Winter in Amerika

Van de indianen die de pelgrims begroetten
Tot de buffels die ooit heersten over de prairie
Van de gieren die onder de donkere wolken cirkelen
Op zoek naar regen
Op zoek naar regen
Tot de steden aan de kust die op wankelen staan
Van hen die wonen in een land dat niet veel meer kan verdragen
Tot het woud dat onder de snelweg ligt begraven
En nooit een kans kreeg om te groeien
En nooit een kans kreeg om te groeien
Nu is het voor alles en iedereen winter
Winter in Amerika Ja, en alle wereldverbeteraars zijn vermoord
Of weggejaagd, weet je wel
En de mensen merken het, de mensen merken
Dat het winter is
Winter in Amerika
Maar niemand vecht meer ergens voor
Omdat niemand meer weet wat het redden waard is

Gil Scott-Heron (1974) Winter in America

Toen Scott-Heron deze song schreef, leek de VS in hoog tempo zijn ondergang tegemoet te gaan. Watergate had de legitimiteit van de regering bezoedeld, en de imperialistische oorlog in Vietnam was eigenlijk al verloren. De levensstandaard stortte in door de economische inflatie, werkloosheid en stagnatie. Voor velen die na de oorlog opgroeiden hadden het aanzien en de invloed van de VS in de eerste helft van de jaren '70 een dieptepunt bereikt.

Scott-Heron mengde kunst en politiek op een meesterlijke en compromisloze manier. Hij slaagde erin om het publiek op een onderhoudende manier bewust te maken van kwesties als apartheid, drugsproblematiek, politiegeweld, racisme en armoede. Veel van zijn songs werden het lijflied van progressieve bewegingen.

Voor velen illustreerde 'Winter in America' de doodsstrijd van de Verenigde Staten. "Het is winter in Amerika, en niemand vecht meer ergens voor, omdat niemand meer weet wat het redden waard is." Er heerste een crisis op het gebied van de politiek, het milieu, de rassengelijkheid en het buitenlands beleid. Er was een metaforische winter ingetreden. De hoop, de belofte en ideeën waren bevroren.

De tekst van Scott-Heron raakte aan alle kwalen van 1974. "Alle wereldverbeteraars zijn vermoord of weggejaagd." "De Grondwet" was "een nobel stuk papier dat tevergeefs gestorven is." "De democratie is dakloos geworden." Scott-Heron waarschuwt voor de "racisten die als katten in het nauw zitten" en treurt omdat "het vredesteken naar onze dromen is verdwenen."

Het idee dat de VS zijn dieptepunt bereikt had, bleek een vergissing Het jaar 1974 was alleen maar het begin van een lange en pijnlijke aftakeling. Het gemiddelde uurloon is tegenwoordig nauwelijks hoger dan in 1974. De koopkracht voor iemand met een minimumloon blijft maar dalen. De perverse groei van de verschillen in inkomen en welvaart blijft aanhouden. Devoortdurende agressie - militaire bemoeienis op kleine schaal, massale invasies, bezettingen, bloedbaden die van op afstand worden aangericht alsof het videospelletjes zijn - is zodanig routine geworden dat ze maar weinig weerstand oproept bij de Amerikaanse bevolking.

Het racisme blijft een plaag voor de VS, en steeds meer voltrekt het zich langs klassenlijnen. Afro-Amerikaanse werkers krijgen zwaardere klappen te verduren dan de witte. De toenemende armoede die de bevolking treft, treft de zwarte bevolking nog harder. Ook omdat verarming altijd gepaard gaat met verwaarlozing, minachting en geweld door het gezag.

De concurrentie om banen in de VS brengt intolerant en xenofoob gedrag met zich mee en veroorzaakt een loonrace naar de bodem. De teloorgang van de vakbonden en de erfenis van de anticommunistische zuiveringen in de arbeidersbeweging hebben de concurrentie in de strijd voor slecht betaalde baantjes verder aangescherpt. Het marktfundamentalisme dat met religieuze toewijding wordt doorgevoerd heeft de publieke rijkdom geprivatiseerd of gereduceerd, de maatschappelijke dienstverlening verkwanseld en het openbaar onderwijs verwoest.

We vonden dat Nixon het vertrouwen van de bevolking al op een schokkende manier had beschaamd, maar in de eenentwintigste eeuw zijn corruptie, vuile politieke spelletjes en leugens synoniem geworden met de politiek.

De Amerikaanse winter van 1974 is een heuse ijstijd geworden

En wat nog het meest tragische is aan het voortdurende verval van het Amerikaanse wereldrijk, zijn invloed, de binnenlandse vrede en het algemeen welbevinden is dat de politieke keuzemogelijkheden zo beperkt en inhoudsloos zijn. Door het wegzuiveren van links en de mislukking van het liberalisme daarna is de Amerikaanse politiek veranderd. Ze is een papieren tijger geworden die niet in staat is om het hoofd te bieden aan de veelkoppige crisis die het kapitalisme heeft voortgebracht. De eenentwintigste eeuw is twintig jaar oud, en de politieke partijen, die verstoken zijn van nieuwe ideeën, kunnen alleen maar terugkijken naar de 'gouden tijden' van weleer. Ze bedrijven politiek door de achteruitkijkspiegel, een politiek van nostalgie.

Voor hen die zich tegoed deden aan de kruimels die de ultrarijken lieten vallen, de kleine bourgeosie en zij die daartoe wilden behoren (ook de zogenaamde 'professional managerial class' zoals de hipsters die noemde), benaderde het Obama-tijdperk de perfectie. Mondjesmaat redde de regering Obama de Amerikaanse economie in de jaren 2007-2008, en hierdoor kregen zij een rotsvast vertrouwen in de globalisering en de heersende elite. Op sociaal gebied zijn deze mensen progressief, maar zodra het op geld aankomt zijn ze conservatief. Kijk maar naar de 'Black Lives Matter'-spandoeken in hun bijna geheel gesegregeerde witte woonwijken. Dit zijn alleen maar symbolische gebaren. Ze moeten vooral niet leiden tot een herverdeling van de welvaart of tot opofferingen op het gebied van hun levensstijl. Voor hen is Trump het kwaad dat een terugkeer naar de beschaafdere, Obama-achtige aanpak van de nationale aangelegenheden in de weg staat. Ze vormen de dominante kracht in de Democratische Partij.

De aanstaande ondergang van duizenden kleine bedrijven zal een keiharde les zijn voor een groot deel van deze kleine bourgeoisie. Ze zullen naarstig op zoek gaan naar oplossingen. Een té groot deel van hen zal overgaan tot verbittering en slachtofferschap, gevoelens die altijd al een voedingsbodem zijn geweest voor het verfoeilijk en verknipt populisme dat teruggaat tot de Know Nothing Party in de negentiende eeuw. De economische verwoestingverleidt veel werkers tot het opgeblazen radicalisme van het rechtse populisme, vooral in het Midden-Westen waar het kapitaal de industrie in de steek laat om te investeren in andere sectoren of andere landen. Omdat er geen levensvatbare en effectieve beweging is die hun gerechtvaardigde woede tegen het kapitaal in goede banen kan leiden, vinden zij andere zondebokken.

Andere delen van de werkende klasse verlangen terug naar het tijdperk van na de Tweede Wereldoorlog, dat de Fransen 'Les Trente Glorieuses' noemen. Dit zwaar geromantiseerde tijdperk was befaamd vanwege de welvaart die de 'middenklasse' destijds genoot. Een hogere productie ging hand in hand met hogere lonen en uitkeringen, waardoor veel arbeidersgezinnen zich een huis, een auto en een vakantie konden veroorloven. Ook kregen ze het vooruitzicht op hoger onderwijs en een betere toekomst voor hun kinderen. De verschrikkelijke onderdrukking van de zwarte bevolking, andere minderheden en vrouwen wordt echter uit deze idylle geschrapt, evenals de onderdrukking van links, de vulgaire cultuur en het eenheidsdenken. Ook de bloederige buitenlandse politiek van de VS blijft onvermeld.

Dat de werkende klasse een hoge prijs betaalde voor het sociaal contract van na de Tweede Wereldoorlog is iets dat vaak over het hoofd gezien wordt. De leiders van de werkende klasse waren overeengekomen om het linkse verzet tegen het kapitalisme weg te zuiveren, en om onvoorwaardelijk steun te bieden aan de imperialistische buitenlandse politiek van de VS. Hierdoor maakten zij zich medeplichtig aan de misdaden die wereldwijd tegen het communisme werden begaan. Maar toen het juiste moment aangebroken was, brak de heersende klasse in de VS haar deel van de afspraak om de werkende klasse mee te laten delen in de winst.

Hoewel de herinneringen aan dit verloren tijdperk steeds vager worden, klampt een groot deel van de vakbondsleiding die onlosmakelijk verbonden is met de Democratische Partij, samen met een steeds sceptischer deel van de georganiseerde arbeiders, zich nog steeds aan dit intermezzo vast. De meeste kiezers, van wie de keuzevrijheid zich beperkt tot twee partijen, laten zich leiden door een geromantiseerde periode uit het verleden. De slogans van Biden en Trump benadrukken deze banale nostalgie: 'Build Back Better' (Biden) en 'Make America Great Again' (Trump). We kunnen alleen maar opnieuw opbouwen of herstellen wat we zijn kwijtgeraakt. De bevolking is vooral in verwarring over wat ze is kwijtgeraakt, en waardoor.

Tijd voor links, zou je zeggen. Helaas is het grootste deel van links stuurloos geraakt in een zee van oude en mislukte ideeën. Sommigen beschouwen de nobele onbaatzuchtigheid van de plaatselijke voedsel- of kunstcoöperatie als een coöperatief model dat kan concurreren met de multinationals, en waarmee het kapitalisme op zijn knieën gedwongen kan worden. Denk maar eens aan de 'antikapitalistische' hypes die ons door linkse academici werden opgedrongen, zoals werknemersparticipatie en microkredieten.

Al deze strategieën delen het diepe pessimisme dat het kapitaal niet rechtstreeks aangepakt en verslagen kan worden. Ze denken dat ze het kapitalisme te vlug af zijn door een heel klein beetje ervan af te knabbelen. Hoewel soortgelijke utopische maatregelen al eeuwenlang mislukken, worden ze telkens weer opgedist door invloedrijke linkse lieden.

Links in de Verenigde Staten is doordesemd van de illusie dat het perfectioneren van de democratie op kapitalistische leest een effectieve manier is om de ongelijkheid en de onrechtvaardigheid van dat kapitalisme te bestrijden. Na de onderdrukking van communistisch links tijdens de Koude Oorlogheeft het zelfbenoemde 'Nieuw Links' zwaar geïnvesteerd in het 'democratiseren' van de structuren en instellingen die het kapitalisme vandaag de dag ten dienste staan. Of dit nu een zinvolle onderneming is of niet, mislukt is ze in elk geval, hoezeer nieuw Nieuw Links deze strategie ook blijft omarmen. Elke ondoelmatige reactie op de groeiende crisissen van het kapitalisme lijkt te bevestigen dat het sociaaleconomisch-politieke systeem dat met het kapitalisme gepaard gaat, eraan ondergeschikt is. Dit systeem kan niet dienen als wapen tegen de ongelijkheid en onrechtvaardigheid van het kapitalisme.

Er was een reden waarom het Amerikaanse kapitaal de communistische en socialistisch georiënteerde arbeidersbeweging onderdrukte en blijft onderdrukken. De ideologie en de strategieën die door Marx, Engels en Lenin zijn ontwikkeld lieten het kapitalistisme op zijn grondvesten schudden, waardoor de kapitalisten en hun slippendragers hun toevlucht moesten zoeken tot uitzinnig geweld. Dit besef is allesbehalve nostalgisch, en er valt zeker een les uit te trekken. De koudegolf van onzekerheid, angst en wanhoop die de Verenigde Staten nu in zijn greep heeft, zal niet wijken. Tenzij we strijden voor een nieuwe toekomst. De instrumenten daarvoor hebben we.

[zolang er geen sprake zal zijn van deze georganiseerde klassenstrijd, gericht op het omverwerpen van de kapitalistische maatschappijorde ten gunste van een socialistische zal iedere verkiezingsuitslag lood om oud ijzer zijn, nvdr]

(*) ZZ's blog, 14 oktober 2020, vertaling Frans Willems.