Wat gaat het worden met Prinsjesdag?

Op Prinsjesdag, 17 september, worden de fiscale plannen voor 2025 gepresenteerd. Een spannend moment, want er is veel te doen geweest rondom de overheidsfinanciën de afgelopen maand. Die dag wordt duidelijk hoe het nieuwe kabinet het hoofdlijnenakkoord tot uitvoering brengt, de opdracht die het kabinet bij haar samenstelling heeft meegekregen. Wat kunnen we precies verwachten?

“Het financiële plaatje waar we voor staan, dat is niet heel rooskleurig”, vertelt de minister van Financiën voorafgaand aan de eerste begrotingsvergadering van het kabinet: “Er is geen ruimte.” Daarmee zet hij de lijn voort die in het hoofdlijnenakkoord al was uitgestippeld: bij financiële tegenvallers zal ‘ten eerste naar uitgavenvermindering [worden] gekeken.’

Dat die tegenvallers eraan zaten te komen, was zo goed als zeker gezien de aanname was dat Nederland 1,6 miljard euro per jaar minder af zou gaan dragen aan de EU (zonder enige toelichting). De keuze voor Eelco Heinen als minister van Financiën was daarbij veelzeggend: een VVD’er die eerder werkte bij de Inspectie Rijksfinanciën, de overheidsafdeling die bij alle ministeries uitzoekt waar ze op kunnen bezuinigen.

Het past in een bredere trend in Europa. De concurrentie en internationale tegenstellingen nemen toe; Europese monopolies moeten hun best doen om concurrerend te blijven op de wereldmarkt. Britse premier Keir Starmer liet afgelopen week weten een gat van 22 miljard pond te moeten vullen, terwijl zijn Italiaanse collega Giorgia Meloni aankondigde zo’n 12 miljard euro per jaar te gaan bezuinigen. Daarmee loopt de Italiaanse vooruit op een aankondiging van de Europese Commissie eerder deze zomer: deze overweegt om tegen Italië en zes andere landen een zogenaamde ‘excessive deficit procedure’ te openen om bezuinigingen af te dwingen.

Sleutelen aan belasting

Een van de zaken die het kabinet wil gaan versoberen is de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR), hoewel ze opvallend voorzichtig te werk gaan. Het vermogen dat ondernemerskinderen belastingvrij mogen erven stijgt komend jaar van 1.325.253 naar 1.500.000 euro. De allerrijksten moeten lichtelijk inleveren: boven de anderhalf miljoen gaan zij in plaats van 3,6 maar liefst 6 procent erfbelasting betalen. Om dat in perspectief te zetten: kinderen waarvan de ouders hun hele leven lang hebben gewerkt ontvangen €25.187 belastingvrij en betalen op het bedrag daarboven 10 tot 20 procent belasting.

Wat de inkomstenbelasting betreft, komt er naar verwachting een extra belastingschijf voor box 1. In verhouding pakt dit het voordeligst uit voor mensen met lagere en gemiddelde inkomens uit loon. Toch konden de formerende partijen het niet laten om in het hoofdlijnenakkoord ook de belasting op vermogen (box 2 en 3) te verlagen. Beide vallen echter in het niet bij het eerdere oordeel van de Hoge Raad, dat een vermogensbelasting van zo’n twee procent oneerlijk zou zijn. Daardoor wordt dit jaar zeven miljard euro terugbetaald aan vermogende Nederlanders, daarna twee miljard per jaar.

Terwijl in de Voorjaarsnota (van het vorige kabinet) werd voorgesteld de energiebelasting voor de grootste gasverbruikers met 22 procent te verhogen, werd dit in de hoofdlijnen teruggedraaid. Een flinke meevaller voor de industrie. Het enige voordeel: huishoudens kunnen, in het geval dat de gasprijzen stabiel blijven, rekenen op een besparing van zo’n drie cent per kubieke meter gas.

Wie krijgt wat?

De drie cent voor huishoudens staat symbool voor tal van maatregelen die zijn toegezegd, in het kader van ‘bestaanszekerheid’ en voor de ‘hardwerkende Nederlander.’ Er worden aardige bedragen beloofd voor ‘lastenverlichting’, verschillende toeslagen en natuurlijk de halvering van het eigen risico. Al staan die maatrelen veelal op losse schroeven omdat ze afhankelijk worden gemaakt aan de ontwikkeling van de economie.

Tegenover deze maatregelen staan echter tal van bezuinigingen: op middelbare scholen, universiteiten, cultuur, zorg, en verschillende vormen van sociale zekerheid. Denk ook aan de afschaffing van het verlaagd btw-tarief, en het terugdraaien van de verhoging van het minimumloon.

Vooral dat laatste is tekenend voor het te verwachten beleid: door het minimumloon te drukken, verwacht de overheid zo’n €800 miljoen per jaar te besparen. Zo veel mensen werken er niet voor de overheid. Vooral het kapitaal profiteert, wat niet alleen ten koste gaat van mensen die minimumloon verdienen maar van de hele werkende klasse: een hoger minimumloon duwt alle lonen omhoog.

Waar wel onomwonden geld naar gaat is de politie en de oorlogsindustrie. De NAVO-norm van 2 procent wordt dit jaar waarschijnlijk al bereikt, maar er wordt steeds meer aangestuurd op nog hogere uitgaven in het kader van de inter-imperialistische competitie. Daarnaast wordt geld geïnvesteerd in bepaalde sectoren (woningbouw, landbouw en kernenergie) ten koste van investeringen in wetenschappelijk onderzoek, het ‘Nationaal Groeifonds’ en de ‘groene transitie’.

Verschillende kapitaalsgroepen proberen in aanloop naar Prinsjesdag nog een graantje mee te pikken. Zo dreigden de brancheorganisaties van vastgoedinvesteerders en projectontwikkelaars vorige week in het FD dat de woningbouw vertraagd zal worden als de overdrachtsbelasting en de eisen voor 'betaalbare' woningen niet worden verlaagd. Met succes, bleek vrijdag nadat het kabinet de Prinsjesdagplannen afrondde, want de belasting voor huisjesmelkers en ontwikkelaars gaat omlaag. Ook ASML en co boeken winst: de vorig jaar doorgevoerde versobering van de expatregeling zal worden geannuleerd. De hoeveelheid loon die expats belastingvrij ontvangen gaat niet van 30 naar 10 procent, maar blijft met 27 procent praktisch gelijk. Multinationals kunnen expats daardoor minder blijven betalen voor hetzelfde nettoloon, waardoor Nederlandse arbeiders genoegen moeten nemen met een lager loon om kans te maken op een baan.

Deze maatregelen kwamen echter niet voor in het Hoofdlijnenakkoord; aangezien er volgens minister Heinen ‘geen ruimte’ is, zal het ergens van betaald moeten worden. Doordat de Prinsjesdagplannen traditiegetrouw worden gelekt, kan er enige invloed uitgeoefend worden op welke maatregelen wel en niet uitgelicht worden. Waarop gekort wordt om deze cadeautjes voor het kapitaal te financieren, zal op 17 september moeten blijken.¹

Blik op de toekomst

We zullen nog moeten zien wanneer de grote klappen gaan vallen. Veel van de grote uitgaven in het kader van ‘lastenverlichting’ lijkt het kabinet in haar eerste jaren te gaan doen. Daarna zal er wat geld terug het laatje in moeten stromen. Deels met echte bezuinigingen (zoals die op de NPO en sociale zekerheid vanaf 2027), deels met fantasieën over minder afdracht aan de EU (vanaf 2028). Dat er op dat moment serieus bezuinigd zal moeten worden staat zo goed als vast, en dat geprobeerd zal worden om de kosten daarvan verder af te wentelen op de werkende klasse eveneens.

Des te belangrijker is het om de vakbondsstrijd, sociale bewegingen en de communistische partij te blijven versterken: onze sterkste wapens tegen bezuinigingen en voor rechtvaardigheid. Zo heeft de studentenbeweging de afgelopen jaren afgedwongen dat de basisbeurs opnieuw is ingevoerd. Ook de vele stakingen voor het behoud van de zwaarwerkregeling (rvu), waar Manifest regelmatig over rapporteert, lijken vruchten af te werpen. Vrijdag 30 augustus liet de minister van Sociale Zaken na afloop van de Ministerraad weten dat hij 'mandaat' had gekregen om te onderhandelen met de bonden. Hij vulde aan: “Met lege handen ergens verschijnen is niet verstandig.”

Hoopvol is dat de FNV daarop direct liet weten dat ze zich niet laten afschepen: pas “als het kabinet en werkgevers bereid zijn om op [onze] eisen in te gaan, kunnen we gaan onderhandelen en worden de stakingen en acties opgeschort.” Om deze drie eisen voor een permanente rvu, hogere betaling en het door cao-partijen laten bepalen wat ‘zwaar werk’ inhoudt kracht bij te zetten, wordt flink actie gevoerd. In de tweede week van deze maand wordt gestaakt in de bouw, schoonmaak, metaalindustrie, bij de politie en het openbaar vervoer. In aanloop naar Prinsjesdag maakt de georganiseerde arbeidersklasse haar kracht dus voelbaar.

1. Of wellicht al eerder. Op maandag 2 september, terwijl de huidige editie van Manifest werd gedrukt, kopte RTL: "volgend jaar minder lastenverlichting dan beloofd." Waar in het hoofdlijnenakkoord 4,5 miljard aan 'lastenverlichting' was toegezegd voor volgend jaar, bevestigen "bronnen rond het kabinet" dat hier een "fors bedrag" vanaf gaat.