Kernenergie is een kapitalistische systeemkeuze

Op de klimaatbetoging in Amsterdam liep ik mee met de antinucleaire beweging. Maar evengoed liepen er actieve voorstanders mee voor de bouw van nieuwe kerncentrales in Nederland. Ik ging in gesprek met hen. Hun argumenten zijn zwak en het is napraten wat we in de sensatiepers lezen. ‘Kerncentrales zijn klimaatvriendelijk, want ze stoten geen CO2 uit’ Dat is weggommen van al het voorafgaande fossiele energiegebruik bij de ontginning van uraniumerts en opschoning tot bruikbaar uranium. Bekijk heel de productieketen van ontginning tot de afvalfase en dan scoort kernenergie wel slecht.

Tweede argument: ‘de nieuwe generatie kernreactoren zullen het nucleair afvalprobleem oplossen’. Dan heeft de één het over reactoren op thorium in plaats uranium. De ander heeft het over de SMR (Small modular reactor) zoals door president Macron van Frankrijk gelanceerd. Dat verminderen van nucleair afval blijkt technische onzin te zijn. Laten we duidelijk zijn: we zijn tegen kernenergie omwille van de enorme risico’s en de onbeheersbare problemen. Nucleair afval blijft voor honderden tot duizenden jaren voor problemen zorgen. Een Fukushima-incident of een Tsjernobyl-incident bij de kernreactoren van Borssele in Zeeland of van Doel bij Antwerpen zouden driekwart van België en half Nederland voor generaties lang onbewoonbaar maken. Een ondenkbaar incident? Het zegt genoeg dat geen enkele verzekeringsmaatschappij kernreactoren wil verzekeren. Zij kunnen enkel bestaan met enorme staatssubsidies aan de private bouwers en eigenaars. Kerncentrales zijn omwille van de veiligheid en omwille van het afvalprobleem uit den boze ongeacht het klimaatdebat.

Derde argument: ‘Er is niet genoeg hernieuwbare energie van zon en wind om de bevoorrading in elektrische stroom te verzekeren’. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schrijft dat tegen 2030 al een derde duurzame stroom van eigen bodem kan zijn en dat het probleem bij onvoldoende voorbereiding ligt. Laat mij dat duiden met het debat dat nu volop in België woedt.

Over vier jaar, in 2025, zouden alle kerncentrales in België gesloten worden

In 2003 zaten de Groenen in de Belgische regering en haalden hun slag thuis: tegen 2025 zouden alle zeven kernreactoren in België gesloten worden. Daar was dus ruim 22 jaar tijd voor om dit goed voor te bereiden. Ondanks het protest van de Belgische vakbonden, die de energieproductie en levering als een publieke dienst wilden behouden, keurden de Groenen in dat jaar 2003 de liberalisering van de Belgische energiemarkt goed. Daar ligt de wortel van het huidig probleem. Private firma’s produceren stroom om winst te maken, de bevoorrading van de bevolking verzekeren is niet hun zorg. Electrabel sloot toen een hele reeks kleinere back-up centrales. Ze organiseerden zo zelf een tekort. Duurdere stroom uit het buitenland invoeren was goedkoper voor hen. Daardoor konden zij dan hun eigen stroomproductie aan dezelfde hogere prijzen verkopen als de ingevoerde stroom. Het leverde hen megawinsten op. De overheid liet het begaan.

Jawel, er waren een hele reeks durf-kapitalisten die plannen hadden voor nieuwe stroomcentrales. In 2011 was alles nog op schema, toen de regering besloot om de kernreactor Tihange 1 langer open te houden. In 2015 deed ze nog eens hetzelfde met de kernreactoren Doel 1 en Doel 2. De durf-kapitalisten trokken hun plannen in, want zo was de rendabiliteit van hun investering niet gewaarborgd. Nogmaals het bewijs dat je een strategische omvorming van heel de energieproductie niet aan de chaos van de markt kan overlaten. Een duidelijke en dwingende planning door de overheid is nodig. Dat ontbrak nu volledig. Als de overheid bovendien eigenaar is van de nieuwe installaties, dan vloeien de financiële voordelen terug naar de publieke schatkist in plaats van naar de zakken van private aandeelhouders.

De huidige Belgische regering met opnieuw de Groenen, maar ook de liberale en ‘socialistische’ partijen herbevestigde bij haar aantreden de kernuitstap in 2025. Echter met dat giftige zinnetje erbij: ‘op voorwaarde dat de stroombevoorrading verzekerd is’ Hernieuwbare energie uit zon en wind loopt nog ver achter. Dus kon de kernuitstap volgens hen enkel als er aardgascentrales bij zouden komen, die weer CO2-emissie zouden veroorzaken. De rechtse partijen die steeds de uitbouw van hernieuwbare energie gesaboteerd hebben schreeuwen nu moord en brand in naam van het milieu. Op het moment dat ik dit schrijf is de afloop van het debat binnen de kibbelende Belgische regering nog niet bekend.

Sociaal en ecologisch vereist andere uitgangspunten en systeemkeuze

Het hele energiesysteem moet als een geheel bekeken worden, geïntegreerd met de industrie, en volgens de sociale noden van de bevolking. De gebruikers van energie kunnen het beste ook eigenaar en beslisser over de energieproductie en distributie zijn. Dat kan op verschillende wijzen. De grote infrastructuur zou in staatshanden moeten zijn. Provincies, gemeenten en coöperatieven vullen aan. De overheid dient het geheel te plannen volgens de noden.

We gaan mee met de technologische revolutie die zich aandient: energie uit zon en wind wordt de basis van de energieproductie. Dat aangevuld met allerlei buffer en back-up systemen. Opslag en bufferen van piekproductie uit zon en wind is essentieel om enerzijds vraag en aanbod op het net in evenwicht te houden en anderzijds het overbelasten van de leidingen te vermijden. Back-up kan met vraagsturing of in uiterste nood met kleine gascentrales, die enkel maar een paar dagen per jaar draaien. De bijkomende emissie aan CO2 is zo nog aanvaardbaar.

We willen dus weg van een privaat gemonopoliseerd en sterk gecentraliseerd energiesysteem, naar een wijd vertakt en geïntegreerd energiesysteem, dat veel beter democratisch beheerd kan worden. Zij die het kapitalistisch monopolie op energieproductie willen bewaren, pleiten voor nieuwe kernreactoren. Ze schuiven die SMR naar voren, dat zijn kernreactoren van 10 tot 300 MW. Daarmee zouden ze de honderden steenkoolcentrales die nog in de wereld draaien willen vervangen.