Franse staatsman Odilon Barrot uitriep: “La légalité nous tue” (Legaliteit doodt ons).¹ Kortom: de kapitalistisch gevestigde orde en haar politieke partijen laten verkiezingen alleen toe zolang hun politieke macht niet wordt bedreigd. Het gesjacher met kieswetten in Griekenland is duidelijk een methode om zonder verbod onder het mom van ‘democratie’ met de volkswil te sollen. Radicale omwentelingen kunnen daarom nooit tot stand komen via verkiezingen.

1. Karl Marx, De klassenstrijd in Frankrijk van 1848 tot 1850.

Noot van de redactie: de NCPN stuurde een felicitatie voor de verkiezingsuitslag naar de KKE. Deze is te lezen op de website van de NCPN.